Editor Picks


widgeo.net

Wednesday, April 20, 2016

ZORAM, ENG SAKHUA NGE I BIAK?

         Khawvel hnam tinte hian sakhaw biak kan nei heuh ang em le? Sakhaw nei lo kan awm i ring em? Khawvel mi thiam tam berte chuan engkim siamtu Pathian hi khawvela hnam tinte hnenah hian a inpuangin thu a sawi vek a ni an ti. Chuti lo ni sela Mizo Kristiante hian a tirah chuan Israel-te hnenah chauh Pathian chu lo inpuang hin anga an ngaihna chu a dik lo a ni tihna a ni. Kristianna an lo vawn hnu hian Zofate zingah intithlarau mi em em leh Pathian thlarau nena inpawl hina insawi an tam hle a nih hi.

          Tun hma khan Zofate chu Kristian kan lo ni ngai lo a, Europe khawmualpui ram tam takte leh Asia khawthlang ramte’n kum engemaw zat an lo vawn hnua an bansan leh tawh hnu kum zabi 18-na tawp lamah he Kristianna hi kan vuan ve an chauh a ni. Afghanistan te, Iran(hmana Persia ram) te, Iraq(hmana Babulon) te, Turkey te; Europe-a Italy(tun hmaa Rome an tih hin) te leh ram dang tam takin Kristianna an bansan hnuin a bansan tlai ber England(United Kingdom) pawhin tunah a bansan leh ta a; he sakhua Kristianna an duh loha an bansan tawh lamah mi’n an duh loa an bansan tawh hnu Zoram aangin Zofate chuan Kristian nihtir leh tumin an bei let chu a ni a, a harsa tawh hle ta ve ang.

KRISTIANNA OBUL-
         A hmasain khawvel kum chhiarna hi kan sawi lan fo dawn avangin i han hrilhfiah chiang phawt teh ang. Kristiante’n engkim siamtu Pathian ang hiala an lo ruat Isua Krista(Messiah) an tih mai kha a lo pian aanga kum za engemaw zat a liam hnu khan Isua pian aangin kum chhiar dan hi an lo rem a; Isua pian aanga a hnu lam chu ‘Anno Domini(Kan Lalpa kum),’ an ti a. Isua pian aanga a hma lam kum chhiar letna chu, ‘Before Christ(Krista pian hma),’ an ti a ni. Chutichuan Isua chu kum A.D.1-a lo piang anga ngaih a nih chu. Nimahsela hei hi a hnu lama an chhut leh chuan dik tawk loin an hria a, Isua kha kum B.C. 4-a piang niin an hria a; chu pawh chu dik tawk loa hre lehin an chhut ha leh a, tichuan kum B.C. 6-ah Isua kha a lo piang niin an hre ta a, tun thleng hian chu Isua pian kum chu B.C. 6 niin an pawm nghet ta a ni awm e. Hei hi tuna khawvel pumin kum chhiarna atana an hman tak chu a ni.

Isua chanchin-
       Kristiante’n Pathian anga an biak ‘Isua Krista’ an tih kha a chanchin an ziah danah chuan Bethlehem khuaa lo piangin, a pian lai khan beram vengtute hnenah chuan khawvel chhandamtu Isua Krista(Messiah) pian thu vantirhkoh inlarin a hrilh a. A hrilh hnu chuan van zaipawl an rawn zai a, chu mi hnu chuan nausen Isua chu chibai buk turin berampute chu an kal ta a ni. Tin, khawchhak mi fing pathumte pawhin Krista a piang tih hriattirna atan arsi eng tak an hmu a, chu arsi eng chu zuiin nausen Isua chibai buk turin an kal chhuak a, an arsi hmuh chuan Bethlehem khaw thlengin a hruai a, chu nausen chu thilpek an kente chu hlanin rangkachak te, beraw te, murra te an pe a ni.
       Isua a lo pian chuan Juda sakhaw danin a ni riat niin a serh an tan a, kum sawm leh pahnih a lo tlin chuan a nu leh a pate’n Jerusalem Biak In(Temple)-ah an kalpui a. Nazaret khuaah a seilian a ni. Isua hun lai hian Juda mite chuan an hnam dan leh an pi leh pute sakhaw dan chu an vuan nghet tlat a, chu chu ‘Judaism,’ an tih kha a ni. Mahse Judaism-ah chuan Isua hun lai hian rin dan hran, entirna’n, thawh lehna awm ring leh ring lo te a awm  a ni. Isua pawh chu a lo pian atangin Juda hnam leh an sakhaw dan ang thlapin a nu leh pa Josefa leh Marite chuan an enkawl a ni. Kum sawm leh pahnih a nih atanga kum sawmthum inkara a chanchin ziahna Bible-ah a lang lo. Kum sawmthum a nihin baptisma(tuia hnim pil) a chang a, chu mi hnuin ni sawmli leh zan sawmli thlalerah chaw ngheia Setana thlemin  a awm niin an sawi a ni. Chuta anga a lo kir leh chuan, Juda mite Chawlhni(Inrinni) a lo thlen apiangin Chawlhnia an inkhawmna hin Juda Biak In chi khat Synagogue-ah a inkhawm ve hin a ni. Juda sakhua Judaism zuitute chuan an Chawlhni chu ‘Sabbath,’ an ti hin.
         Thlalera chaw ngheia Setana thlemna a tawh hnua Nazareta a lo kir leh hian Chawlhniin Synagogue-ah a kal ve leh a, zawlnei Isaia lehkha zial, savuna ziak an pek chu ding chungin a chhiar a. A chhiar zawha thu a sawi leh hnuin lehkha zial chu a pe leh a, a thu sawi chu mak an ti hle a. Heta ang hian, “Sim rawh u, vanram chu a  hnai tawh e,” tiin thu a hril an ta a ni. Zirtir sawmsarih lai a nei a, chung mite nen chuan khua an fang vel hin  a ni. Isua chanchin an ziah hi mak tak tak a tam mai a, damlo a tihdam te, mitdel a tihvar te, awng thei lo a tihdam te, ramhuai a hnawhchhuah te, mitthi a kaihthawh te, a thiha a thawh leh dan te leh a inlar dan te, vana a lawn dan te maksak tak tak an ziak kur ngiai nguai mai.

Isua zirtirna pawimawh deuh deuhte-
        Isua kha hmasanga Juda mite sakhua Judaism siam thatu a tih theih awm e, an thlahtu bul Evi leh Adama chu nupa ni tura Pathianin a ruat niin a pawm ve a; nupa ni tura lo innei tate chu Pathian ruatah ngaiin, “Pathianin a zawm tawh chu mihringin hen suh se,” tiin a zirtir a. Setana thlema a awm lai anga an ziakah pawh Thuthlung Hlui bua chang la chhuakin, mihring chu chaw chauha nung an ni lo a, Pathian kaa thu chhuaka nung an nih zawk thu te, Pathian chu fiah loh tur a nih thu te, an Pathian Jehova lo chu pathian dang be loa, Jehova chauh biain ama rawng chauh bawl tur a nih thu te chu pawmin a zirtir ve bawk a. Chu chuan Mosia hnena thupek sawm Pathianin a hlan, ‘Keimah lo chu pathian dang nei suh,’ tih thu angin, “Leiah hian tumah, ‘Ka pa,’ ti suh u, in Pa chu pakhat chauh a ni, vana mi khi,” a ti a. ‘Lalpa i Pathian hming a naranin sawi suh,’ tih te pawh pawmin, “ ‘Lalpa, Lalpa,’ mi ti nazawng chu vanramah an lut lo ang a, ka Pa vana mi duh zawng titute erawh chu an lut ang,” ti tein a zirtir a ni.
         Tin, ‘Chawlhni(Sabbath) serh rawh,’ tih te pawh pawm vein a hun laia Juda mite kalpui dana Chawlhnia damlo tihdam an phal loh erawh chu dik lo a ti a, “Nangni zingah tuemaw a bawngpa chu Chawlhniin khuarkhurumah tla sela, tunge chhar lo ang che u, chuvangin Chawlhniah hian tihhat a thiang a ni,” tiin a zirtir a, chu chu Judaism siam hatna chi khat chu a ni awm e. Isua zirtirna zinga pawimawh zual dangte chu Thuthlung Hlui bu, Judaism sakhaw lehkhabua chuang- zawlnei Daniela ziak la chhawnga van chhumte nena Mihring Fapa lo kal leh tur thu te, khawvel tawp rorelna lo awm tur thu te chu a zirtir a. Chu lo lehah chuan beram leh kel, Pathian ringtute leh ring lotute chu an thiltih ang zela relsak an nih hunah vanram leh meidil chu an chan tura ruat a nih thu a sawi bawk. Pathian ringtu mi felte chu vanramah ni anga an en tur thu leh Pathian ring lo mi sualte chu na tak tuara meidila an awm tur thu a sawi.

