Editor Picks


widgeo.net

Thursday, September 11, 2014

THIANG LEH THIANG LO NGAIH PAWIMAWH ṬULNA


  Mizo pipute kha sakhua la urhsun tak hnam an ni ṭhin a, Kristian an la nih hma, kum 1894 hma lamah phei kha chuan an puithu hle ṭhin a ni. An puithuna em em chu thiang leh thiang lo an ngahin an ngai pawimawh em em ṭhin. Chu thiang leh thiang lo chu ngai pawimawhin, an tu leh fate chu tukṭhuan an ei honaah te, zanriah an kil honaah te leh an mut hmunah te an zirtirin, an taksa len leh kum upat ang zela an hriat thiam theih tawk tur ang zelin, an ṭawngka chang lo, an nun pawhin an zirtir ṭhin.
         Chuti anga an zirtir avang chuan an lo ṭhan lenpui a, chu chuan an tu leh fa chhuan lo awm zelte chenin an nunphung leh khawsak dan zawng zawng a thunun tlat a, chu thununna chuan an nunah a ṭha zawnga hna a thawh leh a nghawng chhuah chu ropui tak a lo ni a, an kiang vela hnam dang awm ve te leh Mingo he ram rawn luh chilh a, an hnam nun chik taka rawn zir chhuaktute thinlungah pawh khati taka hnam mawl A Aw B pawh nei silo chunga an nun leh khawsak dan ena hnam fing tak ni tawh khawsak leh inrelbawl dan ni awm taka an nung si kha ngaihsan loh theih lohna a awm reng a ni.  
          Heng- aia upa zawkte zah thiamna te, khua leh tuite tana a ṭul huna nun pek ngamna khawpa tlawmngaihna leh mi dangte tana inphalna te, tih tur leh tih loh tur serh leh sang sawi mai sen loh khawp chi tam takah te hian khatih hun laia Zo nun ropuizia te, a duhawmzia te leh a zahawmzia te kha sawi uar lutuk a awm thei lo hial ang e tiha mawi a ni. Chu nun chu thiang leh thiang lo an inzirtir ngunna rah chhuah chu a ni a; he 'Thiang leh thiang lo' an inzirtir ngunna hian sawi tur ting chuan a chhe zawnga rah a chhuah leh nghawng a neih chu awm ve tho mah sela, a ṭha zawnga a rah chhuah leh nghawng a neih hi zawng a buk hneh lo hlein a lang. Thiang leh thiang lo an inzirtirnain an nuna nghawng ṭha a neih avanga khatih lai huna Zo nun mawi tak lo lang chhuak ṭhin kha han ngaihtuah chet chet chuan, thiang leh thiang lo Zofate'n an neih ang hi khawvel dangin an nei ve lo a nih phei chuan, ram dang leh hnam dang zawng zawng pawhin an mamawh chu hei ngei hi a lo nih zawk hi, tih mai awl tak a ni.       
         Tibet aṭanga an chhuah khan tlang hrang hrangah kal darhin, a tira unau leh ṭawngkhata inbe ṭhin, an inṭhenna a lo rei tawh em avanga unau lo ang maia an ṭawng te a lo hranin, hnam hrang daih ang maia inenin, an karah tualthu te a lo chhe hma a, inbakkaihna leh innghir­nghona a lo chhuak a, indo an lo peih tak hial avangin an lo inhmelma en lo thei to lo a ni. Chuti chung pawhin hnam khat an nihna leh an inunauna chu an nunpui 'thiang leh thiang loah' a lang reng tho mai. Khatih hunah khan mi hrang anga in en loin, hnam khat leh unau vek leh, ram thleng khat luah tlang an nihna te kha inhriaa ding, ṭawng khata inbia la niin Rengpui pakhat rorelna hnuaia awm lo la ni phei sela chuan tu hnamin nge ngam tehlul ang le? Lalram tenau tam taka inṭhen sawmin chungte chuan thuneihna tawp an neih si avangin an ṭangrual thei lo a, khati chung si khan ni tla seng loa roreltu Kumpinu sawrkar meuh pawhin beih har a ti a ni si a. Chuti ang khawpa nun hlu leh ropui chu nei tho si han ni phei sela Zo nun chu a va ropui dawn tehlul em!
