Editor Picks


widgeo.net

Thursday, February 7, 2013

BABEL INSANG LEH TAWNG HRAN CHHAN

       Babel in sang leh tawng hran chhan Genesis 11-a a sawi hi thu lar tak a ni a. Mi tam tak chuan, khawvela tawng hrang hrang lo awmna chhan niin an ngai nghe nghe a ni. Bung 11:1-9-ah chuan, Tin, leia mi zawng zawng chu tawng hmun khat leh thu sawi dan hmun khat an ni vek a, tih leh, chang 7-ah “Hawhu i zuk kalang u khai, tawng an inhriat tawn theih loh nan khutah khuan an tawng i zuk tihhran sak ang u,” a ti a. Chutichuan, LALPAN an ni ho chu chuta tang chuan lei zawng zawngah chuan a tidarh a. tih kan hmu a.
        Bung 10:1-32-ah chuan, Semate Hamate Japhethate thlahah chuan, anmahni ram ramah leh anmahni tawng ang leh anmahni chi ang zelin, an darh vek tawh thu a sawi tawh a.
        Bung 11:4-ah  "Hawh u, khawpui siam ila, in sâng a chhîpina vân tawng tûrin sa bawk ila, kan hming i tithang ang u; chutilochuan lei chung zawng zawngah hian tihdarhin kan awm dah ang e," an ti a.  tih kan hmu leh chauhva.
      Heng Genesis 10 leh 11 thute ngun taka han chhiar hian, thil a nih dan tak ziakna aiin, thawnthu kan tih ang chi hi a pawl zawk mahin a hriat. A thu hi han bih chiang zual i la.
10:5- “ Chung ho atang chuan a ni, Jentailte thliarkarahte chuan anmahni ram rama an darh tak ni,” tihte,
10:8- “Tin Kusa chuan fapa Nimroda chu a nei a, a ni chu leia mi chak tak a lo ni tan ta a. Lalpa hmaahchuan Sapel mi chak tak a ni a,” tihte, 
11:4- “Tin, hawhu, khawpui siam i la, in sang a chhipina van tawng turin sa bawk i la; kan 
hming i tithang ang u; chutilochuan lei chung zawng zawngah hian tihdarhin kan awm dah ange,” tihte, 
11:5- “Tin, Lalpa chu mihring faten khawpui leh insang an siam vel chu  en turin a zuk chhuk a,” tihte,
11:7- “Hawhu, i zuk kal ang u khai, tawng an inhriat tawn theih loh nan, khutah khuan an  tawng i zuk  tihhran sak ang u,” tihte kan hmu a.
Heng thute ngun taka han ngaihtuah hian, bung 10 lamah in sang sak tum vang pawh ni lovin, Nova thlahte ho chu an darh vek thu leh  an tawng pawh a hran tawh thu kan hmu a.
      Bung 11-ah hian, Insang sak an tum chu Pathianin a remtihloh avanga an tawng a tihhran sak avanga tawng lo hrang ta angin a sawi leh si hi, hriatthiam a har hle.
       Zir miten an sawi ang hian, heng thute hi, thu lakna hnar  hran vanga  J leh P thu ziak an lak kawp vang nia an sawi hi a dik zawk em ni ang? Lo dik ta se, tawng hran chhan chu, insang sak tum vang emaw , in sang sak tum vang a ni lo, tih emaw han pawm fel nalh tur a awm chuang lo tihna a ni ang.
     Tin, Jentailte thliarkarah anmahni ram rama an darh tak ni,”  tih hi, enge a awmzia ni ang? Nova fate ni lo hi, tui let hnu hian  mi dang (Jentail) hi an lo awm ve em ni? tiin zawhna a awm thei bawk.

Ngaihtuah zui atan:
1.      “Lalpa chuan, mihring faten khawpui leh in sang an siam vel chu en turin a zuk chhuk a,” tih hi, Thil nihna dik tak sawi nge a nih,  a hun laia Pathian zia nia an rin danin an ziak mai ni ang?
2.      Bung  10 leh 11-a tawng hran chhan a sawi hi, kan tawng hran chhan dik tak a ni ang em?
3.   11:4- Hawhu, khawpui siam i la, in sang a chhipina  van tawng turin sa bawk i la, kan hming i tithang ang u,”  tih hi, chik taka han ngaihtuah hian, Nova tu leh fate an ni a, an tawng pawh la hrang lo, hmunkhat vek an la ni a. chuti chunga hming tihthan duh anga sawi hi, tute lo hriat atan nge ni ang? An ni ho nilo midang kha chu tui let khan a chim hlum vek si a. Nakin an thlah lo awm zel turte lakah hming tihthan an duh hle tihna em ni ang?

