“NAZARET ISUA,” AN TIH HI TUNGE? - II

India hriat loh chhiarpui-

           Chanchin Tha ziaktu pakhat Dr.Luka chuan heti hian a ziak a- ‘Tin, Kaisara Augusta’n khawvel zawng zawng hming ziak tûr thu a pe a; Mari leh Josefa pawh Bethlehem khuaah Mari rai teuh chung nên chuan an kal ve a,’ tiin. Hetah pawh hian ‘khawvel zawng zawng,’ tih kan hmu leh a ni. Kaisara Augusta hi Rome ram awptu lû ber(Rome Emperor) a ni a, khawvel pumpui chu a awp lo a, ama ram awp chhûng Rome ram chinah chiah chhiarpui (census) an nei a ni tih a lanna chu, Judai ram hi Rome-in a awp hmain Grik (Alexander Liana) hnamin an lo awp tawh a; chu mi hma leh chuan Media leh Persia hnam hnih tang dunin an lo awp tawh bawk a. Chutih hun laia an lalber chu Ahasuera a ni. Thuthlung Hlui bu lam Estheri bua a lan dân chuan Ahasuera chuan Ethiopia atanga India ram thlengin a awp tih kan hmu a; Apogripha bu lama a lan dân chuan Sudan atanga India ram thlengin a awp a ni tih kan hmu bawk. 

Chuti angin hetih hun laiah hian India ram nên pawh an lo inhre pawh daih tawh tih a chiang a,  chuti chung chuan Isua pian hun laia Rome lalber Kaisara hun laia chhiarpui lo awm hi India History-ah a tel lo a ni a, Kaisara hian India chu a awp tel lo tih heta tang hian a chiang hle a ni. Chuti chuan Isua’n, “Khawvel zawng zawng,” a tih leh, “Hnam zawng zawng,” a tih pawh hian Israel hnam sawm leh pahnihte chauh a huap a ni.  Israel hnamte chauh a huap a ni tih a lanna deuh deuhte chu-

1. Kanaan hmeichhe pakhat(Israel hnam ni lo) chuan a fapa ramhuai man tidam tûrin a ngên a(ziak pakhat chuan Grik mi niin a sawi thung). Isua’n a chhânna hmasaah chuan, “Israel hnam beram bote hnenah lo chuan tirh ka ni lo,” a ti a. A vawi hnihnaah chuan, “Fate chhang laksak a, ui hnena pek chu a mawi lo e,” a ti leh a. Juda mite chuan ‘Jentail,’ an tih (Israel hnam ni lo) reng reng chu an ten hle.

2. Ram chanchin tha hril tûra Isua’n a zirtîrte a tirh chhuah dâwn pawh khân, “Jentail-te kawngah reng reng kal suh ula, Samari mite kuaah pawh lut hek suh u; amaherawh chu Israel berâm bote hnenah chuan kal zawk ang che u,” tiin a hrilh a ni. Chuvângin Kanaan ram(Palestina) pâwn lam chu Jentail-te kawng vekin a khat ang tih tûr a ni a, an ram pâwn lama ram chanchin tha hrilh chu a teuh lo hle a ni.

3. Isua thu sawi dang lehah chuan heti ang hian kan hmu leh hlawm bawk a: (i) “Mihring Fapa a lo kal hmain Israel khuate chu in fang chhuak lo ang,” tih te, (ii) “Jerusalem chhuahsan suh u, Pa thil tiam ka sawi kha lo nghak rawh u,” tih te, (iii) “Thiltihtheihnaa an thuam hma che u chu khawpui(Jerusalem)-ah hian awm reng rawh u,” tih te hi a ni. 

Chuti chuan, Isua’n a lo kal lehna leh Pa thil tiam lo thleng tûr a sawi hi thil thuhmun niin a lang a ni. Thil thuhmun nia a lanna chhan chu ama tawngka ang ngeia Chanchin Tha bu palite’n an sawi dân hi i lo thlîr leh dâwn teh ang. Chu mi hun a lo thlen hma loh chuan amah a la dam lai ngeia a kianga a thu sawi ding chunga lo ngaithlatute zînga mi thenkhat chu an thih loh tûr thu a sawi tel tlat a ni. Chung thu chu engtin nge a sawi i lo en lâwr den den teh ang u. 1. “Tih tak meuhin ka hrilh a che u, heta dingho a þhente hi Mihring Fapa a rama lo kal an hmuh hma loh chuan, thihna tem tawp lo tûr an awm.”  2. “Tih tak meuhin ka hrilh a che u, heta dingho a þhente hi Thlarau Thianghlim thiltihtheihna nêna lo thleng an hmuh hma lo chuan thihna tem tawp lo tûr an awm.” 3. “Tih tak meuhin ka ti a che u, heta dingho a þhente hi Pathian ram lo thleng an hmuh hma loh chuan  thihna tem tawp lo tûr an awma ni.” 4. “Ka lo kal leh thlenga (zirtîr Johana) awm rengah phei duh ila, chu chu enga i hman tûr nge? Nangin mi zui mai rawh.”

Vuah dân hrang hrangte-

A pakhatna aþang hian han chhui chho ila. Isua thusawi ngaithlaa a kianga dingte zînga mi ngei chu Isua a rama lo kal an hmuh hma loh chuan an thi dâwnlo a ni tih isua’n a sawi a ni, ‘Mihring Fapa,’ a tih hi amah a ni tih kan hriat si chuan.