          Nimahsela British Kristianna chuan a han ei chhe ta a, an sakhua chu a rawn nam thlu a, thiang leh thiang lo avanga an puithunate chu a rawn hnualsuat a, puithuna atthlak leh ramhuai biakna leh thil sualah a rawn puh ta si a. Chu Kristianna hnuaia to piang thangthar thalaite nun chu han en teh mah u. A ṭul hun leh dikna tih lanna tura dawihzep hle siin, tul hlei lo leh dik lohna nun tilang tur chuan huaisen leh viau siin; a ṭangkaina turah Kristianna nun lang si loin, a lansarhna tur lamah chauh Kristianna puithupui thin mi, zana mut nachang hre lo leh zinga thawh nachang hre silo mi te; 'Ti rawh; tih chu ti duh hauh7si loin, 'Ti suh,' tih erawh chu ti chak leh tlat si te, thatchhe chaw heh leh duh tui mi a hring chhuak ta ṭeuh mai a nih hi.
          A nih loh leh kan pipute'n thiang leh thiang lo an lo neih ṭhin chu keini tan hian ngaih pawimawh a ṭul ve kher em le? Kan pi leh pute hunah khan he thiang leh thiang lo hi an ngaih pawimawh a tul hle angin keini tan pawh hian ngaih pawimawh a ṭul hle a ni. A ṭulnate chu han tarlang thliah thliah ta ila.
1. Thiang leh thiang lo hi kan pipute khan an ngaih pawimawh a ṭul a, chu chuan an lal leh khua leh tuite tana mi rinawm a nihtir a, lal leh khua leh tuite tana nunna hlan ngam mi a nihtir a, mi dangte tana nun leh ṭanpui ngaite ṭanpui tura inpekna nun a neihtir a, chhelna nun te, huaisenna dik nun te, hawihhawmna nun te, taimakna nun te, aia upa zahna nun te a neihtir a ni.
2. Thiang leh thiang lo ngaih pawimawhna chuan an khawsak dan leh nun pumpui a thunun avangin kan sawi tawh ang khan ram dang mi leh hnam dang mite hriatah pawh ngaihsan an hlawh phah a, lehkha A Aw B pawh nei lo khawpa hnam mawl ni siin, an khawtlang inrelbawl dan te, an inthawi dan kalhmang te, an in sak dan leh khua an rem dan te chu hnam fing sa ang maiin a fel thlap mai a, ram dang mite ngaihsan an hlawh phah hle a ni.
3. He thiang leh thiang lo ngaih pawimawhna vanga inzirtirna hian naupang lo thanglian zelte nun kawng ṭha lo zawha lo puitling turte nun chu a khalh ngil a, mihring puitling leh mi dangte tana rin ngam, ram leh hnam chhantu tura mi rinawm ni turin a chher chhuak thei a, mi zahawm an lo ni thei a ni.
4. Thiang leh thiang lo ngaih pawimawhna chuan mihring nun hlutna leh zahawmna a humhimsak thei a, tunlai khawvelah pawh a la hlu reng a, a hlu tulh tulh zawk dawn ni pawhin a lang a ni. Tin, pachhia leh hmeithai, mi rethei bakberhte tan thlenga an inthlamuanna tling an lo ni thei ṭhin a ni.
