Editor Picks


widgeo.net

Monday, October 24, 2011

SETANA HI A AWM TAK TAK EM?



            Mizo Kristian, Pathian ringtu ţhaa inruatte chuan, tute’n emaw suahsual rawng an han bawl hlek tawh reng reng chuan, “setana thu zawmtu,” an ti thla chawt zel tawh mai a. setana’n sual ti turin a thlem niin an ngai hmiah mai a ni. He Setana an tih hi ramhuai Lalpa niin an ruat tlat bawk a ni. Mahnia nun hran neia awm ve hrim hrim leh mihringte thil sual ti tura thlem ţhintu ramhuai zawng zawng thunun vektu, amah pawh ramhuai niin an ruat ţhin a ni. Vana vantirhkoh tam tak zinga awm ţhin leh, Pathian chunga a hel tâk avanga vantirhkoh dang tam tak pawh thunun tela ama hoa van aţanga leia hnawh thlaka awm ta niin Kristiante chuan an ruat tlat a ni.
            ‘Setana’ han tih hian Kristian zungzam dik tak mai aţanga Mizote chuan a hming hi kan lo hriat ve a ni chauh mai a. Kristian an awm hma daih tawh khan Torah buah te, Samaritan Pentateuch buah te, Apogripha bu lamah te a lang daih tawh a. Tuna Bible thuthlung Hlui buah pawh a chuang a ni. A hming hrim hrim pawh hi a hrang hrang ziak te a awm a. ‘Setana’ tih a nih lain a ţhenah chuan ‘Diabola’(devil) an ti a. A ţhenah ‘Lucifera’ an ti bawk a ni. Tin, Rul tih emaw, ‘Rûlpui tar’ tih emaw, ‘Varparha’ tih emaw a ni bawk a ni. A hming  lanna hi tam hle mah sela a lo lansarhna bikte chauh han tarlang tai la, kan thu sawi tur a fiah zawk theih nan.
            Genesis buah, bung 3-naah chuan Evi thlemtu ‘rûl’ angin a  lo lang phawt mai a, ramsa zinga fing vervek ber niin a ziak lang a. Hetah hian rûlin mihringte a hnehna tihlanna a ni phawt mai. Number 21:9-ah chuan Mosian dâr rûl a siam a, banah a khai a; rûl chuk na miin a chuk tawh he dâr rûl khai en apiang an damna turin. Hetah hian rûl chu hnehin a awm a ni tih a tilang vet hung a. joba buah chuan Setana a nihna hming ngeiin Jobate chhung inkhawmnaah ‘Varparh zing lam fapa’ angin a sawi thung a. Zakaria buah chuan Setana chu Pathian a hauhtir bawk a. chung chu lo duh tawk rih mai ta ila.
            A hmasa berah chuan Evi thlemtu rûl chu Evi rilru kha a ni. Adama rilru aţanga châkna lo chhuak chuan amah Adama ngei chu a thunun zui a, rûlin mihring a thlem thei ngawt lo reng reng. Mihringte thlemthlu thei khawpa fing vervek chu rûl a awm lo a ni. ‘ramsa’ a ti si a. mihringte hi ramsa mai mai kan nih thu Lal Saula chuan a sawi a ni. Mihring rilru hi a verther ţhin a, mahni lehmahni an inbum fo a, ‘Bum hmang, chhe lailet der a ni’ tih a ni.
            Mosian thlalera dâr rûl a khai kan pawh kha mahni leh mahni inbum ţhin mihring Isua entirna a nih daih kha (Num.21:9, Joh.3:14). Isua thlalerah ni 40 leh zan 40 chaw ngheia a awm laia Diabola thlema a awm thu an ziak pawh kha ama rilru nen an inkawmna mai mai a nih kha. Khatiang chiah kha a ni, Joba leh a chhungte an chhûng inkhawmna Setana lo tel ve anga an ziak te kha. Mihring rilru dik lo kan hriat leh thil ţha lo, lo thleng kan hriat te hi Setana tih angina kan puh a ni zawk a, a hranin Setana hi a awm hauh lo mai. Mihring chu ama thinlung bumin a awm ţhin a, mi dang pawh a tihder a, ama mihringpui ngei pawh a bun ţhin zâwk a ni si a. Bum hmang awmkhawm an ni, Jeremia chuan a ti a ni.
            Setana hi a hrana awmin van Pathian laka a hel avangin Van aţangin leiah an paih thla a ni lo. Mihring hian Pathian remruat a dodal ţhin a, chuvang chuan Pathianin chatuan nun a buatsaihsak hi an hre thei lo a, an hmu thei lo ţhin zâwk a ni tih Genesis bua Nunna Thing rah chu eia an nun reng loh nana Eden aţanga hnawh chhuah an nihna hian a entir chiang a ni. Isua kha leiah, ran thlengah muin tlâwm takin mihring zingah a lo piangin a rawn khawsa ve dawn tih hriattir lawkna atan Vanparha, zing lam fapa chu leiah sah thlâkin a lo awm thu an ziak a ni zawk bawk. Isua kha Setana angina a chantir a nih chu. Mihring sualna hi Setana chu a ni a, sual chu hnehin a awm tih a sawi lanna a ni. Petera pawh khan, “Setan, ka hnungah kal rawl..” a tih kha. Vanah indona awm anga sawiin, Mikaela leh a hote chuan Setana leh a hote chu hnehin leiah an paih thla niin a sawi bawk a ni. Khang te pawh kha Isua ni 40 leh zan 40 chaw a nghei hnu a, Setana nen inbeia inthlem vel anga an sawi te nen khan angkhat tlang vek a ni, an sawi mak kual mai mai a ni. Khatiangin van indona pawh a awm lo, awm anga sawi mai mai a ni. Tin, vantirhkoh chak takin Setana chu man anga a sawi te pawh kha leilawtah a khar khum anga a sawi te kha, Rome sawrkar thuneihna remchanga hmanga Isua an man a, an tihhlum hnua an phum tak thu an sawina mai a ni. Khawvel zawng zawng bumtuah an ngai a nih kha. “Tidertu” an tit lat si a.
            A tawp berah chuan, Setana hi a hran a lo awm lo hrim hrim a ni tih a chiang a. Tuna kan han tarlan mai ang pawh hian a fiah a. Ţhenkhat tân erawh chuan a la fiah zo lo deuh pawh a ni mai thei e. Setana hi Kristian zungzam leh Bible-a ziak aţanga lo lang mai a ni a, a tak tak a awm a nih chuan mihring hi a ni tih a lo chiang thei ta a ni. Rûl hian a bum hauh lo ang che.

