ZO HNAM SAKHUA

             Hnam Sakhua chungchâng kan sawi dâwn a, khawvèlah hian Pathianin hnam chi hrang hrang leh \awng chi hrang hrang hmang tam tak min lo dah a, chuti anga hnam hrang hrang kan lo awm avãng chuan chuti anga hnam hrang hrang awmte hnènah chuan Pathian lei leh vãn leh a chhûnga thil engkim siamtù chu a inpuang a. A inpuanna mihringte chu an hnam ziarâng leh an khawsak dãnin a zir ang zélin an hnèna Pathian inpuan dãn chu a danglam thei niin a lang. Chu ti ang avãng chuan ‘Zo Hnam Sakhua,’ tih thupui hmanga ziak hi ka han tum a ni.

Pathian thú chu a inmil ang-       

            A chunga kan sawi anga khawvèla hnam hrang hrangte hnèna Pathian inpuan dãn chu an hnam ziarâng leh khawsak dãna zirin inang lo mah sela, Pathian inpuanna tak tak chu a lo dawngtùin Pathian inpuanna thú chu ama duh dãna belhchhah emaw, paih \hen emaw, tihdanglam emaw a neih loh chuan eng hnam hnènah pawh inpuang sela, Pathian inpuanna thú chu a inmil tûr ni ãwm tak a ni. Entîrna’n:- Bible ziakah chuan,

            “Pathiante in ni a, in zãin Chungnungbera fàte in ni ka tih kha,   

            Nimahsela mihring fàte angin in la thi ang a,

            Mi lian pakhat angin in la tlu ang,”

tih kan hmu a ni. Chu mi thú ang chuan Kristiante Messia, Isua khàn, “In dãn lehkhabuah, ‘Pathiante in ni ka ti,’ tih ziak a ni lo em ni?” a lo ti bawk a ni. Chuti ang chuan kan Mizo(Duhlian) \awngah pawh hian, ‘Khua’ tia kan sawi hi Pathian sawina a ni a, ‘pathian,’ an tih nazawng hi chu thlarau khawvèl mite an sawina a nih châng a awm bawk. ‘Khawzîng Pathian,’ tih te a lo nih hi. Kan pi leh pute’n an khaw thar kaina tûr ârpa kenga an va en khân, zãna an ârpa ken kha a han khuan ãl àl khân, “Khua a awm e,” an ti a; chuti chuan chu lai ramah chuan khaw thar an kai \hîn a ni. Chuti anga in leh lo dina mihring an awm khàwmna apiang chu KHUA a lo ni zél \hîn a nih chu. Bible-ah vek, “...An awmna ri te a khamsak a,” tih a ni leh bawk a. Keini Zofàte pawhin, ‘khuavãng ri kham sà’ kan nei \hîn a nih hi.

            “Ngawi ula, Pathian ka ni tih hi hre rawh u,..”

tih kan hmu bawk a. Keini \awngah pawh mihring awm khàwm an han tîtî mur mur laia khaptu awm ang maia vawi leh khata an han reh \hup mai chu, ‘Khuavãng kal lai,’ kan ti \hîn a ni. Chuvãngin hnam tinte hnèna Pathian inpuanna thú chu inmil vek ãwm tak chu a ni, Pathian thú tak tak a nih chuan.

            Aw le, engpawh ni sela, keini Zofàte \awngah chuan(Lusei/Duhlian \awng bîkah) ‘Chunga Pathian’ kan ti a, amaherawh chu khawvèl mi zawng zawngte Pathian a nih hre tel ila a \ha ãwm e. Nichina kan sawi tawh ang khân ‘Khawzîng Pathian’ te pawh kan ti bawk a ni. Israel-te Pathian Jehova(IAUEH) chu Thuthlung Hlui hun hmasa lamah chuan Israel mite chuan an hnam hnènah, Kanan ramah chauh awm \hînin an ngai a ni ãwm e, “Nangni chauh hi ka mi hriat in ni,” tia Israel-te hnèna a sawina \awngkam pawh kan hmu a ni. Nimahsela kum engemaw zàt a lo liam hnù chuan Israel ramah chauh ni loin, ram dangah(mi ramah) pawh Jehova chu a awm ve a ni tih an ring ta zél a. Chuti ang zélin Thuthlung Thar hunah Kristianna hun engemaw chen a lo kal leh meuh chuan Israel-te Pathian mai ni tawh loin, khawvèl mi zawng zawngte Pathian a nih an lo ring ta a ni. Chuti ang chu hnam dangte pawh an ni ang.