5. Thiang leh thiang lo ngaih pawimawhna hian Zo hnam a tipumkhat thei a, hmanlai ang bawkin tunlai hun atan pawh ram dang mi leh hnam dang mite mithmuhah Zofate zahawmna chu ngaihsan­awm khawpin a pholang thei dawn a ni. Chuvangin tuna nu leh pa ni mekte hian kan tu leh fate lakah hian kan mawhphurhna hi a thuk hle a ni. Nu leh pate hi kan thu hmuhah hian chiang intiin fiah inti hle ila, tui em em mah ila, kan tu leh fate laka kan mawhphurhna hi kan hlen chhuah si loh chuan, kan thlah kal zel turte hian engangin nge kan chenna ram leilung hi an rawn luah ang le? Ngaihtuah fe tham a tling awm e. Heti ang hian thil chi hnih lek hmangin thiang leh thiang lo ngaih pawimawh a ṭulzia chu i han sawi fiah leh zel dawn teh ang:
         "A tulna hmun apiangah, 'Khua tlai; tih hi ching rawh," tiin Mizo upate chuan an tu leh fate hnenah thuro an lo chhiah a; he thu hi thu ril tak a ni. Kan pi leh pute chuan rama chaw an fak dawn hian an bar hma ngeiin chaw tlem te leh chawhmeh tlem te chu, "Khua tlai," tih pahin an theh hmasa ziah thin a ni. Kan pi leh pute chuan an hnena malsawmna pe thintu chu engkim chunga thuneitu leh engkim siama dintu Chung Khuanu, Khawzing Pathian a ni tih an hria a, Pathian chuan engkimah mal a sawm ṭhin tih leh, Pathianin mal a sawm loh chuan vanneihna an dawng thei lo a, vanduaina hlir mai chu an chungah a thleng thei a ni tih an hre chiang a, malsawmna pe theituin silh leh fenah te, ei leh bar kawngah te leh thil dang hamthatna kawng hrang hrangah malsawmnain a vur ṭhin avangin an lawmzia entir nana an thiam dan leh an tih ve theih tawk nia an hriat angin chaw tlem te leh chawhmeh tlem te chu an chaw bar hma ngeiin, puithu takin, "Khua tlai,” tiiin an theh hmasa ṭhin a ni. Chaw bar hma ngeia tihtur a ni a, an ngai pawimawh em em a, an  Sakhuain tih tura a tuk a nih tlat avang pawh a  ni bawk. Malsawmna petu chunga lawm nachang hriat hi a finthlak hle reng a ni.
        Keini tunlai chhuan tharte pawh hian he chin dan ṭha tak, "Khua tlai," tih hi kan ngaih pawimawh a tul hle a ni. Chuti lo chuan kan tu leh fate, chhuan lo awm leh zel turte hian engkim siamtu Pathian hi zah nachang an hre lo ang a, malsawmna an dawn ṭhin pawh a petu chu Pathian a ni tih hre loin, a petu chungah lawm nachang an hre dawn lo a ni. Tunlaia kan Kristian unau, ringtu ṭha ni awm taka lang tam takte pawh hian a lang a paua awih tha awm takin Biak in chhungah chuan inkhawm, ṭawngṭai, Bible chhiar, thawhlawm pek ṭhat leh rawngbawlna ki hran hrana tling taka thawk chunga rukruk loh tur te, tualthah loh tur te leh uire loh tur, tihte chu an tih duh loh zawng anga uar taka an sawi laiin, an mi zah zawngte mit hmuh leh beng hriat phaka an awm tawh lohna hmunah chuan engkim siamtu leh malsawmtu Pathian pawh an zah zo tawh lo a; Biak in chhung aṭanga tih loh tura an sawi dum dumte kha an ti duh leh fo ṭhin a nih hi. Kan pi leh pute erawh chuan Pathian thu hi a sawiin an sawi mai mai lo a, anmahni chauha a fala an awm laii pawhin Pathian a awm a, min hmu reng a ni tih an ringhlel ngai silo a, chuvang chuan heng tih thiang leh thiang lote hi an ngai pawimawh a, keini pawhin kan tu leh fate, chhuan lo awm leh zel turten engkim siama dintu leh malsawmna engkim neia pe ṭhintu Pathian hi an zah a, malsawmna an dawn avanga Pathian Khuanu laka lawm nachang an hriat theihna turin he thiang leh thiang lo zinga mi, 'Khua tlai,' tihte leh a dangte hi kan ngaih pawimawh a ṭul hle ani.