Sunday, October 2, 2011

KAN PATHIAN BIAK DAN HNAM SAKHUA A NIHNA


BUMIN AWM SUH


India ram mi thenkhat chuan sakhaw hotu hmasa berte zinga Mi Lord Adinath chu ayas 100,000,000,000 (tluklehdingawn za) daih tawhah khan khawvelah a lo kal niin an ring. Payas hi hun rei zawng sawina a ni a; mel killi tia zeta lian tuizemah samzai a khatin hnawh ni ta sela, sava pakhatin kum za danah zai khat zelin pu chhuak ta sela. Chu tuizema samzai zawng zawng chu a put ral thak hnuah payas khat a ni ang. An ngaih danin khawvel hi engtia rei tak ni tawh ang maw (sakhaw hrang hrang lo pian chhuah dan V.L. Zaikima, P-3)

            China mithiam(scientist) te sawi dan chuan he khawvela mihring lo awmna hmasa ber chu China ram Yunan Province leh Burma rama Shan State vel hi a ni an ti a, chu chu tunhma kum 8,000,000 velah khan niin an sawi. (Ref. to Hongkong, 18 April, thupuan leh Culcutta 19.4.1977 No. 10B/NC 11 1st.column & para, P-1) Khawvela nunna lo awm tan hun leh a lo awm dan hi kum 6,000,000,000(tluklehdingawn sangruk) laia upaah an pawm a ni (Hriatna ril-K. Pachhunga M.Sc Lecturer-Lunglei College). Kum 1891-ah khan Java thliarkarah mihring luruh an hmu chhuak a, Dutch mi niin an hria a, tunhma kum 1,5000,000 vela mi kha niin an hria.