            Keini Zofate hnènah pawh Chunga Pathian chu a inpuang a, a inpuanna hnamte khawsak hmang leh hnam ziarâng mil zélin a rawn inpuang a ni. Tin, kan pi leh pute hnènah khân an hun lai mil leh an hriat thiam phàk tàwk tûr ang zélin a inpuang a, chu a inpuanna chu tún lai mite chuan, “A chiang lo, a mumal lo,” kan ti a ni thei e. Hnam tinte hi atîra an hnèna Pathian inpuan dãn chu a chiang tak tak zo lo vekin a rinawm; Israel-te hnèna a inpuanna leh Pathian an hriat dãn kan sawi ang tho kha an ni ve vek ang. Chuvãngin he lam thú hi chu kan thú a sei lutuk lohna’n sawi thui lo mai ila.

Zofate Pathian chu-

Israel-te(Judate) ngaih dãn chuan Jehova chu engkim siamtù Pathian niin, a hnuaiah chuan vãntirhkoh pawimawh tak tak pathum, thuneihna sâng tak nei ve Mikaela, indona lama hotù te, Gabriela, malsãwmna lama hotù te leh Lucifara te an awm a ni ãwm e.

CHUNGA PATHIAN-

            Judaho ang deuh hlek chuan Zofàte biak \hin chu ‘Chunga Pathian,’ emaw, ‘Khawzîng Pathian,’ tih emaw a ni phawt mai a. Chù chu Vãn hla takah awmin, a awmna(chênna) hmun chu ‘Vãnchung Khua’ a ni a; chu mi hmun chu engmahin an thleng phàk lo a, a thleng phàk awm chhun chu mihring thlarau chauh a ni. Chu mi hmun hla tak, Vãnchung Khua a\ang chuan hringfàte hi eng nge an dinhmun hre tûrin bawkkhupin emaw, bungbûin emaw a bihthla reng \hîn a, an mangan huna Amah an auh veleh chh­âng leh \anpui tûrin a inpeih sà reng a ni. Zo hnahthlàk zîngah Luseiho hian he Pathian hi Lêntlâng panga an awm lai a\angin an be \an ni ãwm tak a ni.  He tlânga an awm lai hian Luseipa Zahmuaka fapa |hangura inah  Pathian hi hmuh theihin, mihring angin a lo kal a, an lo be \ha èm èm a. A kalsan leh dâwn chuan, “Vawktéin min bia ula, ka siam ang che u,” tiin a chah a ni. Chuta \ang chuan Luseiho chuan vawktéin an be \hîn a ni. Zofàte’n Pathian biaka an biakah chuan a chungnung ber a, thil tih theihna leh thuneihna zawng zawng neitù a ni a, engkim chunga lal ber a ni. Thil siam tinrêng, thil siam zawng zawng hi an ruhrel lo din fel vektù pawh a ni bawk.

A  kohna hrang hrangte- A châng chângin ‘Pu Vãna,’ ti pawhin an lam a, hei hi a hming tak chu a ni ãwm e. Nimahsela a zahawm èm avãngin a hming hi an lam mai mai lo a ni. Zo hnahthlàk hnam \henkhat Râlteho a ni ãwm e, ‘Khawzîm Pathian’ ti an awm a, ‘Khawzangpa’ ti pawh an awm bawk a, Lakher chi an ni. Hmãrhoin,  ‘Patuan,’ an ti bawk. Kan sawi tawh ang khân ‘Khawzîng Pathian,’ ti pawhin Pàwihhoin an lam \hîn. Mi ngilnei tak a ni a, huatthú a nei ve lo a, mi mangangte a ngaihsak èm èm a ni.

A hming awmzia- ‘Khawzîng Pathian,’ tih a nih hian a hming hian awmze thuk leh ril tak a nei a. ‘Khua’ hian a pathianna a lantîr a, ‘zîng’ hian  Amaha nunna awm te, chakna awm te, thil tih theihna awm te a lantîr a ni. Tin, a dawt lehah chuan ‘Pathian,’ tih kan hmu leh a. ‘Pa’ hian engkim bul a nihna, Amah a\anga thil engkim hi lo chhuak a nihzia leh engkim tân ‘Pà’ a nihna a tilang a; ‘thian’ hian ‘thianghlim’ tih a kàwk a; chuti chuan ‘Pathian,’ tih chuan, ‘Pà mi thianghlim’ tihna a nih chu. Chuti a nih chuan, ‘Khawzîng Pathian,’ tih chu, ‘Pathian engkim ti thei Pà mi thianghlim,’ tihna tluk a nih chu. Tin, a hming pakhat han sawi leh ila; Hmãr putar pakhat chuan, “Keini chuan ‘Patuan’ kan ti a, ‘chatuana kan pà,’ tihna a ni e,” a ti bawk a ni. Chunga Pathian/Khawzîng Pathian biaa vawkté an talh pawhin Sadàwt chuan thiam hlá a chham chu:

            “Pathianin aw, ka satluang lo chhâ­ng ang che,

             Vãn sânga lêng Pathianin ka satluang lo chhâng ang che,

              Ni kâra chéng Pathianin ka satluang lo chhâng ang che,

              Thla kâra chéng Pathianin ka satluang lo chhâng ang che,

              Thian Khawthanga’n ka satluang lo chhâng ang che,

              Pathian Khawtawngpa’n ka satluang lo chhâng ang che,

              Mi tin siamtù Pathianin ka satluang lo chhâng ang che,

              Sa tin siamtù Pathianin ka satluang lo chhâng ang che,

              Thing bul lung bul siamtù Pathianin ka satluang lo chhâng ang che,

              Pathian nàkkalhpa’n ka satluang lo chhâng ang che,

              Chem dama tho Pathianin ka satluang lo chhâng ang che,

              A chhâng ngaiin chhâng ang che,

              A hlâng ngaiin hlâng ang che,”

a ti \hîn a ni.

            Se chhun Khuangchawi an hman pawhin Khawzîng Pathian biakna vawkté an talh tel ngei ngei \hîn a ni.

KHUA(Khuanu, Khuapa, Khuavâng)-

            ‘Khua’ kan tih hi a chunga kan sawi Khawzîng Pathian(Chunga Pathian) aia hnuai deuh, thil tih theihna leh thuneihna nei ve tak a ni a, Chunga Pathian a\anga thuneihna la chháwng leh a ni. Hei hian ‘Khuavãng’ te, ‘Lasi’ te, ‘Tlâng Lal’ te a huam vek a; tin, ‘Khuahrum’ te, ‘Khãltù’ te pawh a huam a ni. ‘Khuanù,’ ‘Khuapà,’ ti pawhin an lam \hîn. Ramsàte leh nungchàte bàkah ramhmul, hnim hring tinrêng hi an siam a ni. A chënna hmun leh a nungchang lan dãna zirin ‘Khua,’ tia kohin a awm a, ‘Khuavãng’ tia koh tein a awm mai a ni. Tin, ‘Tlâng Lal,’ tih a ni bawk a; Lasite hi a kaihhruaite an ni leh a, Amah Khua hnèn a\anga thuneihna leh thil tih theihna nei lehchháwng an ni. Lasite hi ramsate a enkawltîrte an ni. Khua hian mihringte pawh a enkawlin a vêng a, malsãawmna tam tak mihringte hnènah a hlãn \hîn a, khawi kipah pawh a awm a, mihringte chënna vèlah hian a awm reng a ni.

Khua inpuanna thu \henkhat-       Zofàte chuan an chënna tür hmun leh ram ena khaw thar kai an tum apiangin Khuain a remtih leh tih loh hriatna’n ârpa an keng a, chu mi rama an awm Khuain a phal chuan an ârpa ken chu a khuang \hîn. Chunga Pathian hnèn a\anga thuneihna a dawn chhãwn ang zélin mihringte chungah thú a neiin ro a rëlsak a, nupa kawpchãwi te pawh ‘Khaw rël’ tih a ni fo, an thih leh dam chungchângah pawh, ‘Khaw rël,’ tih a ni \hîn. Mihringte taksaah hian chhinchhiahna an nei a, ‘Khuavãng chhinchhiah,’ an ti \hîn. Israel-ho pawh  Pathianin hremna laka chhanhim türte chu mi 144000 an chhinchhiah a nih kha. Mizoram sawrkâr pawhin a ram mi, a khua leh túite chu mi puitling chin an aiawh thlang thei chinte chu I.D.card neihtîrin a chhinchhiah ang deuh hi a ni ang. Tirhkohte Thiltih bùah chuan, “...An awmna rite a khamsak a,” tih kan hmu a, keini pawhin ‘Khuavãng ri kham sà’ kan nei \hîn a ni. Bible-a Sam hla puahtù chuan,

            “Ngawi ula, Pathian ka ni tih hi hre rawh u, ...”

a tih kan hmu a, keini’n, Khuavãng kal lai,’ kan ti a.  Zofàte chënna hmunah Khuavãng Pathian a kal lai chuan mihring \awng mawlh mawlh lai pawh an ngawi \hup mai ni ãwm tak a ni, chu chuan Pathian zahawmzia a lantîr ãwm e.