          Kan Mizo upate chuan, "Nu leh pa pawisa lo an ding khaw chhuak ngai lo," an ti a. He thu pawh hi thu pawimawh tak a ni a, kan pi leh pute hunah chuan he thurochhiah hi an ngai pawimawh em em a, an chaw kil honaah te an inzirtir ngun hle ṭhin a, "Chaw ei laiin naupang ṭawng loh tur," an tih tawh chuan an ngawi hmak mai a, nu leh pate chuan eng nge an sawi a, eng nge tih tur an tih a, eng nge tih loh tur an tih, tih chu an ngaichang thin a; ti chuan, "Nu leh pa pawisa lo an ding khaw chhuak ngai lo," tih te leh thu dang dang an inhrilh ṭhin a, naupangte chuan an ngaithla kar ṭhin a ni. An nu leh paten, "Tih tur," an tih tawh chuan hnial chi­ah an ruat lo a, "Tih a thiang lo,' an tih tawh chu tihluih hram an turn ngai hek lo. He mi avang tak hian an damlai nun kawng pawh a tluang ṭhin reng a ni. Sawi tur ting chuan an nu leh pate thu pawisa lo chu an awm zauh zauh ve awm e, chungte tak chuan a hringhran ngeiin an dam lai nun kawngah harsatna leh vanduaina pawh an tawk ngei ngei bawk a ni. Nu leh pate an pawisak loh avang leh an zah loh lutuk avanga an nu leh pate'n anchhia an lawhte ngat phei chu rei an dam ngai lo tih a ni reng a ni. Hei tak mai hian siamtu leh engkim chunga thuneitu Pathian a awmzia a tarlang chiang hie a ni.
Kan tunlai hun te hi han thlir ve chhin ila, nu leh pa zahna a va awm ta lo sawt em! Nu leh paten tih tur emaw, tih loh tur emaw an han hrilh a, an pawisak loh avanga nu leh.pate'n an han zilh deuh laia nu leh pate thinrim engphiar leh chang tak taka chhang bawl bawl ngam kan va tam ta em! Heng mite hian engkim siamtu leh thuneitu Pathian, Chung Khuanu hi a awm tak takin an ruat ve thei ang em le? A rinawm loh lam a nih ka ring e. Kan pi leh pute erawh chuan engkim siamtu leh engkim chunga thuneitu Chung Khuanu, Khawzing Pathian chu a awm ngei niin an hre tlat a, an zah em em a ni. An nu leh pate hi he khawvela an hmuh theih pathian nia an ruat tlat avangin an zah a, an thu chu an zawm tiat ṭhin a, chuvang tak chuan an nun pawh a tluang ṭhin a lo ni. Heng "Rannung sawisak loh tur, a thiang ngai lo e," an tih te, "Mi ang lo chhaih nawmnah loh tur," tih te hi an thil tawnhriat tawhte avangin an tu leh fate an zirtir a, an fate pawhin an zawm thlap ṭhin a ni. Sawi sen ni lo mah sela, heng kan han sawi tlem te aṭang ngawt pawh hian Thiang leh thiang lo ngaih pawimawh a ṭulzia chu a lang theii tawh tho awm e.
Ti chuan kan pi leh pute'n engkim an lo tawnhriat tawh aṭanga zirtirna leh thurochhiah min hnutchhiah thiang leh thiang lo ngaih pawimawh hi kan tu leh fate leh chhuan thar lo awm zelte'n an dam laii nun kawng tluang taka an zawh theihna tura a ṭulzia hi kan hriat tlan theih nan i inzirtir mawlh mawlh ang u. Kan dam chhung hun hman atana puithuna thu ril leh tangkai tak a ni si a.

No comments:

Post a Comment