A pahnihnaah chuan, ‘Thlarau thianghlim, thiltihtheihna nêna lo thleng,’ a tih hi amah Isua lo kal tûr a sawi nên thil thuhmun reng a ni tih a chiang hle bawk a, chu mi Thlarau Thianghlim chu a lo thlen hma loh chuan ama thu sawi lai lo ngaithlatute zînga mi þhenkhat chu thi lo tûr an awm thu a sawi a ni.

A pathumnaah pawh hian Pathian ram lo thleng tûr a sawi hi amah Isua lo kal tûr a sawi nên thil thuhmun a ni tih a lang reng a ni a, amah a dam laia a thu sawi lo ngaithlatu þhenkhatte chu he Pathian ram lo thleng hi an hmuh hma loh chuan an thi dâwn lo a ni tih a sawi chiang hle a nih hi.

A palinaah hian amah Isua chu a ziaktu Johana hian a ziah dân takah a thiha a thawh leh hnua a inlâr vawi thumnaah Petera chu amah zui tûrin a hrilh a. Chutih lai chuan he thu ziaktu Johana ngei hian an hnungah a rawn zui tih Petera chuan a hmu a; “Lalpa, saw mi sawn eng nge a tih ve dâwn?” tiin a zawt a ni. Isua’n a châng a, “Ka lo kal leh thlenga awm rengah phei duh ila, chu chu enga i hman tûr nge? Nangin mi zui mai rawh,” a ti a ni.

A ziah zel dân chuan he zirtir(amah Johana) hi an þhianteho zîngah chuan Isua’n thi lo tûrin a sawi ni âwm takin a thang hial a ni âwm e. Mahse a thi ve ta tho si a. Isua kha chuan, “A thi dâwn lo,” a ti lo a, “Ka lo kal leh thlenga awm rengah phei duh ila,” a ti lek nain a lo kal leh thlenga a awm ve reng tûr thu a sawina a lo ni zawk a ni. Chuti chuan, a hma lama nambar 3-na kan peka nambar té (i) aþanga (iii) thleng kha i han sawi fiah leh dâwn teh ang u. Hei hian a tichiang lehzualin a fiah thei deuh mahna.

“Mihring Fapa a lo kal hmain Israel khuate chu in fang chhuak lo ang,” tiin Isua ngeiin a sawi a. “Khawvel tâwpna,” tia a sawi leh amah Isua lo kal lehna thu a sawi hi ngaihfin loh tûr a nih laiin mi tam takin an ngaihfin tlat avângin an buai þhîn. Isua’n, “He ram chanchin þha hi hnam zawng zawng hnena hriattîr tûri khawvel zawng zawngah hrilhin a awm ang; chu mi zawhah chuan tâwpna chu a lo thleng ang,” tiin a sawi a ni. Khawvel tâwpna a sawi hi chu amah Isua lo kal leh hnua awm tûr a ni a, chu mi hmain Israel khua zawng zawngah ram chanchin þha an hrilh chhuah hmasak a ngai a nih chu.

Aw le, Isua lo kal leh hma chuan a zirtîrte khan Israel khuate chu an fang chhuak hman dâwn lo niin amah Isua ngeiin a hrilh chiang a, a hrilh ang ngeiin an fang chhuak hman ta lo a ni âwm e. Tin, amah ngeiin, “Jerusalem khua kalsan suh u, Pa thil tiam in hnena ka sawi kha lo nghak rawh u,” tia a hrilh thu chanchin Tha buah kan hmu a. Tirhkohte thltih buah pawh, “Thiltihtheihnaa an thuam hma loh che u zawng khawpuiah hian awm reng rawh u,” tia a chah thu kan hmu bawk a ni.

Chuti chuan, Tirhkohte Thiltih bua kan hmuh angin Pentikos nî a lo thlen lai khân Jerusalem khuaa Marka nu pindan chungnungah zirtîrte chu an awm khawm a, chu thil lo thleng chu Isua’n an hnena a sawi lawk, ‘Pa thil tiam Thlarau Thianghlim, thiltihtheihna nêna lo thleng,’ a tih emaw, ‘Pathian ram lo thleng,’ a tih emaw leh ‘Mihring Fapa a rama lo kal,’ a tih emaw kha a ni a, hai rual a ni lo. Khawvel tâwpna a sawi hi chu Jerusalem chhiat tûr thu kha a ni. Kum 70 A.D. vel bâwrah khân Jerusalem, Zion khawpui chu hmêlmate chuan an hual a, a kulh te tichimin an chhu chhe vek a nih kha. Kha kha chu phuba lakna rapthlak a ni a, Isua an khenbeh laia amah hektu a hmêlmate þawngka chhuakah khân, “A thisen mawh chu keini leh kan thlahte chungah awm rawh se,” an ti chat a nih kha. Isua chu B.C. 6 (a þhenin B.C. 4 an tih) kumah khân a lo piang a, kum 34-36 A.D. vel khân a thi a; a thih aþanga ni 50-naah khân a lo kal leh ta a ni(chu chu Pentikost Nî tak chu a ni). Amah a lo kal leh hnu daihah, a zirtîrteho pawh an thih zawh vek hnu kum 70 A.D.-ah khawvel tâwpna chu a lo thleng a nih kha. Tute nge a lo la kal lo nia la ngai fo le? Hebrai lehkhathawnah chuan, “Amah chu sualte la bo tûrin vawi khat a lo lang tawh a; chhandamna’na amah lo nghaktute hnenah chuan sual tel loin vawi hnihnaah a lo lang leh ang,” tih ziak a ni. 