            Khuavãng hi thlipui leh ruahpui chungah te thuneitù a ni a, a lungãwi loh chuan a lung tiâwi lotùte chu thlipui leh ruahpui a nuaitîr vak \hîn. ‘Tlâng Lal’ tih anga hriat a nih chuan, entîrna’n Mawmrang tlânga zopurün tual\o pawh miin an pawha an hawn chuan ruahpui a nuaitîr vak mai a. Tún hma chuan hé tlângah hian vamúr an tam a ni ãwm e, a no an làk chuan thlipui a nuaitîr vak mai a; tin, hé tlângah hian kël kaih tlang pawh a phal lo a, Tlâng Lal be hmasa loa kël an kaih tlang phawt chuan thlipui leh ruahpui a nuaitîr hrep mai a ni ãwm e. Chuti ang a nih \hin avãng chuan Khua emaw, Tlâng Lal emaw chu tihthinur an hlau a, ranin an be \hîn. ‘Khuavãng’ hming hi chuan an be ngai meuh lo niin a lang. Se chhun Khuangchãwi nikhuaa Khua an biak hian sial an han talh a, Sadàwtin thiam hlá a han chham khân,

            “Khuain aw, ka chalvawm lo chhâng ang che,

              Thawhhmuna tho Khuain aw, ka chalvawm lo chhâng ang che,

              Lailawha tho Khuain aw, ka chalvawm lo chhâng ang che,

              Thlãn chhak thlãn thlanga tho Khuain aw, ka chalvawm lo chhâng cng 

              che,

              Khawlaia tho Khuain aw, ka chalvawm lo chhâng ang che,

              Kawtpuia tho Khuain aw, ka chalvawm lo chhâng ang che,

              Leirüta tho Khuain aw, ka chalvawm lo chhâng ang che, ....etc.”

a ti \hîn a ni. Khua an tihlungãwi loh chuan a nuar a, ruah a sûrtîr mai \hîn kan tih tawh ang khân an hla lo phuah tawhah pawh Khua hi a lo nuar \hîn nia a lanna chu,

            “Lurhpui thang, nuar leh la, Khua hnîm rawh, ...”

tih a awm a ni. 

Sã-

            Sã hi Zofàte biak Pathian zînga miah chuan thuneitù tak a ni leh bawk a, Khawzîng Pathian hnèn a\anga thuneihna leh thil tih theihna nei chháwng leh bawk a ni. Sã leh Khua hi inkawp tlat a ni a, a châng chuan Khua nën pawh an sawi fin mai bawk. Mi mal leh chhûngkua dintù niin hnam dintù a ni a, a enkawl \hîn. Chunga Pathian chuan mihring ruhrel hi a lo din a, Sã hi a siam zotù a ni ãwm e. Sã hi a khãt berah kum li danah chuan biak ngei ngèi a ngai a, an biak khãt lutuk chuan a thinur an hlau \hîn a, mihring chhûngkaw enkawltù leh vêngtù a nih avãngin a thin an tihur chuan ramhuaite’n an tihnat dâwn pawhin a vêng duh lo a, an dam lo a, a châng chuan an thih phah hial \hîn a ni. Hmán lai Mizo zai thiam pakhat pawh a fapa neih chhunin a thihsan a, a tuar hlé mai a, hlá phuahin a sã a,

            “Ka Sã maw nuar, ka chûninù, a i emaw ka sual e?

              Ka tuai duh lai bânah an kãi, awmlai a nunráwng mang e,”

a ti a nih kha.

            Fapain nupui fanau neiin a pàte in a\angin indang sela, vawkpa a vulh ang a, kum li a tlin hmain a vawk vulh chu vawkpa sùtnghàk atân Sã biakna’n a talh ang. Kawtah leika bulah an vawk talh lu tãrna tür thing an phun ang a, vawk lû chu an târ ang, chu chu a ni, ‘Sakúng phun,’ an lo tih chhan chu. Nakinah an vawk lu tãr kha an la thla leh ang a, kawmchâr khanchhuk chung sùtbanah an târ sawn ang a, chutah chuan an târ reng tawh ang. Chu chu, ‘vawkpa sùtnghàk’ a nihna chu a ni. Mihring hi an ruhrel chu a tïr atá Khawzîng Pathianin a lo din fel vek a, a siam zawh hna chu Sã hian a thawk a, mipa chi thlahna pawh hi Sãin a lo buatsaihsak a, an serh vun chu Khuain a siam a ni thung ãwm e, ‘Sakhaw lìk,’ tih \awngkam pawh a awm hi. Heta ka han sawi belh duh lai chu thil siam engkim mai hi Chunga Pathianin an ruhrel a lo din fel vek a, thil siam zawng zawngah a inrawlh kim vek a ni. Ramsà te, ran leh nungcha dang te leh hnim hring leh ramhmul zawng zawng siamtù chu Khua/Khuavãng a ni a, Chunga Pathianin an ruhrel a lo din fel vek hnùa a siam zotù chu Khua a ni a. Tin, mihring siam chungchângah pawh Chunga Pathian leh Khua chu an inrawlh kim leh vek ve ve a ni tih leh, mihring chungthú bîkah chuan Sã hi mawhphurtù a ni bîk ni ãwm takin thil siam dangah chuan a inrawlh ve lo ni ãwm tak a ni. Sã an biaknaa vawkpa sùtnghàk an talhin Sadàwtin thiam hlá a chham \hin chu-