Isua zuitute zirtir dan-
        Isua thih hnu kum engemaw zatah chuan Isua zuitu Kristiante chuan Thuthlung Hluia Juda sakhaw(Judaism) lehkhabu ‘Torah,’ an tiha ziak leh Thuthlung Thar bua Isua chanchin leh a zirtirna an lak khawmte chu bu khata siamin a hmingah, ‘Biblus,’ an ti a, a hnuah ‘The Bible,’ an lo ti leh a. Chu mi lehkhabu chu English-in an let a, sakhaw lehkhabuah an hmang a, ‘Holy Bible(Lehkhabu Thianghlim),’ an ti a. Kan Zoramah an rawn lek chhuahin Zo tawngin an han let leh a, ‘Pathian Lehkhabu Thianghlim,’ an han ti ta a ni. Chu lehkhabuah chuan Isua chanchin leh a thiltih te, a zirtirna thu te tam tak an ziah bakah a zirtirte chanchin leh an rawngbawl dan te, an zirtirna te, inlarna thu te, lehkhathawn te a chuang a ni. Chu lehkhabu chu kum engemaw zat a ral leh chuan khawvel Kristiante chu pawl engemaw zatah an lo inhen ta nuaih mai a, hmun hrang hrangah inkhawmpui lian an ko hin a, chutah chuan Bible bu hrang 80 lai thui khawm atang chuan  bu 14 paih hen hnua avaia bu 66(Thuthlung Hlui bu 39 leh Thuthlung Thar bu 27) chauh chu a tam zawkin an sakhaw lehkhabu thianghlimah an pawm ta a, a tlem zawk erawh chuan bu 80 chu paih hen awm loin an pawm thung a ni.
  
Isua thih hnu chuan-
        Isua thih hnu kum za engemaw zatah chuan Kristiante kal dan chu a lo danglam ta hle a, Sabbath(Inrinni) serh tura thupek chu Chawlhni atana serh loin Sunday chu Kristian tam berin Chawlhni atan an serh ta zawk a, tlem tein Sabbath chu an la serh a; serhtan tur thuthlung chu ti loin a aiah baptisma(tuia hnim) sil chu an uar ta zawk a. Chu pawh chu an pawm dan  a inang lo a, a henin a thlawrin an inthlawr  a, a henin hnim pilin an chang a, henkhatin baptisma chu an ti leh lo a. Tin, Isua an man dawn zana zirtirte ke a silsak chu insilsak ve hin tura thupek pawh Kristian tam takin an zawm laiin a henin an zawm leh tawh lo bawk a; tin, zanriah hnuhnung an kil uma chhang leh zu(wine), dawidim telh loh an eia an in ang kha, “Min hriat rengna’n ti hin rawh u,” tia a thupek pawh a tam berin an zawm laiin a henin an ti leh lo bawk a ni.
       Chu chang chu a ni lo a, Kristiante chuan hun lo kal zelah chuan an Bible-ah tih tura thupek an tih lem loh laiin tih tura thupek ni hauh lo kum tin khel loin an ti a; chungte chu: Isua pian ni hre hauh si loin a pian champha anga an hman kum tin Pawltlak thla(Dec.) ni 25 chu ‘Kristmas Kut’ angin an hmang hin a. Tin, an chawimawina ni, ‘Palm Sunday(Tumkau Ni),’ an tih chu kum tin khel loin an hmang a. A thih ni pawh hre hawt lo khan kum tin thla bial zan tinzawnin a thih ni an hmangin a thawhleh ni an hmang bawk a ni. A hen phei chuan Isua nu Mari van lawn ni te an hmang ta hial mai bawk. Heng zawng zawng zinga pawimawh chu, Isua’n, ‘Keimah lo chu pathian dang nei suh,’ tih thu la chhawnga, “Lalpa i Pathian chu chibai buk la, ama rawng chauh bawl rawh,” tih ziak a nih thu a sawi chu zawm loin, amah Isua biain chibai an buk ta zawk a, a hen phei chuan a lim dinin chibai an buk hial a ni awm e. Tin, hmasanga Juda sakhaw hlui(Judaism) rin dan angin Isua Krista(Messiah) lo kal lehna hi tunah hian Kristiante chuan an nghak bawk.
        Tin, tirhkoh pakhat Paula(a hming hmasa Saula) an tih chuan  Isua pawhin a sawi tel loh, khawvel mihring zawng zawng hi an thlahtu bul ber chu Adama nia zirtirin, Adama bawhchhiatna avangin mihring zawng zawng chu chatuan nunna chang zo tawh lo leh chatuan hremna hmabak niin a sawi a, chatuan nunna an chan leh theihna turin Pathian fapa Isua thisena tlanna chu an rin chuan an tan a tawk a, serh tan te, baptisma te, kutnghah te, Chawlhni serh te, kut ni vangthla serh leh hman te hian kawngro a sut loh thu te a zirtir bawk a, chung chu thil lo awm turte hlimthla chauh a nih thu leh a tak chu Krista a nih thu a zirtir uar hle a ni.