Judate sualte la bo tûra a lo lan hmasak þum khân Adama bawhchhiatna sual mawh phurtute sual man chu phurin an tihlum a. A lo lan vawi hnihnaah meuh chuan sual tel loin, thlarau thianghlimin a lo kal a, Thlarau thianghlmah chuan sual a tel thu kan hre lo a ni lo’m ni? Bible chhûngah hian Isua lo kal vawi khatna leha vawi hnihna chin chiah a la ziak a, a lo kal leh vawi thumna ziak chu kan hmu tel lo a ni lo’m ni?

Thuthlung Hlui leh Tharah-

Paula chuan, “Lalpa ngei chu âu thawm nên, vântirhkoh chungnung ber aw nên, Pathian tawtawrâwt ri nên vân aþangin a lo chhuk dâwn si a,” tih ziak hi þanchhanin, “Vântirhkoh chungnung ber aw te, Pathian tawtawrâwt ri te kan va hre si lo ve,” kan ti em ni?A nih loh leh Chanchin Tha buah te leh Tirhkohte thiltih buah te chuan Isua vân lâwn thu kan hmu a, mi dang a hruai tel thu an sawi lo a, amah chauha chho ang maiin an sawi a. Lehkhathawnah chuan,

“Chung lama a han chhoh lai khân,

Mante chu salah a hruai a, ...”

tih kan hmu a. Tin, he thu vek hi Sam buah chuan heti ang hian kan hmu leh a,

“Nang chu chung lamah i chho a, 

Mante chu salah i hruai a,”

a lo ti ve bawk si a. Tin, Sam ziak vekah heti ang hian kan hmu leh zel bawk a:

“Lalpa chu âu thawm nên a chho e, 

Tawtawrâwt ri nên

Vânah a chho ta e,” 

tiin an lo ziak ve bawk si a. 

Isua vâna a chhoh lai hmutute’n âu thawm leh tawtawrâwt ri an hriat thu an ziak tel leh si lo a. Chuvângin Isua a lo kal leh huna âu thawm leh vântirhkoh chungnung ber aw leh Pathian tawtawrâwt ri hriat tumte hian in hriat a rinawm loh a ni. Rukru anga lo kal tûr a nih thu te hmun þhenkhatah phei chuan an la ziak ta deuh deuh a, a lo kal hre lo tûr chi tân chuan a lo kal chu an hre lo kumkhua dâwn pawh a ni ang e. Paula chuan Korinth khuaa mite lehkha a thawn dân chuan, “Tupawhin Lalpa a hmangaih loh chuan anchhe dawngi awm rawh se. Kan Lalpa chu a lo kal e,” a ti mauh mai a ni. Paula chuan a hnena lo kal Lalpa chu a hmangaih a, Lalpa dang a mamawh lo a ni. Paula hnena lo kal Lalpa hmangaih ve lotu chuan Lalpa dang an la nghak a, Pathian dang an la beisei tlat a, chung mite chu Paula chuan, “Anchhe dawngin awm rawh se,” a ti a nih chu.

Isua nihna an hre lo-

Isua lo kal lehna tun thlenga la nghak þang þangtute hian amah Isua hi an hre chiang lo a ang hle mai. Kawngka chungah hian, “Pathian hming chu Isua a ni,” tih ziak pawh ka hmu zauh zauh mai. Chhui thiam lo tân chuan hriat loh theih tak a ni ang. Bible-a an ziah dân chuan Isua nihna hi heti ang hian an ziak a: ‘Krista Isua,’ tia an ziah chuan, Pathian mihringa lo chang a ni a; ‘Isua Krista,’ tia an ziah erawh chuan, thlaraua a chan lehna a ni. Pathian mihringa a lo channa anga an ziahnaah chuan hengte hi kan hmu a: (i) ‘Krista Isua, mi sualte tân a lo kal tih hi a rinawmin a pawmtlak em em a ni,’ tih te, (ii) ‘Amah chu mihring a ni, Krista Isua...,’ tih leh a dang dangte an ni. 

Tin, amah Isua þawngka ngei anga an ziakah chuan, “Mihring Fapa dam lai nî hi ni khat chauh pawh hmuh leh in chak ang a, nimahsela in hmu tawh si lo ang,” tiin a sawi a. Chu bakah pawh lehkhathawn lamah chuan, “Tisa lamah Krista chu lo hre tawh mah ila, tunah zawng kan hre leh tawh lo e,” tih kan hmu bawk a ni. Hei hi Isua mihrinna leh a pathianna thliar hranna chiang tak chu a ni.