            Zofate hi B.C 5,000 – 2,000 vel khan China ram Yunan Province leh Shan State (Myanmar) ramri bul vel Lungleng, Lungtian leh Thakthing khuaah te khian an lo cheng ngei a (Mizo chanchin Col. V. Lunghnema, P-2); tin, Russia mithiamte chuan kum 120,000 kal taa mi  kha nausen thla ruk mi, hlum bel chhunga awm chu Siberia ram vawtah an hmu chhuak bawk a ni (Moscow -10th July, 1977 No. WB/NC II, P-1, column 1 and Mizo chanchin – Col. V. Lunghnema,P-7, 2para). Zofate hi hlamzuiha thi chu hlum bela daha inphum thin hnam kan ni. Bible lamah chuan Genesis ziaktu Mosia chuan mihring hmasa ber lo awmna chu eden huanah niin a tarlang a, kum B.C 4001-a lo awm tan nia ziak a ni(Ref. to Chain Bible, U.S.A)
            Engle khaw le keini zofate hian India mite ngaih dan te, China mite ngaih dan te, juda mite ngaih dan te leh khawvel hnam hrang hrang te ngaih dan te hi kan kawng atana lo hmang ve ngawt chi kan ni lo hrim hrim a, kan hriatna leh kan chhuina a ril lo a nih pawhin hnam dangte chhuina ril tak tak kha kan kawng a ni chuang lo reng reng a ni. Kan hriat theih china kan din fel mai pawhin din sual a awm thei lo a, nih thelh a awm thei chuang hek lo.
            Tin, khawvel hi engtia rei nge tih leh mihringte hi eng hun laia lo awm tan nge kan nih hre pha lo mah ila, Pathian chung Khuanu chuan mihringte a din tirh lai khan keini Zofate pawh hi min din ngei a, Khawvel hun lo kal zelah tute emaw atang lo piang chawp kan ni lo reng reng a, hnam dang thlah atanga lo piang kan ni lo. Khuanuin hnama a din fel nalh kan ni tih hria ila, Tuna kan luah ram hi min dahna a ni ngei a, kan ram pawh a ni bawk a ni. Kan tisa boral hnu pawha chatuana kan nunna turin Amah chatuan mi, Chung Khuanu chuan a nunna min pein min chantir a, he chatuan nun hi leilung luah tura min din atanga min pek, mahni hun theuha kan dawn leh kan chan mai a ni si a.
            Kan ram leh hnam, leilung leh lui luang, lungpui leh thing lah mau te, kan chenna khua leh tui te hmanga min siamtu Lal, Chung Khuanu kan fak hunah chuan kan ram leh hnamah Lal lungawi kum a lo thleng ang a, ram a adam ang a, hnam a dam bawk ang.
            Mi ram changthlan bang tawhin,
Kan ram leh hnam i changthlan taw hang u.