“Sãin aw, ka Sahrial lo chhâng ang che,

              Sakúnga thoin ka Sahrial lo chhâng ang che, ruahhmüra thoin ka

              Sahrial lo chhâng ang che,

              Thlãn chhak thlãn thlanga thoin ka Sahrial lo chhâng ang che,

              Tuallaia thoin ka Sahrial lo chhâng ang che, chhúm zînga thoin ka

              Sahrial lo chhâng ang che,

              Lailuta thoin ka Sahrial lo chhâng ang che, Bualchhuma thoin ka

              Sahrial lo chhâng ang che,

              Vahluta thoin ka Sahrial lo chhâng ang che,”

a ti \hîn a ni.

Sakhua nihna-

            Zofàte’n Sakhua an hmanna réng réngah hian ran an talh a nih chuan an ran talh tür chu pem leh piansualna engmah awm lo, pian \ha leh hrisél tak lo chu an duh lo réng réng a ni. Zo hnahthlàk rau rauah pawh Pàwihho hian an duhtui lehzual, âr a nih leh a vâr hlang emaw, a dum hlang emaw, rawng dangin a pawlh loh an duh a; sial a nih pawhin a dum hlang, a rângin a pawlh zeuh pawh an duh lo. Thim zîngah chuan thil dum kan hmu thei lo ang hian Pathian chu hmuh theih a ni lo a, chu mi entîrna atân a dum hlang hlak an hmang kher \hîn a nih chu!

            Chuti chuan túna kan han sawi chhuah tàkah khân Zofàte’n Pathian biaka an biak zawng zawng zîngah chuan Pu Vãna(Chunga Pathian) chu a chungnung ber a, a lal ber a, thiltih theihna zawng zawng neitù a ni. An kohna hming pakhatah khân ‘Khawzîng’ tih kan hmu a. A hming bul lamah ‘khaw’ tih chu ‘khua’ tih a\anga lo awm tho a ni, ‘Khuazîng’ tihna tho a nih chu. ‘Sã’ leh ‘Khua’ thu pahnih an lam kawp \hin chu ‘Sãkhua,’ an lo ti tà a ni. Chuti angin Zofàte’n an lo biak \hin zawng zawng- Pu Vãna te, Khua te, Sã te, Khãltù te leh dãwino an chhui laia an biak \hin Hnúaité te, Chúng te, Vãnsen te, Lasi te, Hnúaipui te leh an biak dangte pawh Sãkhua khian a khâikhàwm vek a ni. Chuvãngin ‘Mizote Sãkhaw biak,’ kan tih hian, ‘Sã’ leh ‘Khua’ chu Pathian sawina ve ve a ni a, ‘Mizote Pathian biak’ tihna tluk a ni. Sã leh Khua leh Khawzîng Pathian hi ‘Sãkhua hian a huap vek a, an biak dangte zawng zawng kha Sãkhua hnúaia mi vek an ni a, an behbãwm niin, chuti ang zawng zawng chu Sãkhua hian a huam a ni.