Isua taksa hi mihring dik tak a ni a, keini mihringte ang bawka hmuh theih leh khawih theih, siha na thei, pian nî leh thih nî nei a ni. Pathian erawh chu thlarau a ni a, hmuh theih loh leh khawih theih loh a ni. Amah Isua ngeiin engtin nge a sawi? “Tuma’n englai mahin Pathian an hmu lo,” a tih te, “Tuma’n englai mahin Pathian an hmu ngai ka ti lo,” a tih te leh, Johana’n, “Tuma’n englai mahin Pathian an hmu ngai lo,” a tih te chu kan chhiar thîn. Chuvângin Isua kha Pathian ni sela chu Judate khan an hnial an hnial lo ang a, amah an hmu thei hek lo ang a, an manin tihhlum tûrin tu kutah mah an pe thei hek lo ang. Isua chu Pathian ni loin, a anpui chau a ni a, “Krista, Pathian anpui,” tih te, “Ani chu hmuh theih loh Pathian anpui, ...” tih te an ziak kan hmu a ni. 

Chuti chuan Isua a lo kal hunah hian mihring anga hmuh theih a ni dâwn lo a, “Amah chu a awm pangngai ang takin kan hmu dâwn si a,” tia an ziak ang hian, a awm pangngai chu a pathianna chu a ni a, a hmuh theih tawh loh a ni. Tisa chuan Pathian a an loh avângin a hmuh theih a ni. Isua ang bawk hian keini pawh hi a tîr lamah chuan (mihringa kan lo pian hma hian) Pathian atanga chhuak kan nih avângin Pathian anpui kan ni a, hmuh theih taksa kan ni lo a, hmuh thei loh taksa kan ni zawk a; mihring kan lo nih hnuah erawh chuan kan mihrinna chu Pathian ni loin, mihring dik tak leh hmuh theih taksa chu kan lo ni. He mi hnuah hian pathiannaa dingin hmuh theih loh taksain kan ding leh ang a, Pathian anpui nihnain kan ding leh ang. Isua kha mihringa a lo pian hma zawng kha a awm pangngai chu a ni a, mihring anga a lo piana a thih leh hnu khân pathiannain a ding leh a, chu chu a awm pangngai chu a ni a, amah hmuh leh tumtute chuan mihring angin an hmu tawh dâwn lo a, a awm pangngai ang tak chauh khân an hmu thei tawh ang a, chuti anga hmu thei lo chuan engtikah mah an hmu thei tawh dâwn lo a ni.

Isua lo kal chhan-

Isua lo kal chhan hi Bible-ah hian tam tak ziaka awm angin Krisian zirtîrtute hian sawi þhîn mah sela, he lehkhabu bung leh châng aþanga malman fak tûr chu a tlêm rêm râwm hle a ni. Chuti anga an ziak chu châng hrang hrangah târlanin a awm ve a- 1. Isua thu sawi, ama þawngkam ang ngeia an ziak kan hmuh chu, “Thu tak hriattîr hi ka pian chhan leh khawvela ka lo kal chhan a ni,” tih hi a ni. 2. Lehkhathawn lama kan hmuh leh pakhat chu, “Pathian fapa lo lan chhan ber chu diabola hnathawhte a tihboral theihna’n a ni,” tih hi a ni. 3. A chunga mi tlukpui deuhin Hebrai lehkhathawnah chuan, “Ani chu sualte la bo tûrin vawi khat a lo lang tawh a........,” tih kan hmu leh a ni.

“Ani (Isua) chu sualte la bo tûrin vawi khat a lo lang tawh a,” tih thu Bible-ah kan hmu a. A nih leh, “Eng sual nge a lak bo?” tiin inzawt ta ila, “Diabola hnathawh,” kan ti ang maw? Diabola chuan eng hna nge a thawh le? “Mihringte sual kawng zawh tûrin a thlem,” kan ti âwm e. Mihringte sual kawng zawh tûra a thlêm dân kan chhui hmain, chuti anga mihringte sual kawng zawh tûra lo thlemtu, ‘Diabola,’ an tih fo mai hi eng nge maw a nih a, tu nge maw a lo nih reng le? Diabola hi thil awm tak tak a ni em tih hi i han chhui dâwn teh ang u.

Diabola lo lan þanna Bible aþanga kan hmuhna hmasa ber chu Genesis 3:1-naah khân a ni. Chutah chuan, “Lalpa Pathianin ramsa a siam zawng zawngah chuan rûl a fing vervek ber a,” tih ziak kan hmu a. Hetah hian Adama nupui Evi hi rûl hian a thlem hran lo, mihring leh mihring inbia ang hian a ziaktu hian a inbiaktîr vel a. Engtin nge an inbiak le? 

Rûl chuan hmeichhe hnenah chuan, ‘Pathianin, “Huana thing tinrêng hi in ei tûr a ni lo,” a ti elo maw?’ a ti a. Evi chuan, ‘Ti suh e, “Huana thing tinrêng hi in ei thei e. Amaherawh chu huan lai taka a chhia leh a þha hriatna thing rah hi chu in ei tûr a ni lo; in ei chuan,  in ei nî la lain in thi tûr a ni,” a ti a ni,’ a ti a. Rûl chuan, ‘Thi teh suh e; in ei nî apangin in mit a lo vâr ang a, a chhia a þha hriain Pathian ang in lo ni dâwn tih Pathianin a hre reng a nih chu,” a ti a. 

