Editor Picks


widgeo.net

Monday, September 14, 2015

SAKHAW CHUNGCHANGA INKAWMNA -12

91. Zawhna   : Kristian nun dan ṭha te chu nun dan sual ai chuan tupawhin an ngaisang dâwn lo em ni? A hnawkna vak tûr he lai thuah hian a awm em ni?
    Chhanna   : Hnawk teh rêng mai. Kristiante tân chuan a hnawk hauh lo ang. Mahse Kristian ni ve lote tân a hnawk asin? Kristian nun dân ṭha hi eng nge a nih i chhut chiang lo a ni ang e.
                          (i) Kristian nun dân ṭha ngaihsân tur a ni a, chu chu baptisma an châng ang a, ṭawng hriat loh tea zaiin an ṭawngṭai ṭhîn ang a. Chu chu Kristian (U.P.C) nun dân ṭha pakhat a ni phawt mai; Kristian ni ve lote pawhin ngaihsân tho tûr a ni.
                              (ii) Inkhâwm, thawhlâwm thawh ṭhat, ṭawngṭai taimak, Bible chhiar taimak, rawngbâwlna hrang hranga taimak chhuah. Hengte hi Kristian ni lo pawhin ngaihsan vek tur.

                              (iii) Kristiante chuan chanchin ṭha hril hi Isua thupêk a ni a, tih ngei ngei tûra an ruat a nih avângin an rinna ṭâwmpui tûr leh Kristiana hruai luh tumin Kristian ni lo sakhaw dang be rêng rêng chu an bei ngar ngar ṭhin a ni. Heti anga Kristian ni lote Kristiannaa hruai luh tuma an beih ṭhin vâng hian sakhaw dang nên buaina an neih phah fo ṭhin a, chuti anga Kristian ni lote thlêm chu Kristian ni ve lote tan pawh ngaihsân tûr a ni tlat mai. Khâng kan han sawi tak kristian nun dân tûrte kha Kristiante tân chuan Kristian nun dân ṭha a nih tlat avângin an ngaisâng a, Young Mizo Association member i nih si chuan Kristian ni lo mah la i ngaihsânpui a ngai a nih chu. Chutih rual chuan “Kristian ni lo nun dân ṭha ngaihsan,” tih a awm ve bawk si lo a, he pâwlah hian Kristian ni lo tân chuan tel ve a rem thei lo a ni. He mi pâwl hi an din tirh lai khân “Kristianna hi a bo leh mai ang tih an hlauh avânga Kristian hruaitu hmasate’n an din a ni a. Chu vângin an hming chauh ni loin, an thil tum nen lam hian Zo hnam zawng zawng huap zo pâwl nih an duh chuan thlâk danglam a ngai tihna a ni.

92. Zawhna   : An hmingah hian Sap ṭawng awm loin Mizo ṭawng vekin thlak ni sela, “Mizo,” tih hi chu thlak kher a ngai chuang em ni? “Mizo,” tih hian Zofate chu min huap vek mai lo em ni?
    Chhanna   : Huap vek awkawng lo mai. Mizoram chhunga mi chauh pawh a huap zo hlei nem. Entirna’n - Mizoram chhiarpui (census) hmasa bera mihring cheng zat kum 1901-a an chhinchhiah dan chuan-
                           1. Lusei (Mizo) 36, 382    2. Pawih 15,039     3. Ralte 13,827
                          4. Hmar 10,411                5. Paite 2,810         6. A dangte 3, 965
                  Tin, Kum 1901-ah vêk ṭawng hrang hrang hmangte heti angin an chhinchhiah bawk a.
                          1. Duhlian ṭawng hmang - 72,011       2. lakher ṭawng hmang - 3,216
                          3. Pawih ṭawng hmang - 2,140           4. Kuki ṭawng hmang - 1,149
                               Heti ang hian hnam hrang hrang leh ṭawng hrang hrang hmangte chu kum 1901 aṭang an chhinchhiah chhoh zêl khân chhiarpui hmasa berah “Mizo,” inti chu an tlem rih hle a, Lusei hnahthlâk deuh chauh mai an ni a, mahse chhiarpui a lo awm apiangin “Mizo,” inti chu Mizoram chhungah an pung tual tual a, “Mizo,” nia inchhal ve lo chu a mihringah pung zel mah sela, an tlem tial tial a, “Mizo,” inti an pung chho tial tial a; chhiarpui vawi riat emaw, vawi kua emaw a han awm hnu meuhah chuan Mizoram chhûnga mihring chêng zawng zawng deuh thaw chu “Mizo” kan inti thei ta a ni.                        