Sunday, February 3, 2013

MIZO AN MAN AN TANTIRTE LEH AN TAN HLUMNA HMUN


        Vailen vawi hnihna hi a hmasa aiin an rawn thawkrip hle mai a, sipai ringawt pawh 7366 lai an ni a, an chetdan pawh a rawva zawk a, khua pawh engemawzat an hal leh a, Mizo te chunga rorel tum an nih kan pi pu te khan la hre mah suhsela, an chet dan hian Mizo te thin a tiur hle mai a, hmun engemawzatah mizo te nen an inkap leh a ni. Kan sawi tawh angin ralthuam leh finnaah an chelh loh em avangin Mizo te chuan an ngam thei ta lo a ni.       Khawnglung lal Vansanga te pawhin an lo kap na a, an hnehloh avangin lal Vansanga chu an man ta a, Lunglei Camp (Advance Post an siam thar) ah reilote an tantir hnuah a vuakin an vaw hlum ta a ni.
        British sipai te chuan Lunglei Falkawnah Camp lianpui mai a dung ft 501, a vang ft 12 in an sa a, an inkulh mup mai a, an thu rawn ken zinga pakhat ‘Sipai advance Post din belh’ tih chu a hlawhtling ta a ni.
     An thu rawn ken pahnihna ‘Sanduram lamkawng siam’ Mizoram a\anga Myanmar (Burma) lam kawng siam pawh Darzo khuaah Fort Treager siamin kawng laih hna thawkin an hlawhtling leh ta bawk a.
      An thurawn ken pathumna angin 20 February 1889 zingah Lt.J.E. Steward-a te thattu Hausata leh Zahuata hrem turin an chhuak ta a. Phawngpui tlang \hut Aithur khua an thlen chuan khaw mite chuan sipai an lo kal tih hriain an lo inthiar fihlim hman vek a. Lal Hausata a lo thih tawh avangin lal in kawta Hausata thlan chu an lai ta a, Lt.J.E Steward-a hnen a\anga an lak Ulhbun (silai leh Puakruk (Pistol) a ruang hnuaia mi chu an la a, a thlan pawh chu vur \ha leh chuang lovin an kalsan ta a ni. Hausata unaupa Dokulha chu sipai te’n an hnena inpe turin an chah ta a, a ni chuan damlo ni a in sawiin a khawnbawl te a phattir a; hemi \um hian Dokulha hian pha mahsela, a hnuah sipai hovin an man leh ta tho a ni. Dokulha hi Chawngno lal Lianphunga leh Sentlang lal Kalkhama te nen Tezpur Jail-a tang ho kha an ni. Dokulha hi British hnena phuba lak tum ran mai a ni a, British lalnu Queen Victoria Diamond Jubilee a mitang te chhuah an nih \um pawhin a chhuak ve duh lova, Andaman thliarkarah a thih thlengin a tang ta a ni.
        Vawi khat mah nupui te hmu leh lova Andaman thliarkara a tang hlum ngawt mai hi a khawngaihtlak ngawt mai, a thinurna hi a thuk hle a ni ngei ang.
        Lunglei kulh lianpui mai chu sipai 200 leh officer pali awm theihna tura siam a ni a. Telegraph Office pawh siam a ni bawk a. He sipai camp-a an hotu ber chu Capt. C.S. Murray (Mizovin Pu Marliana an tih kha) a ni a, Capt. C.S. Murray-a Fanai lal Zakapa nen hmeichhe thuah an intibuai vak mai a,  an inkap a, sipai panga vel an thi a, an tlanchhe ta a ni. Sipaiin hmeichhia(Nula) an hnena pe tura ngen an ching kha lal tamtak leh mi te ti thinur zualtu pakhat chu a ni.
       He sipai kulh (camp) thar lianpui maiah hian inthlahna (Farewell Meeting) 16 April 1889 ah an nei a, Mizo lal panga an sawm a, Muallianpui thlengin sawmna pek an ni a, mahse him tawk lo ti a chhuanlam siamin lalho chu an kal lova, he inthlahna khawmpui hi Rangamati E. Pakistan (tuna Bangladesh nit a) Bawrhsap in a rawn hova, thu te sawiin sipai rammut chhan Lt. J.E. Steward-a leh a hote thah an nih thu a phuba la tur an nih thu leh, Hausata a lo thih tawh avanga a khawmi te hrem an nih thu te a sawi deuh ber a. Tin, sipai te chu Lunglei lal te, Thingsai lal te, Muallianpui lal te tumahin an lo dal loh thuah lawmthu te a sawi a. Khawngbawk lal Laluauva erawh chuan nasa taka a lo puihna avangin lawmthu te a sawi a, lawman te a pe a, vengtu sipai te a pe bawk a, a hnu deuhah Zirna sikul leh, Dispensary pek hmasak ber ni hiala hriat a ni. Tin, Khawngbawk lalnu Pi Darbili pawhin nasa taka a lo puih thuah Rangamati Bawrhsap chuan lawmthu te a sawi bawk a ni. He sipai kulh (camp) hi 16 April 1889-ah sipai kutah hlan a ni ta a ni.