Chuti chuan Adama, Kristiante’n he khawvela lo piang chhuak mihring zawng zawng thlahtu bulpui  nia an ruat nupui Evi chuan a chhia leh a þha hriatna thing rah chu a it thlu ngang a, a ei ta a, a pasal pawh chu pe vein ani pawh chuan a ei ve a, Pathian dân bawhchhia anga puhin an chênna hmun Eden aþanga hnawh chhuah an ni ta ni âwm takin ziak a ni. A hnuai zelah chuan, pathiante þawngkam chhuak ni âwm takin, “Ngai teh u, mihringte chu a chhia leh a þha hriain, keimahni ang an lo ni ta, ...” tiin a ziaktu hian a þawngtîr a (hei hi tuteemaw sawi dân takah pathian pathum þawng te pawh a ang hle bawk âwm e). Hetah hian zawhna awm thei chu: Mizo Kristiante hian tun laiin, “Fai hi Pathian anna a ni e,” tiin kan inhrilh þhîn si a; hetah hian engati nge Pathiante hian anmahni ang nih chu an huat viau a, thil tisuala an puh mai le?(He lam chu kan sawi thui lutuk dâwn avângin kan chhui tel hman lo).

        A thui lutuk lohna’n Diabola lo lanna dangte chu kan sawi vek sêng lo ang a. Joba-te chhûngkua an chhûng inkhawmnaah a lo lang ve a; Mosia a thih khân Mikaela nên a ruang kha an inchuh ni âwm takin an ziak bawk a. Tin, thlalêrah Isua ngeikha ni 40 leh zan 40 chaw ngheia awm a, Diabola thlêma awm angin an ziak bawk a ni. Aw le, a nih loh leh rûl chu tu nge? Evi thlem thlutu rûl kha keini rama rûl chi hrang hrangah hi chuan an tel lo a ni phawt ang le. “Bawkkhupin i kal tawh ang,” tih thu a hmuh hma khân a chhîpin nge a kal ang a, a mei hmâwrin a tung zâwngin a kal ve nge ni ang a, a bingbiletin a kal ni ang le tih pawh hi chhut tham a tling mahna le! Mahse he lam chu kan chhui hman rih loah ngai ang aw. “Lalpa Pathianin ramsa a siam zawng zawngah rûl a fing vervek ber,” a ti miau si a, eng rûl tak nge tih chu i han chhui teh ang aw.

Chuti taka mihring thinlung pawh tidanglam thei khawpa rûl fing chu Solomona chuan, “Mihringfate chu ramsa mai an ni tih an inhriat theihna’n Pathianin anmahni a fiah a ni, ka ti rilru a,” a ti a ni(Thuf. 3:18). Chuti a lo nih chuan, mihring bum thei tûr khawpa fing ramsa chu mihring tho a lo nih chu! Jeremia lehkhabuah pawh, “Thinlung hi thil dang zawng aiin bum hmang ber, chhe lailet dêr a ni, tuin nge hre thiam thei ang,” a lo tih ve chu maw le! Tunah zawng kan man chiang ta e. Eden huana Evi thlemtu rûl an tih fo kha rul tak tak ni loin, hla pakhatin:

“Ka mit hmuh leh benga ka hriatte hian 

Sualah mi hruai lut,”

a tih ang deuh hian an mit hmuh leh an rilrua îtna lo awm khan an taksa a kaihruai a, an thinlung chhûnga thil chhia leh þha hriatna an neih kha a lo duh lotu lakah khan hmang sual an lo ni lek a lo ni. An ngaihtuahna sual lam zawk anga lang kha ‘Rûl,’ an lo ti mai a ni. Chuti ang bawkin Joba-te chhûng inkhawmnaa Setana leh Pathian inbia pawh kha mihring rilru(ngaihtuahna) mai lek a ni. Chuti ang zelin Isua pawh a ngaihtuahna kha Setana an puh a, lung chhanga chang tûra fiahna anga an ziak te, Biak In chhîp zum aþanga tla thla thla tûra fiahna te leh bawkkhupa chibai buk tûra tihna te hi ama mihring (Isua) thinlunga awm mai mai kha a ni tih kan hre ta. An khenbeh laia an tihelna þawngkamte nên khân danglamna engmah a awm chuang lo a ni.

Diabola hmingte-

Tin, he hming, ‘Diabola,’ tih hi, ‘Setana, tih te, Lucifer-a tih te leh, ‘Rûlpui tar,’ tih te nên thuhmun a ni a, Pathian dodaltu anga ngaih a ni. Thu Puan ziaktu Johana chuan, ‘Drakon,’ tiin a vuah bawk. Mi þhenkhatin nakina thil lo awm tûr anga an sawi dânin vânah indona lo awmin Drakon rûlpui tar, ‘Diabola leh Setana,’ an tih mai leh a hote chuan Mikaela leh a hote chu an do a, nimahsela an hneh loh avângin vân ata paih thlakin an awm a; thir khaidiat lianpuiin Setana chu an phuar a, leihlawtah kum 1000 chhûng atân an kharkhum thu ziak a ni. He mi thu hi Isaia pawhin, ‘Vârparha, zîng lam fapa,’ tia a vuah chu leia paih thlak a nih avânga tihelna þawngkam a ziak bawk a. “Aw Vârparh, zîng lam fapa, engtizia nge vân ata sah thlaka i awm tak chu le?” tiin. Chanchin Tha ziaktu pakhat chuan, ‘Tidertu,’ tiin a ziak. “Ka pu, chu tidertu chuan a dam lai khân, ‘Ni thum nîah ka tho leh ang,’ tia a sawi kan hria. Chuti chuan ni thum nî thlenga thlân chu vêng þha tûrin hrilh rawh; chuti lo chuan ruang chu a zirtîrte’n an ru bo ang a, “A tho leh ta a ni,” an ti dah ang e. Chuti chuan, tihderna hnuhnung zawk chu a hmasa ai khân a þha lo lehzual ang,” tiin ziak a ni. 