                                      Hetih lai hian Mizoram pâwn lama Zo hnahthlâk awmte hi Mizoram chhung aia tam zâwk daih an ni a, chûngte chuan “Mizo’ an la inti thei lo a ni. A chhan lian tak a awm a. mizo intite hi |iau lui an rawn kân thlâk hma daih khan Mizo an la ni lo a, “Zomi” an la ni. Tûn thlengin an chênna hmasa, Zomi an nih laia la chêngte chu “Mizo” ni loin “Zomi” an la ni reng a ni. Chuti anga Zomi an la nih lai chuan pa pakhat hian sanghal muhil lai hi rawfeiin a chhun hlum a, a lawm hle a, a hnam hming chu hla thua chhal meuhin, “Keimah Mizopa, phulraw chawia, sa tin kapa,” tiin a au chhuak ta a ni.
                                      Zomi hnam an nihna chu hla thuin “Mizo,” a lo ti ta a. chu chu hun kal zêlah a lo lar chho ta viau a, |iau lui an kân thlâk hnuah phei chuan Zomi ai chuan a hla thu zawk Mizo tih chu a lo lâr ta zâwk a ni. Chutichuan, hmana “Zomi” ni ṭhinte kha tunah chuan “Mizo” an lo ni ta zâwk a nih chu. Chutichuan Mizo hnam hi Zomi hnam aṭanga lo inti tate chauh kha an nih avangin Mizo hnam aṭanga chi peng thar a chhuah lo a, hnam khat chauh a huap avangin Zo hnam zawng zawng huap pâwl din târ a nih chuan “Mizo” tih aiah “Zo’ tih hi hman a ngai tihna a ni. Tin, mi ṭhenkhatte chuan “Mizo hnahthlâk,” tih ṭawngkam hman an ching hle bawk a, hei pawh hi a dik lo tih kan hre hlawm lo a ni awm e. Hnam hmingah hian “Mizo” tih a lo pian hnu hian “Mizo” hian hnah a la thlak lo rêng rêng a ni. Chu vâng chuan Zofa zawng zawng kohna hmig atân “Zo” hi a dik a ni. Zo chuan hnah tam tak a thlak si a. Hnam hlâwm hrang hrang awmte hi “Mizo” ni loin “Zo” hnahthlak vek an ni a, chutah chuan Hmar hnam hian hnahthlâk hnam hlawm chi 15 an awm a. chung chi 15 te chuan chi peng engemawzat an nei leh ṭheuh a. lusei hnamin chuti ang bawkin hnam hlawm chi 11 vel a nei a, chu chuan chi pêng dang engemawzat an nei ve leh bawk a. Chu chi pêng ṭhenkhatte chuan chi pêng lehchhâwng an nei leh bawk a. Chu ti ang bawkin Thado hnam hian chi hlâwm tam tak a nei ve leh a, chung chi hlâwm chuan chi pêng tam tak an nei ve leh zêl bawk a. Entirnan - Thado chi aṭanga chi hlâwm khat Ralte chuan chi pêng 5 ngawt an nei a, khêltê, Siakêng, Lelhchhun, kâwlnî leh Chawngthu te. Heng chi pêngte pawh hian chi pêng leh chhâwng an nei vek bawk a ni. Chuti ang zêlin hnam pêng dang hlâwm lian tak tak Pawih, Paite leh hnam hlawm lianho dang engemaw zât an la awm a, chûngte chuan chi pêng tam tak an neih bâkah an chi pêng lehchhâwng tam tak an la awm bawk a ni. Hêng zawng zawng hi Zo hnam, Zo hnahthlâk vek an ni si a. Hêng hnam, Zo hnam chi pêngte hi Zoram chhim lamah Tuifinriat kamah te, Bangladesh lamah te, Tripura lamah te, Zoram lailiah te, Assamah te, Manipur lamah te, Nagaland lamah te, Arunachal Pradesh lamah te, Myanmar lamah te, China ramri thlêngin an inzâr pharh a nih chu. An vaiin Zo hnahthlâk vek an ni.