JUDAISM ZIRTIRNA-
        Kan thu hma lamah khan Kristian zirtirna chu Judaism zirtirna atanga lak chhawn a nih thu kan hre tawh a, chuti lo ni sela Judaism zirtirna chu khawi lam  atanga lo chhuak nge a nih i han chhui ve leh teh ang. A hmasain Isua khan khawvel tawpna chhinchhiahna tur a sawi zingah khan ram hrang leh ram hrang an indo tur thu a sawi kan hre bawk a, amah Isua lo pian hma daih atang khan khawvelah indona nasa tak chu a lo awm tawh hin a ni tih hi kan hriat hmaih loh tur chu a ni. Hmasangah, Moghul-hoin India an rawn run hma pawhin India hian run a lo tawk tawh a, hmar thlang lam aanga rawn runin tuna India ram sakhaw pakhat Brahmanism sakhaw lehkhabu thianghlim ‘Vedas,’ an tih pawh hi chung India rawn runtu hnamte’n an ziah a ni. India ram te, tuna Iran ram te,  Irag ram te, Turkey ram te, Palestina ram te, Syria ram te, Italy ram te, Greece ram te leh a dang dang te hian run an tawk hinin anmahni pawhin an run bawk hin. Chuti ang hunah chuan an sakhaw biak chanchinte pawh an inzir tawnin an inhriatsak a, an inla chhawng fo bawk hin  a ni. Heng tuna kan han tar lan tak ram te hi Aigupta(Egypt) ram te, Ethiopia ram  te, Sudan ram te nen pawha  Isua pian hma daih aanga lo inpawh tawh hin ramte an ni hlawm.
       Kum B.C. 2000 hma lamah khan Abrahama pa Tera chu Kaldai ram(tuna Iran ram chhung)-a Ur khuaah a lo piang a, chu khua chu  Zoroastrianism sakhaw din chhuaktu Zoroaster-a pianna khua aanga hla lo te a ni. A pa chu Nahora a ni a, heng lai rama mite hi milem be mi an ni hlawm a, Tera pawh hi milem be mi a nih avangin milem pathian chu hlum tein a siam hin a, a zuar hin a ni. A fapa  Abrahama chuan ni khat chu a milim pathian zawrhte chu hreipuiin a lo chek sawm a, a pa a lo haw chuan a hau ta hrep mai a. Abrahama chuan chuti ang milem pathian che thei hlei lo biak ai chuan ni(Sun) leh thla(Moon) leh arsite siamtu Pathian chu biak a dik zawk thu a sawi ta a ni. Kan sawi tawh ang khan chu mi lai ram vela mite chu Tera anga milem pathian be mi vek an nih avangin Abrahama chuan amah leh an chhungkaw tan chuan chu mi rama awm reng chu him ta loa hriain a nupui fanau te, a chhiahhlawh te leh a ran rual te nen lam Kanaan ram panin an chhuak ta a ni. Bible-a an ziak dan chuan a pa in chhuahsana chu Kanaan ram lama kal turin Pathianin a hrilh niin an ziak a nih chu. Tichuan Abrahama aang hian Israel-te chuan milem be loin engkim siamtu Pathian an lo be tawh niin a lang.
     Adama fapa Setha aangin Adama thlahte chu Abrahama thleng khan chhuan 20(sawmhnih) chiah an ni a; Abrahama fapa Isaaka chuan fapa Jakoba(Israela an tih bawk kha) a nei a,  Kanaan ramah am a tlak avangin Jakoba leh a chhungte member 70 vel niin kum 1876 B.C.-ah khan Aigupta ramah am tlan turin an pem ta a ni. Jakoba(Israela) chuan fapa sawm leh pahnih(12) a nei a, chung mite chu Israel hnam sawm leh pahnih thlahtute kha an ni. ‘Manase hnam,’ an tih leh ‘Ephraim hnam,’’ an tihte kha Jakoba fapa naupang ber dawttu Josefa fapate pahnih Ephraima leh Manasea thlahte an ni. Nimahsela Aigupta rama an lo awm rei hnu khan, ‘Josefa hre lo lal dang an lo awm thleng khan,’ tih tawngkam angin Aigupta lal chuan Israela thlah hnam 12-te chu a tiretheiin a tiduhdah ta hle mai a, sal chhawrin a chhawr a, an nausen mipa fate chu an nung chungin tuiah te an paihsak a.
         Chung hun lai chuan  Israel fate Aigupta ram ata hruai chhuaktu Mosia kha a lo piang a, a hringtunu chuan lui kama phairuang hmunah a dah a. Aigupta lal Pharoa fanu luia inbual tura kal chuan a hmu ta a, hmeltha a tih em avangin a fapa atan a hawn ta a. Pharoa fanua fapa(Pharoa tupa)-a vuah  a nih tak avangin Aigupta lal chhungkaw inah a khawsa ta a ni. Mosia chu a lo seilena a lo puitlin hnu chuan Aigupta ram finna leh thiamna engkim bakah an chheh vela hnamte chanchin thlengin a zir zo vek a, an sakhaw thu te nen lam a hre ta vek a ni. Israel mi a nih an lo hrilh tawh a ni ang, a hnampui Israel fate retheihzia a hmuh chuan sal ata hruai chhuah dan a ngaihtuah ta a ni. Aigupta ram finna leh thiamna tinreng a zir zawh tawh avangin anni aia fing leh thiam leh thil mak tih theihna pawh ngah zawkah a inngai ta a ni ang, a mite hruai chhuak thei tur chuan a inpeih ta a  ni.
         Mosia chu Arona nen an mite hruai chhuak turin Aigupta lal hmaah chuan an ding ta a, Pharoa chuan a mi fingte chu Mosia aia thiam thil ngah zawk tura a ruat an ni a, ‘Mosia lehkhabu pangate,’ an tiha an ziah danah chuan Mosia thiam thilte chu Aigupta mi thiamte chuan an tluk ta tlat lo mai a, chuvang chuan Israel-hote chu hruai chhuahin an awm ta a ni. Tun laia mitdawivaih thiamho, ‘Church of Setan,’ an tihte chuan Mosia hian mitdawivaih thiamna thilin thil mak a ti niin an sawi a, Mosia lehkhabu parukna te pawh awmin an sawi a ni.

Mosia lehkhabu-
        ‘Mosia lehkhabu pangate,’ an tih mai Genesis te, Exodus te, Leviticus te, Numbers te leh Deuteronomy te chu Mosia ziak niin an sawi a, chutah chuan lei leh van leh a chhunga thil awm zawng zawng siama a lo awm dan chanchin te, mihring tlukchhiatna te, Adama leh a thlahte chanchin te, Israel hnam khawtlang dan leh an sakhaw biak dan te, an hnam chanchin hrim hrim te kim angreng tak leh chipchiar angreng takin a inziak a. Amaherawh chu a thih dan chanchin te a tel avangin amah Mosia ziak vek zawng a ni lo awm e. Mosia chuan Israel hnam chu Aigupta mite leh an vela hnam dang awm ve reng rengte finna leh an sakhua hnuaichhiah lap thei tûr khawpa an hnam leh an sakhaw chanchin ziak thei tur khawpin a zirin a fing hle reng a.
         Nimahsela a lehkhabu ziak han chhui chian chet chet chuan a fin ziktluak lohzia chu a lang reng a ni. Lei leh van leh a chhunga thil awm zawng zawngte chu ni ruk chhunga siam zawh vek an nih thu a ziak a, ni ruk niin mihring Adama pawh a siam zo a, a ni sarih niin a chawl ta tih kan hmu a ni. Chu chu Kristian mi thiam pahnih, Swetzerland rama Arch Bishop James Ussher-a leh Dr. Livefoot-a chhut dan chuan Isua atanga Adama thlenga hun ral zat  an han chhui a, kum 4004 niin an hria a. An hriat dan chuan kum B.C. 4004 Khuangchawi(October) thla khan khawvel leh Adamate hi siam zawh niin an ngai a ni. Chuti ang chu lo ni ta ang sela Isua atanga Adama thlenga chhuan ral zat chu chhuan sawmsarih leh paruk a ni a, chhuan sawmsarih leh paruk inthlah chhawnna’n kum 4000 thaw a ral tihna a nih chu. Kum B.C. 4004 chu James Ussher-ate pahnih chuan lei leh van siam zawh kum anga an ngaih laiin tuna khawvel mithiamte(Australia mi) chhutna thar berah chuan kan chenna khawvel hi kum tluklehdingawn 4.35 laia upa niin an hria a nih chu! Chuti ang chu a nih avangin kum 4004 B.C.chu Ussher-ate thian dun ngaih dan anga khawvel siam zawh kum ni loin, Adama pian kum niin a lang zawk  a  ni.
        Tin, lei leh van leh khawvel siam a nih dan an ziahnaah chuan, ni khatna, ni hnihna, ni thumna, tia sawi zel a ni a, a ni li ni khan ‘Ni(Sun)’ leh ‘Thla(Moon)’ leh ‘arsite’ siam an ni a, ‘Chungte chu ni te, thla te, kum te, hunbi te chhinchhiahna lo ni rawh se,’ tiin a ziak a. Hei hi han chhut chian chuan ni linaah ni leh thla siam a ni chauh a, chu chu ni te, thla te, kum te, hunbi te chhinchhiahna te lo niin, he ni li ni atang hian ni khat, thla khat, kum khat, tia chhiar theih turin ni te leh thla te an lo chhuak tan a lo ni chauh si a, a ni khatna atanga a ni thumna kha chhiar tur a awm si lo a, hetah pawh hian a ziaktu fin ziktluak lohna a lang a ni.

