Sakhua
leh culture hi thil hrang daih anga lang leh ngaih theih; mahse, ţhen hran theih
hauh loh, inkawp tlat si a ni a. Chuvangin, sakhaw chungchanga mi rilte chuan
“Miin a hnam culture a hloh chuan a sakhua a hloh a, a sakhua a hloh chuan a
nihna a hloh tihna a ni.” an lo ti ţhin reng a ni.
Eng ram leh hnam pawh hi
a lo din chhuah theihna tur chuan a ram mipuite chu an hnam sakhua leh
culture-a an chian phawt a ngai a ni.
Enge a chhan kan
tih chuan chu ram leh hnam hnuk pui ber anih vang a ni. Khawvel ram changkâng
zawkte lo din chhuah ţhinna chhan kan chhut
chian duh chuan an hnam culture leh sakhuaa an chian em vang a ni kan ti thei ang. Entir
nan- Japan-te khi pumrua leh kimtlangah pawh keimahni ang tho si, eng vanga
heti taka changkâng leh hmingthang bik nge an nih? Khawvel thila an lo harh
chhuahna a rei tawh vang anihna chen chu awm mah se, a chhan bulpui ber zawk
chu an ram leh hnam sakhua leh culture-a an chian em vangin an thlahtute
ngaihsan nachang an hria a. Chuvangin, an hunserh ropui ber pawh an thlahtute
hriat rengna leh chawimawina hun kum tina an neih ţhin chu a ni. Eng vanga
chuti taka an thlahtute chu ngaihlu ta bik nge an nih kan tih chuan, an
thlahtute sakhua bak sakhaw dang an nei lo a, chu chu an ram leh hnam din
chhuahna bulpui a ni tih an hriat chian em vang a ni. Isua thuthlung,’Tu pawh,
ka hnena lo kal chuan a pa emaw, a nu emaw a huat loh chuan ka ziritr a ni thei
lo ang(Luka: 14:26),” tih te nen chuan inpersan tak a ni.
Sakhaw tak chu mihringte
phuahchawp mai ni loin,leilung pian hma aţang tawha Chatuan Minung, Chatuan
Pa-in khawvel hnam tinte hi nun neiin a lo din/buatsaih vek a, tin, amah nena kan inpawh/inzawm tawn theih nan kan thinlungah chi nung a lo tuh vek tawh a.
Chu chu culture kan tih tak chu a ni. Chu tak
chu alawm sap ţawnga.’Eternal Faith and Culture,’ an tih leh Hindi-a,’Sanatan
Dharma- Sanskriti,’ an lo tih ţhin chu. Chu chu pipu sakhua/hnam sakhua kan tih tak chu a ni.
Pi pu sakhua
chungchangah hian kan ţhenawm Nepal
rama Kirat hnamho (tuna Rai leh Lambat intite hi) chanchin tlem han thai lang
hlek ila. Khungho khu kan tlang mi-pui, mahni hnam sakhua nghet taka la vuante
an ni a. Tun hma B.C. 1500 hma lam aţang tawh khan Nepal ram khu,’Kirat ram’
tih a lo ni ţhin nghe nghe awm e. Tunah hian sakhaw hrang hrang Hindu, Muslim,
Buddhist leh Kristin awmna ram lo ni
tain sakhaw dang avanga nek chep lo ni ta an ni. Mahse, tun thlengin an hnam
sakhua an la phatsan duh hauh lo a, an fakawmin an entawn tlak hle a ni. Hnam
rinawm leh huaisen an nih avangin British-ho pawh khan Mizote min rawn run khan
Kirat-ho hmatehhah an rawn hmang nghe nghe a ni awm e.
A chhan chu British-ho
meuh pawh khan khatih hun laia Mizote kha tawh khirh an tih em vang niin an
sawi. Chutiang chuan kan
pi pute chuan ralthuam ţha nei ve lo chung pawhin huaisen takin an ram chhan an
lo tum ţhin a. Mahse ralthuam an inneih ţhat hleih em avang leh an intam hleih
em avangin tuk dawlin an lo awm mai chauh zawk a ni. Sal anga sawisak an lo nih
hnu pawh khan tlawm nih chu an hreh hle a. Thih thlenga thinlung tlawm ve duh
lote an ni hlawm. Entir nan, Lalnu Ropuilianite kha eng vanga tlawm ve duh lo
nge ? A chhan chu a ram leh hnam sakhua chu chatuan Pathian pek a ni tih a lo
hriat chian em vang a ni tih loh rual a ni lo.