93. Zawhna   : Khawvêl hnam tin, ṭawng chi tin awmte hi thlahkhat mai kan ni lo tih i sawi khan Evi leh Adama thlah vek kan nih loh chuan, Adama hi engti anga thlahtu bul ber anga Bible hian han sawi thei ngawt nge a nih ang le?
    Chhanna   : Bible hi thuthlung hlui leh thuthlung tharin an ṭhen a, thuthlung thar lam hi bu 27 thil khâwm a ni a; a tirah Greek ṭawnga ziak a ni awm e. Judaism sakhua aṭanga A.D 30 hnu lama rawn pêng chhuak Kristian sakhua zuitute lehkhabu thianghlim a ni a, Kristian chauhin an lehkhabu thianghlima an pawm a ni.
                                      Thuthlung Hlui hi avaiin bu 53 vel niin a hnu lamah Kristian inkhawmpui lian chuan heng bu 53 aṭang hian bu 14 chu an telh duh ta lo a, bu 39 chauh a lo ni ta. An telh lohho chu “Apocpha,” an ti; Roman Catholic erawh chuan chung Apocripha bu 14 te chu Bible-ah an la pawm tel vek a ni. Tin, chu thuthlung hlui leh thuthlung thar bute chu Kristiante chuan an lehkhabu thianghlimah an pawm a, Judaism sakhaw zuitute chuan thuthlung hlui bu chauh an pawm a ni awm e. Tin, “Mosia lehkhabu panga te,” an tih mai, Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers leh Deuteronomy te hi “Torah” an ti a, Mosia ziak nia sawi a ni nain Genesis leh Exodus chauh hi Mosia ziak a nih hmel. Chutichuan, Mosia chuan an pipute chanchin, Aigupta mite lehkhabu ziak aṭang te leh an upate thurochhiah aṭang tea a lâk khâwm a ni ve ang, an thlahtu bulte chanchin a ziahna chu, Mosia lehkhabu pakhatna “Genesis,” an ti a. Chu mi buah chuan Israelte thlahtu bul an chhui thui theih ber chu Evi leh Adama a ni tihna a ni mai a, Mosia hi a fing hle tihna a ni, a chhui thui thei em mai.
94. Zawhna   : Aw, ka hre thiam ta e. A nih leh keini Zofate hi kan pi leh pute tute nge an nih tih hi chhuitu an awm ve em ? Kan thlahtu bul ber emaw hriat theih a la ni ve em le?
    Chhanna   : Zo hnamte hi kan thlahtu bul ber hriat theih a ni tawh lo a ni mai thei. Chhuitu deuh chu an awm ve nain kan thlahtu bul ber tunge a nih an la hre rih lo chu a nih hi. B.C 212 hma lamah khan laisuih (lehkha ziak) chu an nei ngeia hriat a ni a, savuna ziak a ni nghe nghe awm e. Mahse chu laisuih chu China ram lalber (First emperor of China) Shi Huan-ti thupêkin China rama hnam hrang hrangte lehkhabu tam tak hal ralsak a ni a. Khâng an lehkhabu hâl ral zîngah khân kan pipute savun laisuih chu a tel ve a nih an ring.