Judaism rin dan hmasa-
        Judaho sakhaw hlui(Judaism) rin dan hmasaah chuan mihring tisa dam lai huna nun dan thaa nun a ul thu leh chuti anga nun chu an Pathian Jehova duh dan a nih thu te, Pathian duh dana an nun chuan indonaah pawh an chak hin tur thu te chu an sakhaw pawm dan a ni a, thih hnua thlarau kalna tur lam reng reng an sakhaw vawnah a tel lo a ni. An Pathian chu thikthu chhe tak, pate khawlohna avanga fate chu chhuan engemaw zat thlenga hrem ching leh an hat chuan malsawmna tam taka vur hin Pahtian a nih thu ringin an pawm a ni. Pathian hriattirna anga an dawn chu, ‘In hmaah nunna leh thihna, malsawmna leh anchhia ka a anpui emawa ni; chutichuan nunna chu thlang rawh u, in nun theihna turin,’ tih chu an pawmin an vuan nghet tlat a ni. Sinai tlanga Pathianin Mosia hnena thupek sawm a pek lungphek pahniha ziakah chuan,
1.  Keimah lo chu pathian dang reng reng nei suh.
2.  Milem siam chawp emaw, a anpui emaw hmaah chibai bukin kun hek suh.
3.  Lalpa i Pathian Jehova hming chu i lam mai mai tur a ni lo.
4.  Chawlhni-Sabbath(Inrinni) chu i serh thianghlim tur a ni.
5.  I nu leh i pa chawimawi rawh.
6.  Tualthat suh.
7.  Uire suh.
8.  Rukru suh.
9.  I vengte chungah hretu derah tang suh.
10. I vengte thawmhnaw awt suh,
tihte hi an vawng reng hin a ni.

Judaism rin dan dangte-
         Hun lo kal zela Judaism zuitute rin dan lo danglam ta zel hi khawi lama rin dan thar nge an chhar chhuah i lo en teh ang aw. Aigupta sala an tan hma khan engkim siamtu Pathian chauh chu biain chibai an buk hin a, Aigupta rama sala an tan thleng khan chu Pathian chu an bia a. Mahse hun a lo rei deuh chuan Aigupta mite pathian, milem te chu an lo be ve ta hial a, chu ramah chuan milem pathian tam tak a awm a ni. Mosia’n a hruai chhuah lai khan lungpheka ziak thupek sawmte hmangin, ‘Jehova lo chu pathian dang nei suh la, milem be suh,’ tih thutea  chu a hriat chhuahtir leh a. Sinai tlang panga an awm lai chuan Aigupta rama milem pathian tam tak awmte kha an hre reng a, pathian hmel hmuh an inring a ni awm e. Mahse an hruaitu Mosia chuan tupawh Pathian hmel hmu chu an thih tur thu a hrilh ta a ni.
         Aigupta rama an awm lai khan an Pathian chu Aigupta ramah  a  awm a, an chhuahsan hnua thlalera an pem kawi fo lai chuan an Pathian chu a pem kawi ve zel a; Kanaan ram an luha an luah hnu khan an Pathian pawh chu ramah chuan a awm ve ta a ni. Kanaan  ram an luah hnu chuan Jakoba fapa Josefa fate pahnih Ephraima leh Manasea thlahte nen Israel hnam sawm leh pahnihte chuan ram an insem ta a, Jakoba fapa Levia thlah Levi chite erawh chuan ram chu chang ve loin a aiah sakhaw biakna thawhlawm sawma pakhat tling khawm chu ei turin an Biak Inpui(Temple)-ah rawng an bawl a ni. Kum 300 chhung vel roreltute hnuaiah an awm a, chu mi hnu chuan lalram dinin an inzawm khawm ta a, an lal hmasa ber chu Benjamin chia mi Saula a ni a, a pahnihna chu Juda chia mi Davida a ni leh a, a pathumna chu lal Davida fapa Solomona a ni leh ta a. An khawpui ber Jerusalem Biak Inpui(Temple)-ah chuan an Pathian Jehova, Israel lalram pumpui venghimtu chu a cheng a ni. Hmar lamah hian Ephraim leh Manase hnamte nen hnam sawm an cheng a, chhim lamah hian hnam thum, Juda hnam te, Benjamin hnam te leh Levi hnam te an cheng a ni.
         Lal pathum chauh an nei hman tihah chuan hmar lama cheng hnam sawmte chuan Juda lalte khan an ngaihthah deuh bika inhriain lalram hrana din an duh a, tichuan lalram khata awm hin kha lalram hnihah Israel lalram leh Juda lalramah an lo inthen ta phawk mai a ni. Lalram hniha an lo inhen hnu chuan an lo chak ta loin an lalram ve ve chu an hmelmate lakah an lo zuamawmin an lo derthawng ta si a. Hmar lam Israel lalram khawpui chu Samari a ni a, chhim lam Juda lalram khawpui chu Jerusalem a ni.
          An lal hnuhnung ber lal Solomona a thih hnu kum 200 vel, B.C. 722 velah chuan Israel lalram chu Assuria(tuna Syria an tih) chuan a rawn run a, Samari khawpui tichhiain salah a hruai ta a ni. Heta ang hian Israel lalram chuan Bible-ah hming lanna a nei ta lo. Hnam sawm sala hruai takte pawh chu an reh ta vang vang a, ‘Hnam sawm bote,’ tih an lo ni ta. Juda lalram chuan a daih rei deuh a, anni pawh chu a hnu kum 130 zet, B.C. 586 vel Vawkhniakzawn(July) thlaah Babulon  chuan runin an khawpui Jerusalem a tichhiatsak a, mi tam tak chu salah a hruai leh ta a ni. Tichuan an Pathian pawh chu sala hruai takte hnenah leh Judai ramah te awmin hmun tinah an Pathian chu a lo awm ve ta a ni.
         Israel-hote chuan an chunga chhiatna lo thleng leh an lungngaihnate chu an Pathian thu an awih loh vang leh a zilh lawkna an pawisak loh vangah an ngai a, hmana an Pathian Jehova chu an Pathian la niin an hnenah a la awm zel a, anni chu a hnam thlante an la ni reng a, chhak leh thlang, chhim leh hmara darh tate hnenah chuan an Pathian chu a la awm zel avangin an Pathian chu hmun tinah a awm a, an sakhaw rin dan chu a lo danglam ta a ni. Babulon mite chuan an tiretheiin an tiduhdah em em a, Israel mite chuan an ram leh an khawpui Zion chu an ngai em em thin a ni. Hlate an phuah a-
          “Aw Jerusalem, ka theihnghilh che chuan,
          Ka kut ding lam hian a thil thiam hi theihnghilh sela;
          Ka hriat reng loh che chuan,
          Ka lei hi ka dangah bet tlat rawh se,
          Ka hlimna ber aia Jerusalem ka duh zawk loh chuan,”
tiin chhia an chham hial a ni. Kristmas vel laia Bony M hla-
          “By the rivers of Babylon,”
tih an saktir hin hi Israel-te Babulon sala an tanna hla a ni.
         