Setana hnehna-

Bible-a sual leh þha indona chu hu Puan ziaktu chuan Vân indona angin a sawi a ni. Chuti angin sual leh þha indona chu Bible tehna aþang chuan Isua khenbehnaah khân a tâwp a, chu chu vân indo tâwpna chu a ni. Isua nuna a Pathianna leh a mihrinna(Isua nihna) chu indoin, a Pathianna chuan a mihrinna chu hnehin tihtlâwmin a awm a, a khêngbet ta a nih kha.  Isua ruang chu thlânah zalh a ni a, lungpui an lum hnan a, chu chu vântirhkoh chak tak, chabi leh khaidiat lianpui kengin Setana a phuar a, leihlawtah paihin kum 1000 a vei hma lo chuan hnam tin a bum le tawh lohna tûrin a khâr hnan ta angin an ziak a ni. 

Sual lak bona chu-

Mihring duh dân leh Pathian duh dân indoah chuan mihring duh dân chu tlâwmin, a chak lo zawk mihring chu Isuaah belin a awm vek a, chu chu Setana hneha a awmna angin an chantîr ta a ni. Setana an lo tih chu Isua hi a lo ni e. “Tin, Drakon rûlpui tar, ‘Diabola leh Setana,’ an tih, khawvel zawng zawng bumtu chu leiah an paih thla a, a tirhkohte pawh an paih thla tel ve a; an hmun chu vânah a awm ta bawk hek lo,’ tiin ziak a ni. A châng danglehah chuan, “Tin vântirhkoh chak tak, leilawt chabi leh khaidiat lianpui kengin vân aþanga lo chhuk ka hmu a; Setana chu a man a, a phuar a, leilawtah chuan a paih lut a; kum sangkhat chu a vei hma loh zawng hnam tin a bum leh tawh lohna tûrin a châr hnan ta a,” a ti a ni. Engtin nge an ziah bawk kha?

“An lalte chu khaidiata phuar tûr leh,

Rorêl ziak saa an chunga rorêl tûrin,

Chung thuneihna chu an nei hlawm a,”

ti a nih kha. Isua chung thua rorêlna(a thihna tûr) kha rorêl ziak sa vek a lo nih chu. Amah ngeiin, “Lei leh vân(amah) hi a boral hma loh zawng,dân thua mi chhunhan te tak te emaw, thaihan te tak te emaw pakhat mah a boral lo ang, a zaa a thlen kim hma loh zawng,” a ti kha. Amah lei leh vân (Isua) a han boral meuh chuan dân lehkhabua an ziak chu a thleng famkim a. “Chung zawng zawng chu a thlen kim hma loh chuan tun lai chhuante hi an ral lo ang,” a ti bawk a. Isua a han thih meuh chuan lei leh vân a ral thu kan hre ta a ni, “Tin, lei thar leh vân thar ka hmu a, lei hmasa leh vân hmasa chu a boral tawh a, tuifinriat pawh a awm tawh lo a ni,” tiin an ziak daih tawh a ni(Thup. 21:1). “Khawvel zawng zawng bumtu chu Isua (Setana) chu a ni a, Isaia’n, “Hnam tin titlutu, engtizia nge vân ata sah thlaka i awm tak chu le?” a tiha kha a ni a. Thinlung hi bum hmang ber a nih avângin an thlahtu bul ber aþangin bum hmang an ni a, amah Isua ngeiin, “In pa chu Diabola a ni, Diabola chuan a tîr ata dawt a sawi þhîn, dawt pa pawh a ni,” a ti. Ziak dangah chuan:

“Ngai teh, Zion-ah chuan tlukna lung leh dâlna lungpui ka dah a; 

Chu lungpuia tlu apiang an kehsawm ang,

A delh lek phei chu a râwt dip ang,”

 tih a awm leh a. Isua thu sawi vek kan hmuhah chuan, “Tluknate avângin khawvel chung a pik e, tlukna te chu lo awm tûr reng zawng a ni a. Nimahsela tlukna awmtîrtu chung chu a pik e,” tih te, “Heng mi te berte zînga pakhat pawh titlu chu, an nghawngah buh râwt sawmna lung awrhtîrin, tuifinriat tuk lai takah thlak daih sela an tan a þha zawk ang,” tih te leh, “Rorêlna chu a kokiah a chuang ang a, ..” tih te chu amah Isua chungchâng thu sawina vek a lo ni a. Tlukna awmtîrtu mawh chu Isua chungah an nghat a ni. A thihna tûr hmun Kalvari tlâng a pan lai khân rorêlna thing kawkalh chu a kokiah an nghat a, titlutu leh tlukna awmtîrtu mawh a lak avângin buh râwt sawmna lung lianpui(thing kawkalh) an awrhtîr a, tuifinriat thuk laiah an paih ta a, rorêl ziak sain a chungah ro an rêl a. Isua chung thu rêlna chu rorêl ziak sa vek a nih dân chu: A lo pian tûr thu hrilhlawkna te, a thu sawi dân tûr hrilhlawkna te, an tangka 30-a an hralh tûr thu te, khai kâna a awm tûr thu te, a ruh an tihtliah ve loh tûr thu te, a thih tûr thu te, a thawh leh hnua vâna a lâwn tûr thu te leh a chanchin tûr an hrilhlawkna dang dang tam tak a awm a, chungte chu ziak sa vek a ni. Tin, ram sabengtung phûma phûm a nih tûr thu pawh ziak a ni bawk. He thihna hi Diabola hnathawh tihboralna chu a ni bawk a, sualte la bo tûra a lo kalna chu a ni bawk a ni.              