                                      Kha savun laisuih lehkhaah khân kan thlahtu bul ber hming te pawh a inziak ve mai thei a, an chanchin kim chang an hriat loh pawhin tlêma zâwng tal chu an ziak ve ngeiin a rinawm a, mahse hâl ral pawlah a tel a nih an ring khawp mai. Engpawh chu lo ni se, kan thlahtute chu Israel hnamte an thlahtu bul ber Adama a nia an chhui theih chu kum B.C. 4004-a a piang niin an hria a, Adama ai chuan an la upa zawk hle a ni tih a lanna chu Isua Krista thlahtute chu a pa Joseph-a aṭanga indawt chho zela an chhuiin Adama thlengin chhuan sawmsarih leh sawmruk chiah a ni a, chu chu kum B.C 4004 chu a ni ta a, Zo hnahthlâk zînga hnam khat Kom (Kâwm)-ho kum B.C 8000 vêl laia an hnam chanchin te an lo ziak thei daih daih mai aṭang hian kan thlahtu bulte chu Israel thlahtu bul Adama ai chuan kum 4000 velin a la upa tihna a nih chu. Han sawi ta mai mai ila, kum 120,000 lai kal ta a mi nausen thla 6 mi hlum bêl chhûnga awm, kum 1970 vela Russia mi thiamte’n Siberia rama an hmuh chhuah te kha mi ṭhenkhat chuan Zo hnam nausen a nih an ring asin! A chhan chu, keini Zofate chu kan hnam dân hi kan pi leh pute hun lai aṭangin hman lawk thleng khân nausen hlamzuiha thi rêng rêng bêl, hlum bêl chhûnga daha in hnuaia phûm mai ṭhîn hnam kan ni tlat mai a, he khawvêlah hian Zofate lo hi heti anga nausen phûm ṭhîn an awm ve leh ve loh hi kan hre chiah si lo a. Korea ramah te, Phillipine ramah te, Laos ramah te leh hmun dang dangah kan ṭawng ang zul thuak thuak te, kan lam(Cheraw) ang ti ve te an awm ve tlat ṭhin bawk si a. Hêng laia chêng hnamte nên hian thlahkhat pawh kan lo ni reng lo ang tih sawi theih a ni lo. Mi tam ber chuan Mongolian thlah kan nih an ring a, mahse chu pawh chu kan ni lo mai thei. Khawchhak miho, keimahni anga taksa sei, fuke tawi, mit zîm leh vun engho hi chu thlahkhat kan nih loh vek pawhin Adama thlahah chuan kan tel lo tih a chiang bal.
95. Zawhna   : A nih loh leh Bible-ah khan, “Thawnthu mai mai leh thlahtute hming chhui sen loh chhui bansan rawh se; chungc huan rinna Pathian lama intihsâwtna thlen loin inhnialna mai mai a thlen zâwk si a,” a ti a (ITim. 1:4). Keni lahin thlahtute lam kan chhui kan chhui mai si a, a Pathian thu lo ang em?
    Chhanna   : A Pathian thu lohna a awm reng reng lo. Tirhkohte pawhin thlahtute hming an chhui ve nasa tih a lanna chu chanchin ṭha buah an chhuina kan hmuh kha (Matt. 1:1-17); Luka 3:23-38). Isua thlahtute chanchin an chhui chho a, Luka chuan Adama thlengin Isua thlahtute chhuan 76 an ni a (Luka 3:23-38); Matthaia chuan Isua thlahtute chu Abrahama aṭangin a let zawngin a chhui thung a, chhuan 42 a chhui chhuak a ni (Matt. 1:1-17)
96. Zawhna   : A nih Bible hi kristiante chuan an ngaisâng hle a, “Holy Bible,” an ti hial a ni a, an sakhaw lehkhabu thianghlimah an pawm a, a chhûnga thu ziak rêng rêng hi Pathian thu dik vek niin an ruat a, eng nge i hmuh ve dân le?
    Chhanna   : Nia,. Kristiante chuan Bible bu pumpui hi Pathian thu dik a ni, tiin an sawi a, “Pathian thu rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo,” niin an pawm a; a chhan chu, “Pathian lehkha thu zawng zawng hi Pathian thâwk khuma pêk a ni,” tih ziak a ni miau si a (II Tim. 3:16). Mahse kei chuan Pathian thu vekah chuan ka pawm thei lo rêng rêng. Thu awmze nei lo a tam bakah thu inkalh tak tak a awm nual a, thu dik tawk lo hrim hrim te pawh a awm nual bawk a ni. Thu inmil lo pui pui pawh a tam.