PERSIA SAKHUA A|ANGIN-
        Chutia Babulon mite hneha an awm a, sala hruai an nih aanga kum 50 velah chuan Babulon mite chu Persia(tuna Iran an tih) mite chuan an rawn hneh ve ta thung a. Persia mite chu Israel-ho chungah chuan an lo ha em em mai a, tihduhdah vea hnehin hianah an siam a, anni chuan Israel-ho chu ‘Jehudis,’ an ti mai hin a, heta ang hian ‘Juda,’ tih hi a lo chhuak ta a ni. Persia mite nen chuan an innelin Judate chuan an sakhaw lehkhabu thianghlim  Avesta te chu an lo chhiarin an sakhaw zirtirna aang chuan thil tam tak an lo hre ve ta a. Persia mite chu Zoroastrianism zirtirna pawmtute an ni a, chu zirtirna aang chuan khawvelah Lal fing leh ha tak a awm a, thlarau sual a awm bawk a ni tih te an  lo hre ve ta. Sual leh ha te, hlimna leh lungngaihna te, thim leh eng te hi siamtu pakhat aanga lo chhuak vek niin an ngai a. Judate chuan Pathian chu a hma khan hmun tina awmah an ngai a, tunah erawh chuan Pathian chu pakhat chauh a awm niin an ring ve ta a, chu Pathian chu hnam hrang hrangte Pathian, Palestina ram Pathian, Davida leh a chhungkuate venghimtu Pathian niin an pawm ta a ni.
        Persia mite rin dan chuan an sakhua chu a sawi danglam nasa ta hle mai; Pathian pakhat chauh a awm an ring ve ta a, a hmaa an la hriat ngai loh, thih hnuah nunna a awm an ring ve ta a, vanram leh hremhmun a awm an ring ta bawk a, chu chu an sakhua Judaism-ah chuan a bet tel ta zel a ni. Zoroastrianism sakhua aanga rin dan an neih belhte zinga pawimawh tak pakhat chu Messiah lo kal leh tur thu hi a ni. An lalram a lo tlukchhiat tak hnu chuan chhanchhuaktu an ngai ngawih ngawihin Davida thlah aanga a lo kal an beisei a, chu chuan Hebrai lalram chu inzawm khawmtir lehin Davida leh Solomona hun lai ang maia ropuiin lalram a din thar lehin an ring a ni. Persia mite chuan chhandamtu Sayoshant lo kal an beisei a, mahse Persia mite ropui taka tungding turin an beisei lo a, khawvel mi zawng zawngte chu thlarau sual laka chhandam turin an beisei zawk a ni. Juda mite pawh chuan a hnu lamah chuan Israel fate zawng zawng chu ram tiama hruai khawm leh turin an beisei a ni.
         Tin, he Persia sakhua aang hian rin dan tam tak an chhar thar dangte chu khawvel ram zawng zawngah Messiah chuan hlimna leh inremna rawn thlen turin an ngai a, thil siam zawng zawngte pawh thlamuang taka awm tur leh, chinghnia leh beram te, sakeibaknei leh bawngla te, keite leh kel te chu tla za dial dial turin an ring a ni. Persia lal Cyrus-a hun laia an rama an kir leha lalram an din thar leh hnuah phei chuan an sakhaw rin dan chu nasa takin a danglam tawh a, Ziaktu pakhat Ezra chuan Juda mite chanchin te, an thawnthu te, an sakhaw biak dan te leh an dan thu te chu a buin a siam a, chu chu, ‘The Book, The Bible,’ an tih chu a ni a, an sakhaw lehkhabu, ‘Torah,’ chu a ni. An rama Judate an kir leh meuh chuan zawlneite an lo awm ta a, ‘Hmu theitu,’ an ti a, chuti ang mite chu tam tak an lo awm ta a, an ram leh an hnam chunga thil lo thleng tur a tha lam emaw, a chhe lam emaw pawh lo hrilh lawktute an ni fo. Chung mite chuan an lalte leh an mipuite sualna laka Pathian tirh anga zilhtute an ni.
        Persia mite chu Grik(Greece) mi Alexander-a chuan a rawn hneh leh a, Alexander Liana a thih hnu chuan Grik mite chu Rom(tuna Italy an tih) mite chuan an hneh leh a, Juda mite an rama an kir leh aanga kum 200 zet hnu chuan an khawpui Jerusalem chu a lo tluchhe leh a, an Biak In(Temple) te chu an tihchhiatsak leh a, Juda mite chu an taitam leh ta a ni.
     Judaism hi a din chhuaktu bik an awm lo a, Palestina rama inanin he sakhuaa mi pawimawh hmasa ber chu “Milem be suh,” titu Abrahama a ni a, Mosia chuan “Israel-te chu Pathian hnam thlan an ni,” tih hi a belh a. Chu mi hnu zelah chuan Juda hnam chu a hang a, hma a sawn zel angin Judaism pawh a hangin hma a sawn ve zel a, rin dan chi hrang hrang an belh chho ta zel a ni. Juda hnam leh Judaism sakhua hi an inang em em a ni. Judaism chu Juda mite tan chuan an sakhua mai a ni lo a, an sawrkar leh an dan a ni fawm bawk a ni.