MÎM KÛT THUCHAH


Kan hnam kût zinga puithu leh urhsun ber chu Mîm Kût hi a ni a. He kût hi a pawimawhin, a ril a, a urhsun a, a sakhua hle a ni.
            A lo chhuah dan …
            Hmanlai, kan pi leh pute hun lain nupa inhmangaih tak mai Tlingi leh Ngama te nupa hi an awm a. Chutia inhmangaih taka hlim tak leh inngeih taka an awm lai chuan vanduaithlak tak maiin Tlingi chuan a boral san ta hlauh mai a, Ngama chuan a ngai em em mai a. Vawi khat chu a lungleng ţap nasa lutuk chu nikhaw hrelovin a awm ta a. Chutia nikhaw hrelova a awm lai chuan zel an tih ang hian a awm ta a. Chutah chuan a nupui ngaih em em Tlingi chu a lo hmu a, a lo cher em em mai a. Ngama chuan lainat  tak maia eng vanga cher em em nge a nih tih a han zawh chuan Tlingi chuan an awmna hmuna eitur a van thu leh a harh leh hunah chuan eitur rawn chhiah(pe) ţhin turin a chah ta a.
            Tichuan Ngama  lo harh leh chuan kum tinin a vaimim leh an thlai thar dang engemaw zat chu Tlingi ei veah tiin a dah hrang ta ziah a. Chuta ţang chuan midang pawhin Ngama tih dan chu hriain kum tin vaimim leh an thlai thar te chu an chhungte thih tawh tan an dah hrang ve ta ziah a.
            Tichuan, heta ţang hian Zofate kûtpui pakhat Mîm Kût hi a lo chhuak ta a ni. Tichuan, Mîm Kût hi Pathianin mihringte a pêk inhmangaih tawnna aţang lo chhuak a ni a, a Pathian thu em em a ni.
            A hun…
            Mîm Kût hi kan hman hun pangngaiah chuan Thiţin(September)thlaah hman ţhin a ni a. Amaherawh chu Mizo lal pakhat Rolura nupui sun lunglêng, nupui dang neih leh duh tawh chuan Thlazing(August) thlaah Mîm Kût a hmang ta mai a, chuta ţang chuan khaw ţhenkhat chuan Thlazing thla hian Mîm Kût an hmang ta bawk ţhin a ni. A dik takah chuan Thiţin Thla hi kan pi leh pute hman ţhin dan pangngai chu a ni.
            Tin, tuna mi tam berin kan hriat dan leh Calender-ah te pawh kan hmuh dan tam berah hian August thla hi Thiţin thla leh September thla hi Mîm Kût thla tiin hriain kan hmu ţhin. Hei hi a dik chiah lo; Thiţin thlaah hian Mîm Kût an hmang ţhin a ni zawk. A hranpain Mîm Kût thla a awm lo.
            An hman dan…  
            Kan pi leh pute hunlai chuan Mîm Kût niah hi chuan chhungtinin an u leh nau, nu leh pa, pi leh pu, an thlahtu thi tawh zawng zawngte sûnna leh hriatrengna, zahna lantirna hun an hmang ţhin a. An hmangaih fam tawhte chu an ngai em em mai a, khawhar hlate sa in, an ţap hawm hawm mai ţhin a ni. Tichuan, he hunah hian an thlai thar vaimîm te leh thlai chi hrang hrangte chu an hmangaih fam tawhte pualin an dah ţhin a, chu chu thlaichhiah an ti a. Kût a lo zawh hunah chung an thlaichhiahte chu anmahniin an ei bakah a ţhente chu mi harsa, ţanpui ngaite an pe ţhin a ni. He Kût hi fam chang tawhte zahna, hriatrengna leh sûnna Kût, hmangaih fam tawhte avanga ţanpui ngaite ţanpuina Kût a ni.
            Tunah engtin nge ni ang?
            Kan hnam Kût pawimawh dangte bakah; min thlahtu kan pi leh pu, nu leh pa, u leh nau, kan hmangaih fam tawh zawng zawngte leh kan hnam chhantu kan mihrang pasalţha mual liam tawh zawng zawngte sunna, hriatrengna leh zahna lantirna kut ropui leh hlu, hnama min dintu Pathian min pek, kan Pathian biakna Kût ropui chu sakhaw dang kan vawn aţang khan kan lo hnawl ta mai a. Hnama min dintu Pathianin Amah biakna leh chawimawina tur min pek kan hnam thilte kan hnawl aţang chiah khan kan hnam nun chu nasa takin a kehchhe chho ţan ta a. Tuna kan hnam, khawtlang leh chhungkaw nun chhiatna chhan hi Pathian remruat dodala Amah Pathian ngeiin min pek kan hnam ze pawimawhte kan hnawl vang a ni.
            Amaherawhchu, heng kan hnam zepuite min petu chu a thiltih leh remruatte sawh sawn a, ti danglam ve ngai lo Pathian a nih tlat avangin kan hnam kût ropui Mîm Kût ngei pawh chu zawi zawiin hnam mipui thinlungah a lo nung leh ţan ta.. Lalpa chu fakin awm rawh se! Chutih rual erawh chuan kan hnam ze kungpui chu a nih dan tur anga ţhang chho lo a, a kung tih tliah a lo nih tawh avangin engti anga ţhantir leh tur nge tih hi hriatthiam har tak a nit a. Pathian thiltum ngaichang chunga ngun taka ngaituah a ţul a ni.
            He kan kûtpui hi a ţhan chhoh dan tur anga tunlai khawsakphung mila kalpui ţûl tawh ni mah sela a zepui erawh kan hloh thiang lo. Chuvangin a pawimawh hmasaah chuan Mîm Kût hi kan pi leh pu, nu leh pa, u leh nau leh kan hmangaih fam tawh zawng zawngte sunna, hriatrengna leh zahna lantirna Kûtpui a ni tih kan hre tur a ni. Chuti chuan, Zofa chhungtinte chuan he hun/ni pawimawh lo thlen hi chuan kan chhungkua emaw, mahni awmna hmun ţheuhvah emaw, kan hmangaih fam tawhte leh kan hnam chhantu pasalţhate zahna, sûnna leh hriatrengna hun urhsun taka hman tur a ni a. Anmahni pual hian kan thil neih sum leh pai emaw, eitur lam chi emaw te chu thlaichhiah atan hmangin, kan hmangaih kal ta te hlutna leh zahawmna hi i vawng him tlat ang u. Tihuan, heng thlaichhiah tling khawmte hi ţanpui ngai kan hriatte hnenah phal takin hlan ila, Chu chuan kan hmangaih kal ta te kan ngaih hlut zia a takin kan lantir a, an nun hlutna lah Pathian malsawmna kan dawng lêt dawn si a.
            A tawp berah chuan kan hnam ze pawimawh chi hrang hrangte hi hnama min dintu, nihphung leh zia min petu Pathian kan biakna leh kan hriatrengna, zahna lantirna leh chawimawina tura Amah Pathian ngeiin mi pek a nih avangin mi tihdan hawh chawpa Pathian biak tum hi milem biakna tluk a ni tih hriain chênna ram leilung min pe a, hnama min dintu Pathian min pêk ngei kan hnam zia leh nihphung hmang hian kan Pathian hi i be zel ang u. Chu chu hnam dinchhuahna leh hmuingilna kawng a ni si a.Mim Kut