Pi pu sakhua kan tih hian hman lai, an khawsak dan ang
mil zel a an tih dan zawng zawng kha a bo a bang awm loa chhawm nun leh vek tur
tihna a ni lo. He khawvel changkanna kal mek zelah hian a ţul dan azira kalpui
leh tichangkang zel tur erawh kan
ni. Chumi awmzia chu kan thuthlung leh
nihphung dik tak chuan kan
tih dan phung a kaihruai tur a ni. Entir nan; tlawmngaihna, ţhian chhan thih
ngam, sem sem dam dam tih te leh serh leh sang thila ruk ruk loh tur tih te,
uire loh tur tih te, nu nleh pa zah te chu kan pi pute chuan an lo zawm ţha em
em ţhinin serh sang, thiltih hmangin an lo nun chhuahpui ţhin a ni.
Tin, sakhua leh
culture-a bet tlatte zingah ‘Lengzem hla,’ Hla lenglawng,’ kan
tihte hian pawimawhna lian tak an nei a ni tih kan hriat a ţul hle. Mipa leh hmeichhe
inkara inngainat tawnna a lo awm theihna tura thuthlung ropui tak leh hnam
inpum khatna atana pawimawh tak a nih avangin sawrkar pawh hian hnam inpum
khatna atana a pawimawhna hriain Dooodharsan Programme-te siamin, ţhahnem ngai
takin ţan a la mek reng a nih hi. Nimahsela, vanduaithlak takin kan ramah chuan
Christianity hian a do/kalh tlat avangin kan ţhalai zingah ram hmangaihna hlate
thiam tak leh tih tak zeta sa a, mipui awi ţan dek dek apiang chu, A fim hmasa
Lalngoin thal zo zel e,’ tih hla ang main Golgotha zun zam chuan an lo phuarvat
zel a. Chuvangin, a tira mahni ram leh hnam vei em em ţhin khan an han
piangthara ta cheng a, ram leh hnam veina an nei ta miah lo em ni tih turin tehhhmeh
an sawi chu an lo iang zo leh si ţhin. Enge a chhan kan tih chuan Chalfilh tlangte ai chuan a
hmuh pawh an la hmuh ngai reng reng loh Kalvari tlangte chu an ngaihsan a,
Pathian thu nia anhriat tak zawk vang a ni.
Tichuan, Gospel hla leh
Lengzem hla sa ţhinte chu piangthar leh piangthar lo teh nana kan
hman tak ţhin avangin Gospel hla sa ţhin chuan Lengzem/Lenglawng hla han sa leh
se kan
ngainep leh ta vek ţhin a. Chuvangin, sak leh pawh han chak ţhin mah se, mi
ngaih dan turte dawnin an insum hram hram ţhin a ni.Hei hi mahni zalenna
tihbawrhbanna mai a ni. Engkim mai hian hunbi an nei vek a. Tehrengte pawhin
hram hun an nei a, pangparte pawhin vul hun an nei ţhin ang hian hring fate
pawh hian kan vanglai hun chuan lengzem leh
lenglawng hlate hian kan
thinlung luah lai hun a nei deuh vek ţhin. Mahse, kum a lo upat deuh chuan a lo reh ve leh mai ţhin. Chuvangin, kan ngainat loh vanga
sawisel leh khap phei chu siamtu remruat palzutna a ni ve hrim hrim.
Hetiang hian kan ram
sakhua leh culture ber chu sirah hnawl a, Choak Ârawn chang tawn an sawi ang
maia foreign sakhaw saphun kan lo nih zawh tak avang hian kan thinlungah mahni
ram leh hnam hmangaihna a tla hniam tial tial a, a sawp chu heti hi kan lo ni
zo ta a nih hi le! Chuvangin, kan
hnam a dam lo a, a rum tak meuh ta a nih hi! He kan ram tlu chhe mek hi tun din
leh tumin mi ţhahnem ngaiten theih tawp chhuahin leh eng eng kum puante emaw
pawh han nei ţhin mah se, awmzia a nei thui ţhin tak tak si lo a. Amah Pu H.T.
Khuma(Fam) titi khawchang, Israel-te Kanan rama pem tum, Pathianin hri ţha lo
lentira a hrem dan-‘Damdawi chi tin chi tang, chu chu ei ila a ţha ang’ an tih
apiang an ei pawhin an dam thei chuang si lo. Chutah , khatah an tihna apiangah
damna zawngin an kawi duah duah zel a. “Pi pu damdawi an ti .. mawngtam
thlangra phena sairawkherha perhin a dam ang,’ te an ti thul…’ tia a sawi
fiamthute paw kan
ang zo ta alawm maw le.
Awle,
tunah chuan heti taka
No comments:
Post a Comment