Persia mite rin dan aangin-
        Judaism chu a hang zel a, rin dan thar leh pawm dan thar a piang zel a ni. Persia mite sakhua Zoroastrianism aang chuan rin dan leh pawm dan thar an chhar belh ta zel a. Zoroaster-a’n khawvel tawp rorelna lo awm tur a sawi te, vanah Nunna Bu a awm a, miin ni tina a thil tih te, a ngaihtuahna te, a awngkam chhuak te chu Nunna Buah chuan chhinchhiaha awmin, a ha lam zawng chu phek khatah ziak a nih thu te leh a ha lo lam zawng chu phek lehlama ziah a nih thu te chu an hre ve ta a. Mi an thih chuan an thlarau chu Nunna Bu vawngtu hnenah a chho vang vang a, an thil ha tih a tam zawk chuan vanramah an kal a, an thil sual tih a tam zawk erawh chuan meidilah an kal hin nia a sawi te an hre ta.
       Tin, khawvel tawp rorelnaah chuan thlarau  sual chu a tlawm ang a, thlarau tha chuan a hneh ang. Thlarau sual leh thlarau ha chu fiahin an awm ang a, thir tui sa em em mai chu an pal tlang ang a, mi ha tan erawh chuan tui lum pip pep ang chauh a ni ang. Mi sual tan chuan meipuia chatuan atana kanna a ni dawn a. Lal ha chuan thlarau sual leh mi sualhote thlarau chu lei lailiah a paih khawm ang a, chutah chuan chatuanin an awm dawn a ni. Rorelna ni aang chuan khawvel hlimawm tak leh duhawm tak chu chatuanin sual tel loin a awm tawh dawn a ni tih thute chu an lo hre ta zel a, heng thu aang hian an sakhua Judaism rin dan chu an belhchhah ve ta zel a ni. Zoroastrianism sakhaw lehkhabu, ‘Avesta,’ an tih chu savuna siam a ni a, rangkachak zaia thui khawm a ni. Heta ang hian Judaism sakhaw lehkhabu pawh Juda mite chuan savunah an ziak ve ta niin a lang a ni.
       Tin, he sakhaw din chhuaktu Zoroaster-a chuan Lal fing(Pathian) puibawmtu angel an awmin a sawi bawk a, chung angel zinga pawimawh zual parukte chu-
Good mine   -        rilru tha,
Good order  -        awm dan tha,
Wisdom       -        finna,
Piety            -        sakhaw ngaihsakna,
Well-being   -        hamthatna,
Immortality  -        thih theih lohna.
          Heng hi ‘Angel,’ a tihte hming chu a ni a, Zoroaster-a sawi dan hmang chuan ‘Angel,’ a tihte hi Lal fing ze hrang hrang a sawina a ni zawk a, mahse  Zoroaster-a thih hnu daih hun kal zelah he sakhaw pawmtute chuan angel lem siamin tingang leh perhkhuangte an kentir a, thla pahnih te an neihtir ta hlawm a nih chu. Zoram Kristiante’n angel(vantirhkoh) anga an lo ngaihruat dan nen chuan  a intu tawh lo hle mai, ‘Vantirhkoh,’ ti tein an hming an lo vuah ta hial bawk si a. Pathian tirhkah ber ni hina thil nung ang hrima Kristiante’n an lo ngaih, Mingohoin an awnga ‘Angel,’ an tih, Mizo Kristiante’n, ‘Angel’ an lo tih ve mai chu Zoroaster-a sawi dan chuan Pathian ze ha chi hrang hrang a sawina lek a lo nih chu!
          Kan sawi tak angin hun kal zelah chuan Persia mite chuan angel chu sava var mawi tak mai, rangkachak ki mawi tak ham ri a, thiam em ema zai hinah an ngai ta zel a; a hnu rei lo teah chuan vanramah angel var sang tam tak awmin an ring ta a, hnuai lama hremhmunah pawh thlarau sual tanpuitu 99,999 zet awmin an ring ta bawk a ni. Zofa Kristiante hian mi sakhaw rin dan lak chhawn leh chu mi hrula rin dan chher chawp mai mai chu kan lo zui hin a nihzia hi hriat fel a va hun ta em! Mohammedanism sakhaw zuitute pawh chuti ang tho chu an ni a. Adama chu mihring hmasa ber ni turah an ruat a, Judate Pathianin Abrahama hnena serhtan thuthlung a pek khan anni chhungkua kha serhtan hmasa ber ni turah an ruat bawk a. Mahse kha mi  hma kum tam tak kal tawh aang khan an vela hnamte chuan an hmeichhiate nen lam serhtan an lo ching tawh si a. Chu chang a ni nem, Kristiante tihdan ang zelin Mohammedanism sakhaw din chhuaktu Mohammed-a chanchin an ziahnaah chuan, Persia rama an lal leh a minister rualte chu  zanah pawnah van lam thlira arsi chanchin an sawi khawm nak nak lai chuan arsi eng zet mai, ni ang maia eng hi a lo lang a. Lal leh a upate chuan mak tiin an phawk hra  hlawm a, “Zawlnei ropui tak a piang a ni lo thei lo,” an ti a; chu arsi chuan Mohammed-a pianna khua Mecca a pan ta niin an sawi a, chutih lai tak chuan Mohammed-a chu a lo piang a ni an ti.

Adama thlah kan ni vek em?
         Bible ziaktute ziah danin a zir em avangin khawvel Kristiante chuan kan chenna leia mihring lo piang zawng zawng hi Adama thlah vek ni turah an lo ruat tawh thin a, nimahsela tunah chuan Kristian mi thiamte ngei pawhin he thu hi a dik lo a ni tih an lo hre chiang ve ta. Bible vek aang leh Bible bu pawn aang te pawhin khawvel mihring zawng zawng hi Adama thlah an ni vek lo a ni tih a chhui chhuah theih a ni. Heti angin-
        Pakhatnaah chuan Bible-ah chuan, “Tichuan miin amah an hmuha an thah lohna’n Lalpa’n Kaina chu a chhinchhiah ta a,” tih a ni a(Gen.4:15). He mi obul chu Adama chuan a fapa hmasa ber leh a dawttu atan Kaina leh Abela a nei a; Kaina chuan a nau Abela chu a that a, chuvang chuan Pathianin Kaina chu leiah mi vakvai a nih tak thu a puang a. Chutih hnu chuan Kaina chuan miin an thah mai a hlau ta a. He Pathian awngka ni awm tak hi a lo lang ta a ni. Kaina chuan a nu leh pa ni lo, ‘Mi,’ tia a sawi hi mi dang an awm ve a ni tih a lang reng a ni.
          Pahnihnaah chuan Gen.5:1 kan en chuan, “Hei hi Adama thlahte chuanna lehkhabu chu a  ni,” tih ziak kan hmu a. Hei hian Adama thlah lo pawh mihring an awm a, chuvang chuan he lehkhabu hi chu Adama thlahte chauh ziahna lehkhabu a ni tihna niin a lang a ni.
          Pathumnaah chuan, Adama atanga Isua Krista thleng khan chhuan sawmsarih leh paruk chauh inthlah chhawnna atan kum 4000 chhung a duh a, khawvela lal chhungkaw inthlah chhawng rei leh thui ber record Aigupta mite chu Jakoba fapa Josefa Aigupta rama a awm hma daih khan chhuan sangkhat leh zahnih an lo inthlah chhawng tawh a nih chu! Israel mite chhuan sawmriat em pawh tling lo inthlah chhawnna atan mai pawh kum 4000 lai a ngaih chuan, chhuan 1200 inthlah chhawnna’n chuan kum a duh rei hle ang tih a lang a, Aigupta mite chu an lo upain Adama pian hma kum sang engemaw zatah an lo awm tawh tihna a ni.
          Tin, Indonesia ramah khian mihring chu kum 16000 lai an lo chen tawh thu te, Africa khawmualah chuan kum 5000 B.C. velah te chuan sabengtung an lo chhawr daih tawh thu te kan hre zel a; chu chang a ni hlei nem, kum 1970-ah khan Russia mi thiamte chuan Siberia rama vur khuh hnuaiah nausen thla ruk mi, hlum bel chhungah him piala lo la awm an hmu chhuak a, chu chu kum 1,20,000 lai kal taa mi kha a ni tih kum 1977 July thlaah khan an puang chhuak a ni. Heng lo pawh hi sawi tur tam tak aawm awm e. Heng hian Adama thlah ni lo, bawhchhe ve lo mihring tam tak Adama pian hma khan an piangin an lo thi teuh tawh a ni tih a tilang a ni.

Eng Pathian nge biak tur-
       A nih loh leh Zofate hi Kristian kan ni thei em? Judaism pawmtute leh Kristianna pawmtute Pathian chu thuhmun a ni a, an Pathian chu engkim siamtu Pathian tak pawh a lo ni mai thei e. Amaherawh chu an Pathian hriat dan leh pawm dan chu Zofate Pathian nen a danglam daih mai a ni(Heng sakhaw pahnihte Pathian hi thuhmun reng a nih avangin an sakhaw pahnih sawi kawp tawh loin, ‘Kristiante Pathian,’ tiin sawi tawh mai ila).
          Kristiante Pathian chuan mihring Adama a siam a, a hnarah nunna thaw(Hebrai tawnga ‘ruakh,’ an tih chu) a thaw lut a, mihring chu mi nung a lo ni ta a ni an ti. Mihring chu Eden huanah a dah a. Chu huanah chuan nunna thing, a rah an eia kumkhuaa an nun rengna tur chu, thing dangte nen a otir a. Tin, a chhia leh a ha hriatna thing, a rah an eia an thihna tur a otir bawk niin an ziak a ni. A chhia leh a ha hriatna thing rah chu Adama leh a nupui chuan an ei a, nunna thing rah chu an ei phak lohna turin Eden huan aang chuan hnawh chhuah an lo ni ta a, kumkhuain an nung thei dawn ta lo a ni. Mihring chuan ei loh tur a ei avangin Pathian dan an lo bawhchhe ta a, an thih hnu chuan an taksa chu leiah a kir leh ang a, an thlarau(Hebrai tawnga ‘nefesh,’ an tih), nunna thaw(ruakh ni lo) chu mitthi khua(‘Sheol,’ an tih)-ah chuan a kal ang a, khawvel tawp huna mitthi thawh lehna a awm hunah an thlarau(nefesh) chu an taksa leia chang tawh nen insiam pum lehin Isua tlanna thisen an rin loh phei chuan meidilah an kal dawn a nih chu. Vanrama kal tur chuan isua kha an rin kher a ngai a ni.