                                      Tin, a bu chhûng thu han en hian zawlneite thu hrilh lâwk te pawh hrilhfiahna tur awm lo leh, thil kal tawh te pawh thil lo la awm tur anga sawi tak mai mai te a tam khawp mai. “Pathian lehkhaa thu hril lâwk rêng rêng hi mahniin hrilhfiah tur a ni lo tih hre hmasa phawt ula. Thu hrilh lâwk rêng rêng hi mihring thua chhuak a ni ngai si lo a, mite’n Thlarau Thianghlim tirhin Pathian hnên ata an sawi chhuak ṭhin a ni,” ti te chuan a inziak ve bawk a (II Pet. 1:20-21).
97. Zawhna   : Eng nge thu inkawkalh tak tak a awm i tih chu?
    Chhanna   : A inkawkalh tam tak a awm a, mahse chûng zînga ṭhenkhat erawh chu thu inkawkalh lo anga sawi mam theih te pawh a ni awm e. Chuti anga thu inkawkalh te chu-
                               (1)  “Diî rawh u, tichuan an pe ang che u,” tih a ni a (Matt. 7:7; Luka 11:9); mahse “Vawi tam tak in ṭawngṭai pawhin ka ngai thla tawh lo ang,” tiin ziak a lo awm leh bawk si a (Isaia 1:15)
                               (2) “Zawng rawh u, tichuan in hmu ang,” a ti bawk a (Matt. 7:7; Luka 11:9); mahse hmun dangah, “Mi zawng lote hmuhin ka awm a, mi lam lote hnenah hriatturin ka awm a,” a ti leh si a (Rom 10:20; Isaia 65:1)
                               (3) “Kik rawh u, tichuan an hawnsak ang che u,” a ti bawk a (Matt. 7:7; Luka 11:9); mahse hmun dangah, “Ngai teh, kawngkhar bula dingin ka kik hi,” a lo ti leh si a (thup. 3:20)
                                      Hengte hi han ngaihtuah ila, “Dîl rawh u, a ti alawm,” tiin ṭawngṭai uar hle tûrin an inzirtîr a, “Dîl rawh u,” ti nâ nâ nâa, “Vawi tam tak in ṭawngṭai pawhin ka ngaithla tawh lo ang,” a tih leh si chuan DîL chu a sâwt dâwn chuang lo tih a lang reng a ni. Tin, “Zawng rawh u,” ti si a, a zawng lotute hmuha awm leh daih mai te chu thil inkalh tak a ni a, zawn eng nge sawt ang le? “kik rawh u,” ti si a, “Kawngkhar bula dingin ka kik hi,” ti leh lawi si. Pakhatin inchhûng lam aṭangin a kik ang a, pakhatin pâwn lam aṭangin a kik ve ang a, an inkik tawn dawn em ni ti ila, a rem chiah si lo.
98. Zawhna   : A nih leh bible bu chhûnga thil inmil lo, inkawkalh tlat i hmuh dangte chu engte nge ni a, Pathian thu ni thei loa i hriatna chu?
    Chhanna   : Thuthlung Hlui buah chuan, “A fapa emaw, a fanu emaw meia kal tlangtir te, aien ching te, ṭhumvâwr chîng te emaw, millakdawi hmang emaw te, dawithiam te, dâwi ât te, ramhuai zâwl rawih te, mitthi biak chîng mi te in zîngah an awm tûr a ni lo,” tih a ni a (deut. 18:10-14; Lev. 19:31; 20:6,27; exod. 22:18). Mahse thil tisualtu zawn chhuahna tan Saula khan Pathian a râwn a, a dik tak hriattir tûrin a ngên a, ṭhum an vâwr khân amah leh  fapa Jonathana chungah an ṭhumvâwr kha a tla a; ṭhum an han vâwr nawn leh khân Jonathana chûngah a tla ta a nih kha (Sam. 14:41-42). Saula chuan an ramhuai aienthiam  zâwlte leh dawithiamte a ram ata a hnawh hhuah vek tawh hnu khan (Sam 28:3) ramhuai aienthiam zâwl hmeichhia chu a râwn a (I Sam 28:8); Pathian rawn loa ramhuai zâwl aienthiam aientîra a râwn avânga thi a nih thu a lang a (I Chro. 10:13).