Kum 1000 chu-

A nih loh leh Isua chu Setana lo ni ta sela, thlânah chuan kum sangkhat chhûng an zalh dâwn tihna em ni ang le? Ni lah lo e. Petera lehkhathawnah chuan, Unaute u, he thu kamkhat hi theihnghilh suh u, ‘Lalpa ngaihin ni khat hi kum sangkhat ang a ni a, kum sangkhat pawh ni khat ang a ni,’ tih hi,” tih ziak a

ni. Tin, ziak dangah pawh heti hian kan hmu bawk a:

“Nanga ngaih chuan kum sangkhat hi nimin ral ta ang lek kha a ni si a,

Zân vên khat chhûng ang lek bawk a ni,”

tiin. Isua thlâna a awm chhûng rei lo te kha, kum sangkhat ang a ni a, zân vên khat chhûng ang lek a lo nih dâwn chu. Thlâna a awm chhûng khân kum sangkhat rorêlna a awm tihna a ni. Ziaka kan hmuh dân chuan, “Chu mi hnuah chuan rei lo te atân (Setana chu) chhuah leh rih tûr a ni,” tih kan hmu bawk a. Isua thi a thawh leh aþanga vâna a lâwn inkâr chhûng kha Setana a tânna ata rei lo te atâna chhuah a nih lehna tûr kha a ni. 

Isua zirtîrhote kha thlaraua tihkhah an la nih loh vâng nge, Petera meuh pawhin a unaupa Johana lakah thik thu a la tichhe thei tlat mai a; chuvâng chuan an Pathian chu kan ral hmang mei a ni a, kan ral an la hmabak a ni. Isua (Setana) chu a tânna thlân aþang chuan a lo tho leh a, chhuah zalen a lo ni leh ta a. Thu Puanin a ziak dânin a hote ko khawmin lei vâng dapin an lo thawk a, mi thianghlimte  riah hmun Marka nu Mari pindan chungnung leh khaw duhawm Jerusalem chu an rawn hual ta a. Mahse vân aþangin mei leh kât (Thlarau Thianghlim) lo thlengah chuan an kâng ral ta a ni tih kan hria a ni.

Thu tak hriattîrna chu-

Isuan a lo kal chhan a sawiah chuan, “Thu tak hriattîr hi ka pian chhan leh khawvela ka lo kal chhan a ni,” a ti a ni. Chu thu tak chu eng nge kan tih chuan Isua’n, “Tu pawh ka thu hria a, mi tîrtu ring chuan, chatuana nunna a nei tawh; thiam loin a awm lo a, thihna ata a chhuak a, nunnaah a lut ta zawka ni,” a ti. Hetah hian Kristian tam takin an Bible zirtîr dâna an chian lohzia a lang þhîn. Mihring ve bawk Isua chu nunna thu sawi tûra tirh a ni a, a tîrtu chu vân Pathian a ni. Isuan an rin ber tûr a kawhhmuh chu amah ni loin, amah tîrtu Vân Pathian chu a ni. Chatuan nunna thu sawi tûrin Isua chu a Pa Pathian chuan a tîr a. Isua thu sawi a hriat a, amah tîrtu Pathian ringtu chuan “Chatuana nunna a nei dâwn a ni,” a ti lo a; “A la nei mai thei e,” a ti hek lo a, “Chatuana nunna a nei tawh,” a ti hmiah mai a ni. Chatuan nunna a neih tawh thu a sawi a nih chu. Chu mi thu tak hriattîr chu Isua lo kal chhan tak chu ni. A lo pian laia vân zaipâwl hla sak an hriat pawh kha eng nge ni kha?

“Chungnung berah Pathian ropui takin awm rawh se,

Lei chunga a lawm em em mihringte hnenah rem thu lêng rawh se,” 

tih a nih kha. ‘Rem thu lêng rawh se,’ tih lai hi hriat chian a þûl hle ang. ‘Lo inrem tawh rawh se,’ an tihna emaw tih a awl viau mai thei e; mahse a ni lo. Pathianah chuan inrem lohna a awm lo a, Pathian chu, ‘Remna Lal,’ a ni zawk a, ‘Inrem a nih tawhna thu hi mihringte hian lo hre rawh se,’ tihna a nih chu.