ZO SAKHUA CHU-
        Zo hnam sakhaw vuantute chu an va vannei em! Khawvel hnam tinte hnenah hian engkim siamtu Pathian chu inpuangin thu a sawi angin, hmasanga Zo hnam pi leh pute hnenah khan thu sawiin a lo inpuang reng a ni tih hi hriat a va nuam em! Rev. Dr. Zairema pawhin Mizo pi pute hnenah Pathian a inpuan thu a ziak a ni. Zo pi leh pute khan ramhuai emaw, thingbul leh lungbul emaw an be lo a, engkim siamtu, thingbul leh lungbulte pawh siamtu Pathian kha an be zawk a ni. Zofate Pathian hming chu, ‘KHUA,’ a ni.
Khua-
       Duhlian tawngah hian ‘Khua,’ tih hi a tam hle mai a, thlarau haa an ngaih leh thlarau suala an ngaih te leh thil dang hmingah te pawh ‘Khua,’ tih hming hi a tam hle; Pathian chuan thil siam engkim hi a khuap zawhzia lantirtu a ni. Kan chenna leilung hi ‘piallei,’ ti te, ‘piallung,’ ti te, ‘pialtlep,’ ti tein kan sawi hin a. Mi nungte chenna khawvel leh thlarau khawvel inrina(inhenna) chu, ‘Piallui,’ kan ti a, chu mi ral(a piah lam chu, ‘Pialral,’ kan ti a ni.
     Pathianah chuan nunna(chatuana nunna) te, enna te,  chakna te, thil tihtheihna te, thuneihna te a awm a, chu chu,, ‘Zing,’ tia vuah  a ni. Chu ZING chu khawvel mi tinte’n an nei vek a, hring mi tinte hnenah hian an lo pian chhuah khan Pathianin tumah thlei bik nei loin a pe vek a ni. Chuvangin mihring fate chauh hi Pathian thil siam tinreng zingah hian Pathian nihna, ‘Zing’ awmpuitute an ni. Thil siam nunna thaw nei zawng zawngte hian ‘thla,’ an nei vek a, ‘hu,’ ti pawhin an sawi hin  a, chu chu thlarau a ni lo. thlarau chu mihringte chauhin an nei a, chu thlarau chu Pathianin a pek a ni a, chu chu ‘Zing,’ kan tih kha a ni.

Pathian chu eng nge?
          Zorama Kristianna chi rawn theh darhtute khan Zo awnga Bible an lehlin dawn khan English awnga ‘God,’ tih kha engtia dah tur nge tih an hre lo a, Mizo zingah a henin ‘Pathian,’ tih an duh a, a henin ‘Khuavang,’ tih an duh a, an inhnial tak avangin, ‘Jehova,’ tiin an dah ta phawt a. Zosapthara leh Pu Buanga chu zin kual velin mi rawn tlak awm deuh deuhte an zawt ta a, “Tunge siam che?” an ti zel a. An mi zawhte chuan, “E le, Pathianin,” an ti hlawm a. ‘God,’ tih chu ‘Pathian,’ tiin an dah ta a. ‘Pathian,’ tih awmzia chu hriat an duh leh a, an lo hrilhfiah dan chuan ‘Pa,’ chu engkim siamtu Pathian chu engkim tana Pa a ni a,  ‘Thian,’ tih chu thianghlim sawina a ni a, ‘Pa, mi thianghlim,’ kan tihna a ni e, an ti a ni. Hmarpa pakhat chuan, ‘Patuan,’ an tih thu leh chu mi awmzia chu, ‘Chatuana kan Pa,’ tihna a nih thu a lo hrilh a. Zosapthara chuan anni Mingoho, khawvel hnam fing leh sawrkar upa tak, ni tla seng loa roreltu, hun rei tak Kristian lo ni tawh pawhin Pathian chu, ‘Chatuana kan Pa,’ ti meuh chuan an lo la hre ngai lo a, Mizo hnam mawl leh A Aw pawh la nei loin, ‘Chatuana kan Pa,’ ti meuha Pathian an lo hre thlap mai chu ril a ti em em mai a, Zofate chu a ngaihsan phah hle a ni awm e.
          Chuti  ang chuan Zofate Pathian chu, ‘’Khawzing Pathian,’ tiin an lo lam hin a ni. Tin, a chenna hmun chu van hla tak a nih avangin, ‘Pu Vana,’ tiin an sawi hin bawk. Van Chung Khuaa cheng a ni a,  chu mi hmun chu ‘Pialral’ chu a ni. Chu mi hmun chu a hlat em avangin mihring thlaraute chauh lo chuan an thleng thei lo a, mihringte erawh chu Pathian nihna Zing awmpuitute an nih avangin an thleng thei a ni.

Pialral chu-
          Mitthi khua, thlarau khawvel hmun chu hmun khat chauh a ni a, chu chu Pialral, Van Chung Khua chu a ni. Chu lo chu mitthi thlarau kalna tur dang a awm lo. Kan pi pute’n Lentlang an lo thlen thlak hnu khan mi an thihin an thlarau kalna tur lei hnuai lamah Mitthi Khua awmin an ring thar a, an thih hnuin an thlarau chu Pialrala a kal theihna turin in lamah emaw, ram lamah emaw thangchhuah ngei ngei ulin an hre ta a, thang an chhuah loh chuan an thih hnuah Mitthi Khuaah chuan an kal dawnin an ring a, chu mai bakah Pawla kawt awmin an ring a, Pawla sai an hlau em em bawk a ni. Chu bakah chuan an thangchhuahna tura an ran talhte leh an sa kahte thlarau nen chuan Pialrala lut turah an inngai bawk a ni. He rin dan hi an vela hnam thenkhatte nena an intlawh pawh aanga rin dan thar an chher chhuah a ni a, anmahni hnaihtu hnam dangte(Hindu-ho) aanga an thil hriat pakhat leh chu Rama leh Khena chanchin chiang mang hlei loa an lo hriat ve hi a ni leh bawk a ni. Chuvangin mitthi tawhte thlarau awmna tur hmun chu pakhat chauh, Van Chung Khua, Pialral chauh chu a ni a, Mitthi khua a awm lo a ni.
          Mihring chuan a dam laia a thil tihhat avanga Pialrala nun nei a ni lo a, a thil sual tih hin avangin Pialral chu lut lo tur a ni hek lo. Khawvel mihring mi tinte angkhata hmangaih leh duhsaktu chuan mihring piang tawh zawng zawng leh lo la piang leh zel turte tan chatuana nunna hmun Pialral nun chu an chen heuh theihna turin duhsak takin leilung pian hma daihin Zing chu a lo ruatsak daih tawh a, chu chu mi tin anmahni hun heuh zelah nausen nia an lo pianin a pe ta hin a ni. An thih ni a lo thlenin chu nunna thlarau chu Khua Pathian hnen a thlen lehin Zingah a chang leh a, Pathian nihnain a ding leh tihna a ni. Chu mi chanchin chu hlain an hril a-
          “A fam po po mual an khum, Thlanpial kawtah,
          Rihli tui an dawn hmasa, Pathian an chang,”
an lo ti a ni. Pathian nihna Zing mihringin a awmpui chu hmangaih leh duhsak taka petu Pathian chu a chak avangin leh engkim chunga roreltu a nih avangin mihring hnen ata chu tuma chhuhsak theih leh tihdanglamsak theih a ni tawh lo a, thlarau sual mai maiin a chhuhsak theih a ni hek lo. Amah mihring chu a siamtu Khua Pathian ta a ni si a.