        British sipai te Lunglei leh Aizawlah an inbun ngheh hnu chuan, Bawrhsap chu Aizawl a \hu in Mizo te chunga British rorelna hman dan tur an ruahman chu Mizo te chuan pawm harsa an ti hle mai a, chuvangin, Bawrhsapho chuan an awpbehna leh rorelna dal thei awma an hriat te chu hnawksak tiin lal te leh mi engmawzat an man a, hmun hrang hranga tannin(Jail) ah an tan tir a, chung an mi man te leh an tan tirna te chu:
1.      Lalsukthla, pasal\ha, Syhlet Jailah a thih thleng tan tir a ni.
2.      Lalkhama Sentlang lal Manga thlah, tezpur Jail a\angin Hazaribagh Jailah a thih tlengain tan tir a ni.
3.      Lianphunga Lungtian lal, Tezpur Jail a\angin Hazaribagh Jailah thih thlengin tan tira ni.
4.      Nikuala Zahau, Rangoon Jailah tan tir a nih hnuin Calcutta Jail-ah thih thlengin tan tir a ni
5.      Ropuiliani Sailo, Ralvawng lal Cittagong Jail-ah thih thlengin tan tir a ni.
6.      Dokulha Chinzah lal, Anaman Jail-ah thih tlengin tan tir a ni.
7.      Hnawncheuva Vanphawng, Ralvawng pasal\ha, Andaman Jail-ah thih thlengin tan tir a ni.
8.      Zakapa Fanai (pakhup) Khawhri lal, Andaman Jail-ah thih thlengin tan tir a ni.
9.      Thanghulha nisapui lal Manga thlah, Tezpur Jail-a tangin Hazaribagh Jail-ah 1895 ah chhuah tir a ni.
10.  Lal\huama Denglung lal, a nu ropuiliani nena Cittagong Jail-a tang dun an ni a, a nu a thih tak avangin a nu ruang an zui haw tir a. A tanna a\angin chhuahtir nghal a ni.
11.  Aikunga fanai ( Pasal\ha) Hnahthial khua Andaman Jail-ah thih thlengin tan tir a ni.
12.  Lalchuailova Syhlet Jail a\angin Andaman Jail-ah thih thlengin tan tir a ni.
13.  Thanglian Zahau
14.  Vanhulha Zahau
15.  Vanzama Paite Tiddim
16.  Lalthawma
        Sl no. 13-16 na, mi 4 te hi an tanna hmun hriat chian a ni lo. Sl no. 13, 14, 15 te pawh hi an tan hlumna hmunna hriat chian theih a ni lo. Lalthawma, Lal\huama Denglung lal leh Thanghulha Nisapui lal te pathum chauh hi nungdam a mahni in leh lo thleng te an ni.
    Pu C. Chhuanvawra’n, Aizawl bawrhsap Pisa kum 100 tlinna (1890-1990) a ‘Vai len thu leh a kaihhnawihte’ tih a ziakah chuan ‘Capt. H.R. Browne a thih tak avanga amah rawn thlaktu, R.B.Mc Cabe I.C.S chu political Officer-ah a \hut veleh mungchang lovin dodaltu te chu a bei chhunzawm ve nghal a, Kumpinu dodala phusa deuh deuh ni a hriat Kalkhama, Lianphunga leh Thanghulha te pathum chu a man a, Tezpur Jail-ah an tan tir hnuin Hazaribagh Jail-ah an thawn leh a, Kalkhama leh Lianphunga chu Kumpinu kuta thih ai chuan tiin an tannaah an inawklhum a, Thanghulha erawh chu July 1895 ah chhuahtir a ni’ tiin a ziak.
        Lal leh Pasal\ha mi 13 te hi vawi khat mah thiamthu pawh sawitir lovin Jail-ah thih thlengin tantir an ni ta a ni.
       Tuna thlengin Mizo hnam kan lo din ve theihna te leh, chenna tur ram kan la neih theihna chhan chu, heng mi rinawm te avang a ni tih hrereng ila, heng mi te hlutna leh ropui zia hi \hangthar te leh kan mithiam zawk te’n an la rawn hmuhchhuah hunah, kan hnam thisen luanna leh, thih thlenga kan hnam hum tuma an \anna hmun te chu kan la chiang deuh deuh turah i ngai ang u.