Vãngtlâng sakhaw biakna-           

            Sãkhua an hman hmasak ber chu Sakúng phun a ni a, fapain a nù leh pà in a\anga a indan khân vawkpã a vulh a, vawkpã engzàt pawh vulh sela, a pa lian ber kha Sakhaw biakna’n a talh tür a ni a, chu mi chu a talh chuan amah leh an chhûngkua chuan Sakhua an nei hrang ve tà tihna a ni. Chuti chuan chhûngkuain an sakhaw hmanna hmasa ber chu Sa biakna a ni a, an vawkpa lian ber talhin an hmang a, chhûngkaw sakhaw hmangtute hi Lusei chhûngkua lo ni ta sela, Râltéin an Sa biakna sà kha an ei ve thiang lo, hnam dang an nih avãngin. Chuti anga an chipui chauhin an ei thian chu, ‘dãwi sa kîl za thei’ an ni. Sa biakna’n vawkpa lian an hmang a, chu chu chhûngkaw puala sakhaw hmanna a ni. Khua biakna’n sial an hmang a, chu chu an chhûngkua leh vãngtlâng huapa sakhaw biakna a ni. Amaherawh chu Khua biakna atâna sial an talh hian vãngtlâng a huap tho laiin hei hi chu chhûngkaw malin thangchhuahnù leh pà an nih theihna türa se chhun khuangchawina kawnga an rahbi zawh chhohna a ni a, vãngtlâng huap tak taka sakhua an hmanna chu ‘Kawngpui siam’ leh ‘Fano dãwi’ hi a ni, chù chu, ‘Khua bãwl’ an ti bawk. Hèng pahnih hi Khua biakna langsãr chu a ni. Sial an chhunin Sã leh Khua leh Chunga Pathian an biakna niin vawkpa lian leh vawkté leh sial chu hèng pathumte pual hian an talh kim vek a ni.

Thangchhuah hautak dãn-

            Tin, an eizawnna kawng avãnga lo hãlnaah nungcha té reuh té té te, a lian deuh thleng pawhin thi tel \euh türah an ngai a, chù chu an duh vãng rénga tihlum an nih loh avãngin pawi an ti a, lo hãl tùkah anmahni sünna’n ‘Kãng rãl nî,’ an ti a, awm nî an kham a; chu mi tùk a\anga a tùk thumnaah Puithiam hoin kãng rãl inthàwina an hmang leh a, siamtù Pathian hnènah ran talhin thuphâ an chawi leh a ni.

            Hmasângah chuan mi a thih hnùa a thlarau kalna tür chu hmun hnih awmin an ngai a, pakhatah chuan miin ram lamah emaw, in lamah emaw thang a chhuah chuan a thih hnùah a thlarau chu Mitthi Khua kal tlangin Pialrãlah a luh an ring \hîn. Pialrãla lùt thei tür chuan in lamah emaw, ram lamah emaw thang a chhuah ngei a ngai a ni. Ram lama thang chhuah tür chuan thangchhuahna türa sa kah tür zawng zawng an kah kim vek a ngai a, sa tam tak kàp mah sela thangchhuahna tür bîka sa kah tür a kah kim loh chuan thangchhuaha ngaih theih a ni lo. Tin, chùng sa kah türte chu a kah chuan a ãi leh vek tür a ni bawk, chuti anga a aih loh chuan Pialrãlah a lùt thei lo ang. Heti anga thangchhuah thei tür chuan chhûngkaw hrisél leh thawk thei chhûngkua an nih a ngai a, chutah pawh chuan kuthmui leh sa kàp thei nih a ngai bawk si a, vawi tam tak sa kàp loa an ramvah thlawn \um a awm \hîn a, mi narãn tân tih mai mai theih a ni lo. Heti ang bawk hian in lama thangchhuah tür pawh chhûngkaw hrisél, thawk thei chhûngkua nih a ngai a, buh leh bál ngah mai ni loin ran pawh ngah a ngai bawk a ni. Sial te, vawk te, kël te, âr te ngah a ngai tak meuh a ni. Chuti ang tân lo chuan a tina tin chhin chi pawh a ni lo.