Kan dam lai ngeiin-
        Mihring chuan a dam laia a thil sual tih emaw, a thil tha tih emaw chu a thih hnua thlarau khawvelah hremna emaw, lawmman emaw a dawng dawn lo a, a tisa dam lai ngeiin a thiltih rah chu a ha lam emaw, a chhe lam emawin a seng ang a, a thlahte thleng pawhin an la tel thei ang. Khawvela thil lo awm zawng zawng hi Khawzing Pathianin awm lo ata a din vek an ni a, kan mit hmuh leh beng hriata thil lo thleng zawng zawng a chhe lam emaw, a ha lam emaw pawh hi tuan leh mang ata Khua Pathian ruat leh a rel lawka awm an ni a, anmahni hun heuhah an lo lang mai a ni a, ‘Khua rel,’ tih a ni hin.
        Mihring chu a dam lai nun kawng tluang taka zawh thei turin Khua chuan a duhsak a, nungcha nunna thaw neia nungte aia ropui leh chungnung zawk finna a pe a, chu mi finna hmang chuan a tawn hriat zel aangin a nun kawng a khalh kal hin a, a tihdik loh avanga a chunga thil ha lo thleng tur leh a tihhat avanga a chunga thil hamhatna lo thleng tur chu mihring lo awm hma daiha Khuain a rel lawk a ni tawh a, engkim mai hi Khua Pathian kutah a innghat vek a, van boruak zau tak leh a chhunga thil awm zawng zawng te leh he kan chenna khawvel leh a chhunga thil awm zawng zawngte pawh hi a vaiin Pathian kuta awm vek a ni. Mihringin Pathian a zawnna emaw, Pathianin mihring a zawnna emaw hi sakhua a ni lo a, Pathian leh mihring leh a chenna leilung pumkhat  a nihnaah hian sakhua chu a ding a ni. Zofate sakhuaah chuan Pathianin mihring a  zawng lo a, mihringin Pathian a zawng hek lo. Amah Pathianah an awm reng zawkna leh, Pathian nen an intawhna tak chu Sakhua chu a ni. Mihringte hian Amah Pathian chu an hlatsan thei lo a, Amahah chuan an awmin engkim hi Pathianah an innghat vek zawk a ni. Van Pialral hmun chang turin miin a beih a ngai lo a, Pathian a rin a ngai hek lo, a tisa mihring pian hma a ni emaw, a dam lai a ni emaw, a thih hnu a ni emaw englai pawha danglam chuang loin a chatuan nunna thlarau taksa Zing zawk chu Khua Pathianah chuan a ding reng tawh zawk a ni.

Mihring leh nungchate danglamna-
          Khua thil siam nungchate chu mihringte ang bawkin boruak hmanga thaw hin ni mah sela, mihring ang bawkin tisa nunna thla(hu) chu nei ve mah sela nunna thlarau(zing) an nei lo a, an lo pian aanga an lo hanlenin an finna chu a lo thang ve zel a, an taksa han a lo kin meuh chuan an finna pawh chu a han a kin ve mai hin. Chuvangin an thih pawhin an finna chu an inrochung thei lo a, hmasang kum tam tak ata an bu chheh dan leh an hna thawh dan chuan ngai a la awh reng a, a changkang chuang lo. Mihring erawh chu an nun danin a zir phei chuan thil siam dang nungcha tam takte lakah zahawmin an lang a, an lo piana an taksa a han rualin an finna a hang zel a, an taksa han a kin hnu pawhin an finna chu a han a kin chuang lo a, an thih ni thlengin a hang hin.  Chuvangin kum sang tam tak kal tawha mihring finna chu chhuan tharte’n an rochung zel a, hmasanga an finna leh tuna an finna chu inthlau tak a ni ta.

Pathian chu engang mi nge?
          Engkim siamtu Pathian chuan chatuan ata chatuan thlengin engkim a hmu tlangin a hre tlang vek a, thil lo thleng tur engkim mai hmuh hmaih leh hriat hmaih a nei si lo a, chung thil lo thleng turte chu Ama ruatna anga lo awm vek an ni si a. Pathian chu ‘Hmangaihna Pathian’ ni siin, a mihring siamte tluk chhiat lehna tur chu hmu lawk loin an ei atan a chhia leh a ha hriatna thing chu a siam ang em ni? Chu mi a siam avang chuan a hmangaihna chu ‘hmangaihna tluantling a ni thei dawn em ni? Zofate Pathian chu chuti ang reng ani ve si lo. A chenna Van Chung Khua aang chuan a siam hringfate chu eng angin nge an awm tih hre turin englai pawhin a ngaihven reng a, bungbuin a thlir reng hin a ni.
          Pathian chuan a mihring siamte chu ha ti em em chung siin thil sual an la tih tur leh an ngaihtuahnate pawh sual hlir a nih tur chu hre loin a inchhir lehna tur khawpin mihringte chu a siam em ni? “Thil siam ama mithmuha lang lo reng reng a awm lo; kan chanchin kan thlenna tura mithmuhah chuan engkim saruak leh inhawng sain a awm zawk a  ni,”(Heb.4:13) tih ziak kan hmuh leh Kristiante ‘Hmangaihna Pathian nihphung hi a inhlat hle a ni. Kristiante pathian Isua chu lo kal leh tura beisei a ni a, Zofate Pathian erawh chu lo kal leh tur chuang awm loin Amahah kan awm sa reng tawh zawk a ni. 
          Kristiante Pathian chuan, “Tluknate avangin khawvel chung a pik e, tluknate chu lo awm tur reng zawng a ni a, nimahsela tlukna awmtirtu chung chu a pik e,” a ti a(Mat.18:7). Tlukna awmtirtu chu tunge? Kristiante Pathian maw le!
          “Ngai teh, Zionah chuan tlukna lung leh
          Dalna lungpui ka dah a,”
a ti a ni(Rom 9:33). Zofate Pathian erawh chuan Ama chung pikna turin mite tlukna tur siam khawpin a mawl ve lo a ni. Mihring hi thi lo tura piang pakhat mah an awm lo a, thih ni nei leh tura lo piang vek kan ni, Bawhchhiatna avang ni loin, a tir ata Khuain a rel sa vek a ni zawk. Tisa thi theia siam kan nihna hi thih theih tawh lohna chatuana nun hlutzia min hriattirtu tur a ni si a. Mihring chuan amaha finna Pathianin a pek chu ha taka a hman chuan a dam lai nun kawng chu a zawh tluang dawn si a, thil sual leh dik lo a tih fo erawh chuan a mualphona tura Khuain a lo rel tawh chuan a inrin loh laiin thang angin a man thut dawn si a. 

No comments:

Post a Comment