BABEL INSANG LEH TAWNG HRAN CHHAN

       Babel in sang leh tawng hran chhan Genesis 11-a a sawi hi thu lar tak a ni a. Mi tam tak chuan, khawvela tawng hrang hrang lo awmna chhan niin an ngai nghe nghe a ni. Bung 11:1-9-ah chuan, Tin, leia mi zawng zawng chu tawng hmun khat leh thu sawi dan hmun khat an ni vek a, tih leh, chang 7-ah “Hawhu i zuk kalang u khai, tawng an inhriat tawn theih loh nan khutah khuan an tawng i zuk tihhran sak ang u,” a ti a. Chutichuan, LALPAN an ni ho chu chuta tang chuan lei zawng zawngah chuan a tidarh a. tih kan hmu a.
Bung 10:1-32-ah chuan, Semate Hamate Japhetate thlahah chuan, anmahni ram ramah leh anmahni tawng ang leh anmahni chi ang zelin, an darh vek tawh thu a sawi tawh a.
Bung 11:4-ah “Hawh u, khawpui siam i la, insang a chhip van tawng turin sa bawk i la, kan hming i tithang ang u; chutilo chuan, lei chung zawng zawngah hian tihdarhin kan awm dah ange, an ti a.”  tih kan hmu leh chauhva.
Heng Genesis 10 leh 11 thute ngun taka han chhiar hian, thil a nih dan tak ziakna aiin, thawnthu kan tih ang chi hi a pawl zawk mahin a hriat. A thu hi han bih chiang zual i la.
10:5-“ Chung ho atang chuan a ni, Jentailte thliarkarahte chuan anmahni ram rama an darh tak ni,” tihte,
10:8-“Tin Kusa chuan fapa Nimroda chu a nei a, a ni chu leia mi chak tak a lo ni tan ta a. Lalpa hmaah chuan   Sapel mi chak tak a ni a,” tihte,
11:4-“Tin, hawhu, khawpui siam i la, insang a chhipina van tawng turin sa bawk i la; kan hming i tithang ang u; chutilochuan lei chung zawng zawngah hian tihdarhin kan awm dah ange,” tihte,  

11:5-“Tin, Lalpa chu mihring faten khawpui leh insang an siam vel chu  en turin a zuk chhuk a,” tihte, 
11:7-“Hawhu, i zuk kal ang u khai, tawng an inhriat tawn theih loh nan, khutah khuan an tawng i zuk tihhran sak ang u,” tihte kan hmu a.
Heng thute ngun taka han ngaihtuah hian, bung 10 lamah insang sak tum vang pawh ni lovin, Nova thlahte ho chu an darh vek thu leh  an tawng pawh a hran tawh thu kan hmu a.
Bung 11-ah hian, Insang sak an tum chu Pathianin a remtihloh avanga an ntawng a tihhran sak avanga tawng lo hrang ta angin a sawi leh si hi, hriatthiam a har hle.
Zir miten an sawi ang hian, heng thute hi, thu lakna hnar  hran vanga  J leh P thu ziak an lak kawp vang nia an sawi hi a dik   zawk em ni ang? Lo dik ta se, tawng hran chhan chu, insang sak tum vang emaw , insang sak tum vang a ni lo, tih emaw han pawm fel nalh tur a awm chung lo tihna a ni ang. 
Tin, Jentailte thliarkarah anmahni ram rama an darh tak ni,”  tih hi, enge a awmzia ni ang? Nova fate ni lo hi, tui let hnu hian  mi dang (Jentail) hi an lo awm ve em ni? tiin zawhna a awm thei bawk. 
Ngaihtuah zui atan:
1. “Lalpa chuan, mihring faten khawpui leh insang an siam vel chu en turin a zuk chhuk a,” tih hi, Thil nihna dik tak sawi nge a nih,  a hun laia Pathian zia nia an rin danin an ziak mai ni ang? 
2. Bung  10 leh 11-a tawng hran chhan a sawi hi, kan tawng hran chhan dik tak a ni ang em?
3. 11:4- Hawhu, khawpui siam i la, insang a chhipina  van tawng turin sa bawk i la, kan hming i tithang ang u,”  tih hi, chik taka han ngaihtuah hian, Nova tu leh fate an ni a, an tawng pawh la hrang lo, hmunkhat vek an la ni a. chuti chunga hming tihthan duh anga sawi hi, tute lo hriat atan nge ni ang? An ni ho nilo midang kha chu tui let khan a chim hlum vek si a. Nakin an thlah lo awm zel turte lakah hming tihthan an duh hle tihna em ni ang?