Páwla sai lohte-

            Hèng thangchhuahnù leh pàte hi chu Mitthi khaw thlen dâwn kawtchhuah an thlen hian Páwla hian a sâi ngam lo a ni an ti. Páwla hian mitthi thlarau lo kalte hi sairawkherha lo sãi a tum \hîn a, in lamah emaw, ram lamah emaw thang an chhuah chuan a sâi ngam lo a ni. Tin, nula tân tlangvâl ngaih an neih loh chuan Páwla hian a sâi ngei ngeiin an sawi bawk, heta ‘ngaih’ hi Chawngchen zãna tlangvâlin an nula pawmte an sawina a ni a, ‘tlangvâl mutpui,’ tih lam a kàwk lo. Tin, tlangvâl tân nula hnahkhat pathum ngai tawh chin leh hmeichhia réng réng mi nù pawh pasarih ngai tawh chin chu Páwla hian a sâi lo bawkin an sawi. Hei hi chu nula mutpui a kàwk ãwm e. Nausên hlamzuiha thite hi Páwla’n a sâi ngam lo an ti bawk. Hèng ang mitthite thlarau hi Páwla sai lohin Mitthi Khua an kal tlang a, mitthi dang zawngte thlarau chu Páwla’n a lo sâi \hîn a, Pialrãl an thleng ve thei lo; a chhan chu Mitthi Khaw piahah hian lui pakhat ‘Piallui’ an tih chu a awm a, chu mi rãlah chuan pialtlèp nál tak a awm a, chu chu an kal tlang thei lo a, Mitthi Khua chu an awmna tür chu a ni. Pialrãla mite erawh chu Mitthi Khuaah pawh an duh duhin an kal tlang thei a ni. Pialrãlah chuan hnathawh a ngai tawh lo a, faihawt(buh fai sà) ringin an awm der der mai a ni. Mitthi Khuaah erawh chuan thil réng réng hi mi nung ram a\ang chuan a lem vek a ni a, in te an la sak a ngaiin hna thawh te a la ngai vek a, thihna erawh chu a awm tawh lo a ni.

Thlarau khawvèlah chuan-

            Túnah chuan chiang leh fiah zàwka Pathian inpuanna kan hmuh angin Pialrãla lùt türin hautak taka hna thawh leh thiltih a ngai tawh lo a, Thangchhuahnù leh pa ni türa beih a ngai tawh hek lo; Mitthi Khua pal tlang dâwnah min sâi türin Páwla a awm hek lo, mi tin tân Pialrãl kan luh theihna türin engmah min dáltù a awm lo a, Adama bawhchhiatna avãngin Pathian nën kan inkârah nuna inzawmna a chat hek lo a, kan tîsa mihring hian Pathian nëna nuna kan inzawmna tichat tür khawpin Pathian lakah thil sual a ti phàk hek lo. Leilung pian hma a\anga chatuan thlengin Chunga Pathian nën nunin kan inzawm reng zàwk a, Pialrãl chang lo tür tumah kan awm hek lo. Khawzîng Pathian chënna chu Vãn hla tak a ni tih kan sawi tawh a, chu chu Vãnchung khua a ni. Chu mi hmun chu mihring thlarau chauhin a thleng phàk a, chu mi hmun mihring thlarauin an thlen chuan Pathianah an chang leh a ni. Hmãr hla upa tak pakhat chuan,

            “A fam po po mual an khùm, Thlãnpial kawtah,

              Rihli tui an dâwn hmasa, Pathian an chang,”

a lo ti a ni.

Kan dam lai ngeiin-           

            Kan tisa mihring thil sual tih hian thlarau khawvèl lamah nghawng engmah a nei lo a, kan tisa dam lai ngei hian nghawng a nei zàwk a, kan tih dik loh man chu kan tisa dam lai ngei hian kan hring nun tisà hian a têl ang a, kan tih dik loh dãna zirin kan thlah kal zél thleng pawhin a nghawng dâwn a ni. Chuti ang bawkin kan tisa dam laia mihring tisa thil tih\hat hian thlarau khawvèlah nghawng engmah a nei lo a, kan tisa dam lai ngei hian kan tih\hat man chu kan hmu bawk dâwn a, chù chu chatuan Pathian remruat dãn chu a ni. Hmánah chuan mitthi thlarau chuan ‘Zînghmu’ an tih te, ‘Thlãnpial’ an tih te, Ngaihbãn tlâng te leh ‘Rihdil’ te pawh tlawh ngei türah an ruat a ni. Chùng awmna hmunte chu mitthi thlaraute chuan an lo tlawh a nih pawhin an chënna tür chu Pathian chënna Vãnchung Khua chu a ni a, Pialrãl pawh an tá a ni.

Kan danglamna-     

            Hmasâng Juda mite chuan Jehova(IAUEH) chu Kanan ramah chauh awmin an ring \hîn a, Aigupta ramah an pêm a, kum 430 an awm hnùin Kanan ramah an lo lèt leh a; chu mi hnùah chuan Jehova chu khawvèl hmun dangah pawh awm ve thoin an ring tà a. Persia mite awpna hnuaiah an awm hnùin Persia sakhua Zoarastrianism chuan Soyashan pathian chu hé leiah hian lo kalin hnam tin hi indo awm loin an inrem tawh ang, an tih ang deuhin zãwlnei Isaiate’n Messia lo kal tür thu an puang ve ta zél a. Chutah Judaism sakhaw siam\hatna Isua’n a rawn neih hnùin Kristianna a lo chawr chhuak tà a. Isua chu Messia anga ngaihna a lo awm tà a. Isua a thi a, a thawh leha vãna a lãwn hnùah ‘a lo kal leh tür thú hriattîrna a lo awm leh tà a. Tún thleng hian Kristiante zîngah Isua a lo kal leh tawh thú sawi an la awm lo a ni.                       