Isua upatna-

Isua thu sawi mite hriat thiam loh hi tun lai Kristiante pawh hian an hre thiam chuang hauh lo mai zu nia! Isua’n, “Mihring Fapa hi khai kânin a awm ang,” tiin a sawi a. Juda mite chuan, “Krista chu chatuanina awm reng dâwn tih zâwlnei lehkhabuah a sawi. Krista chu a lo kal hunah chuan a pianna chin reng an hre lo ang. Nang hi tu nge i nih?” an ti a. Isua’n, “In pa chu Diabola a ni a, Diabola chuan a tîr ata dawt a sawi þhîn, thu tak amahah a awm lo, dawtpa pawh a ni,” a ti a. Anni lah chuan, “Kan pa Abrahama a ni,” an ti a. Abrahama kha, tisa lam kawngah an thlahtu bul dik tak chu a ni a, thlarau lam thuah chuan, ‘Rinna Pa,’ vuah a ni. Isua chuan, “Abrahama in pa ni sela, ka thu sawi te in awih ang chu; Abrahama chu ka nî hmu tûr a nihin a lawm em em a; tin, a hmu a, a lawm hle a,” a han ti a. Anni Judaho chuan, “Nang kum sawmnga pawh la tling lo pui che, Abrahama i hmu em ni?” an ti a.Isua’n, “Abrahama awm hma daihin ka awm,” a han tih meuh chuan Sakhaw hotute chuan den hlum chakin lung an chhar ta mai a nih kha. Isua chu vân Pathian tirha lo kal a ni a, Juda(Israel) hnam rilru pu tak chungin chatuana nunna an neih tawh thu a rawn hriattîr a, nimahsela a thu sawi ring duh lotute chuan an dodal tlat þhîn a ni. Abrahama thlah an nihna hi an chhuang hle hlawm a, nimahsela Isua thung chuan a thu sawi an dodal tlat avângin Adama thlah anchhe dawng fa an nihna chu hriattîr a tum ve tlat thung a, “Diabola thlah in ni e,” tih chu an hnena a sawi dân a ni. “Tisualtu chu Diabola a ni, Diabola chuan a tîr ata thil a tisual þhîn,” tiin a sawi a. “Rûl thlahte u,” te pawh a han ti þhîn a; baptistu Johana pawh khan hengho hnenah hian, “Rûl thlahte u, thinur lo thleng tûr hi tlânsan tûrin tui nge zilh che u. ‘Abrahama kan thlahtu a ni alawm,’ tiin ngaihtuah suh u. Pathianin heng lungte hi Abrahama thlahah a chantîr thei e, ka tih che u hi. Tun apangin hreipui thing bul tinah an dah ta. Thing tin rah þhaa rah o apiang an kit a, meiah an paih a, a kâng þhîn,” tiin a zilh a ni. 

Lungngaihna chhumpui-

Aw le, hetah hian phuba lakna tûr (hremna tûr) thu a lo lang a. ‘Thinur lo thleng tûr hi tlânsan tûrin tuin nge zilh che u,” tih leh, ‘Tun apangin hreipui thing bul tinah an dah ta. Thing tin rah þhaa rah o apiang an kit a, meiah an paih a, a kâng þhîn,’ tih hi. Abrahama thlah an nihna kha chhuang viau mah sela, Pathian thu an dodâl tlat chuan Pathiania hrem ral vek ang tih leh, Pathianinheng lungte pawh hi Abrahama thlah atân a siam thei tho a ni tiin a vaukhân a ni. Heta Baptistu Johana’n a vaukhân lawk ang tak hian hremna rapthlak tak chu a lo thleng ta a, kum 70 A.D.-ah chuan hmêlmate’n Jerusalem an hual a, a kulh te chu an tichim chhe ta vek a ni. Isua ngei pawh khan a lo hrilh lawk tawh a, “Hmêlmate’n Jerusalem an hual in hmuh hunah chuan, a boral dâwn tih hria ang che u,” tiin. Hei hi Isua an khenbeh laia a hmêlmate’n, “A thisen mawh chu keimahni leh kan thlahte chungah awm rawh se,” an tihna þawngkam chiah phuba lakna kha an chungah a lo thleng ta a ni. He phuba lakna rapthlak tak hi a ni, “Chhúmte nên chuan a lo kal dâwn e,” tia an sawi kha ni, chhúm hian lungngaihna a entîr a ni. Phuba lakna rapthlak tak a nih dâwn avângin lungngaihna entîrna atân  chhúm an hmang a ni.

Isua bul leh bal-

Isua mihrinna chu awm þan nî leh tâwp ni nei ni mah se, a Pathian anna lamah chuan Abrahama awm hma daiha awm a ni a, “Ani chu hmuh theih loh Pathian anpui, thil siam zawng zawng zînga piang hmasa ber a ni,” an lo ti daih tawh. Solomona pawhin,

  “Leilung leh tlâng te, tuifinriat te a din hma khân ka piang tawh a,                   

   Lalpa chuan a thil siam bul berah min din a,”

a ti a ni. Sam hla phuahtu chuan,

“Lalpa, nang chu chhuan zawng zawng chenah kan awmna i ni þhîn;

Tlângte pian hmaa, leilung leh khawvel i din hma pawh khân,” 

a lo ti ve bawk a ni.

Kan bul leh bal pawh-

Chuti chuan, mihring Isua chu hmuh theih loh Pathian anpui niin, thil siam zawng zawng zînga piang hmasa ber a nih ang khân nang leh kei pawh hi Pathian anpui kan ni a, thil siam dang zawng zawng zînga piang hmasa ber kan ni. Thil siam dang zawng zawng bakah hian nang leh kei kan mihrinna tisa ngei pawh hi a pian hma daihin Pathianah kan awm tawh a, thlarau lam taksaa din kan ni daih tawh a nih chu!