                                      Chutichuan kan târlan tawh angin ramhuai aienthiam zâwl rawn khap a ni a, mitthi tawh biak a khap bawk a, Saula chuan ramhuai zâwl aienthiam hmeichhia a râwn a, mitthi tawh Samuela a bia a (I Sam 28:13-19). Chu mai a ni nêm, mitthi tawh hnu daih Mesia leh Elija pawh Isua nen an biak thu kan hmu alâwm (Matt. 17:3; Mark. 9:4; Luka 9:30). Chu loah chuan Isua zirtir 12 zînga pakhat Juda Iskariota kha a inawh hlum daih avângin (Matt. 27:5; Tirh. 1:18) a aiawhtu tûr an thlan dâwn khân mi pahnih Josefa Barsaba leh Matthia aṭang khân ai an en a, Matthia chungah an aien chu a tlu a nih kha. Chu vângin mitthi tawh biak khap a nih laiin an be tho a, ṭhumvâwr an khap laiin ṭhum an vâwr tho a, aien an khap laiin ai an en tho bawk si a nih chu.
99. Zawhna   : A va mak tak ve maw le! Bible bu chhung thu ziakah chuan thu mak pui pui dang pawh a tam ta ve ang a! “Pathian lehkhabu thianghlim,” tih chu a ni ve bawk tho si a, thil dang engte nge i hriat?
    Chhanna   : Ngawi teh, chuti anga a makna emaw, a dik loh dân leh a demawmna lam thu sawia thur chhuah a nih dâwn chuan sawi sên a ni nâng; mahse hriatna tizautu atân chauh tlêm chu han sawi hram ila.
                                      A hmasa berah chuan thlahtu bul aṭangin, Pathianin Adama a siam hnu khân fapa a han nei a, a fapa upa zâwk chuan a nau chu a han that phawt mai a (Gen. 4:8); chutah Nova zurui chu a mu sual a, a fapa pakhat Hama chuan a lo hmuh chuan a unaute pahnih Sema leh Japhetha hrilhin, anni chuan hnungtawlhin puan an inzâwn, an pa mu sual chu an khuh a, anni chuan an pa mu sual chu an hmu ta lo a ni. Chutah Nova zurui lo harh chuan a fapate pathum awm dân a han hriat chuan a mu sual lai hmutu Hama chu anchhia a han lawh ta pek a nih chu (Gen. 9:20-25). Hama khân a pa mut sual thu kha a ute hrilh lo sela, an khuh mawi dâwn si lo a, pâwnah an awm daih avângin an hre rêng rêng si lo a. Abrahama lah chu Pathian ring bera an chhâl ni si, a dâwihzep lutuk a, Aigupta lal hnênah a nupui Sari kha, a farnu angin a chhâl hmiah mai a (Gen 12:19), dâwt a sawi a ni. Chuti ang bawkin Gerar lal Abimeleka hmaah pawh, “Ka farnu a ni,” a ti pek a, dâwt a sawi a sawi mai a nih chu (Gen. 20:2).  Pathian a ring tak tak lo a ni ang e. Lota lahin a farnute pahnih a rai a (Gen. 19:36). A farnute a bula an lo mut lai kha Lota zu rûi khân a hre lo a, an thawh leh lai pawh a hre lo a nih chu (Gen. 19:33,35)! Isaka lah khân a nupui kha Gerar khuaa Philistia-ho lal Abimeleka bûmin, “Ka farnu a ni,” a ti leh pek a (Gen. 26:7). Juda fapa Onana chuan a u tâna chi thlahsak tûra a u thi ta nupui a Tamari chu a pâwl laiin a chi chu leiah a tihthlâk avângin Pathian chuan Onana chu a tihlum daih niin an ziak a. (Gen. 38:8-10). Chutah Tamari lahin a pasala pa Juda chu a bul hnaia a lo kal laiin nawhchizuar anga lo awmin a inpâwltîr pek a, (Gen. 38:8). Chu loah pawh “Israel te chhandamtu,” an lo tih, an mi chak leh chhuanawm tak Samsona lah chu nawhchizuar bulah te a tâl vêl mai mai a (Roreltute 16:1).

No comments:

Post a Comment