Zo hnam Sakhuaah erawh chuan Pathian chu leiah a lo chhuk tür thú zirtîrna a awm ve lo a, hmasângah erawh chuan Bible-a an ziak angin Abrahama’n mikhual a neih thú te kan hmuh ang khân Pathian chu mihring anga hmuh theiha lo kalin Zahmuaka fapa |hangura inah a thleng tih kan hria a; tin, mihring anga hmuh theihin ‘Tlângâunù’ an tih kha Liandovate unau hnènah a lo kal bawk tih kan hre leh a, khà kha Pathian bawk chu niin a lang. Kristian rin dãnah hian mihringte chu an thih hnùah an thlarau chu eng angin nge a awm dâwn an thurin bùina sawi chiang lo, Isua erawh chuan, “Vãna vãntirhkohte ang an ni ang,” tiin a sawi.

Thlarau kan neih dãn-

            Mizo pi leh pute erawh chuan Pathianah an chang leh dâwn niin an sawi. Sawi dãn pakhatah chuan nausên a lo pian chuan an thlâ hi an taksàah a lùt nghàl mai lo a, an pian a\anga ni sarihnaah an bawrh a lo chhuak a, an nat zual lohna’n bawrh an keu a, Pathian hnènah vênghim türin an ngën a, naute hming pawh an sã  a. Nau hri an hman hnùah naute thlâ(thlarau) chu naute taksàah a lùt ta \hîn a ni. Nau hri an hman hi naute petù Pathian hnèna an lãwm thu sawi inhlanna a ni. Hé mi hnù hi chuan nausên chu lo thi pawh ni se hlamzuih a ni tawh lo. Pàwihho chuan nau a lo pianin hü(thaw) chu a nei nghàl a, zîng(thlarau) chu a la nei lo a; nau chhuah vën an hmangin a hming an sã nghàl a, Pathian hnènah nauté chu an hlãn a, chu mi hnùah chuan nauté chuan Khawzîng Pathian hnèn atá zîng(thlarau) chu ama taksàah lùtin zîng(thlarau) chu a lo nei tà a ni an ti.

            Chuvãngin hèng kan thlarau neih dãn Zo hnam sakhuain a tãrlanna thú hi hmasânga Mizo pi leh pute hnèna Chunga Pathian inpuanna fiah tak mai a ni a, Bible-a Isua’n amah ringtùte’n thlarau an neih dãn a sawi nën pawh a inmil viauin a lang. Paula chuan, “Tupawh Krista thlarau nei lo chu amaha mi a ni lo,” tiin a lo sawi tlat mai bawk. Kristiante chuan Isua chu lo kal leh türa a insawi avãngin a lo la kal leh loin an hria a, a lo kal lehna tür an la nghàk reng a. Tirhkoh Paula erawh chuan, “Tupawhin Lalpa a hmangaih loh chuan ãnchhe dawngin awm rawh se. Kan Lalpa chu a lo kal e,” tiin a sawi a. Paula’n, “Kan Lalpa chu a lo kal e,” a tih daih tawha hi tún lai Kristiante hian an hmangaih ve loin an Lalpaah an ruat ve lo em ni dâwn le? Lalpa dang an la nghàk a nih si chuan Tirhkoh Paula ãnchhia an va dawng mai ãwm èm! Tin, tún lai Kristian mi \henkhat ka kawmte hian kan lo pian tirh a\ang khân mihring hian thlarau kan pianpui niin an sawi tlat mai a, Zo sakhuaah chuan mihring hian thlarau kan pianpui lo hrim hrim niin a lang a, kan han sawi lan takte a\ang khân a lang fiah hléin ka hria a ni. Kan thàw hi thlarauah an ruat tlat a nih erawh chuan kan thlarau tih a inang lo pawh a ni ang a, hei hi chu nungcha dang leh thing leh mau leh hnim hringte pawh an thaw ve vek a ni. Kristianna a\angin han thlîr ila, a nih leh hèng hnim hringte hian thlarau an neih si chuan thlahtu bul Adama sual man an phur ve ang em? Ngaihtuah chian ngai tak a ni.

Pathianah kan nung-          

            Zo hnam Sakhuaah chuan mihring zawng zawng hi thlah khat kan ni lo a, thlah hrang hrang kan ni a, chuvãng chuan Kristianna hnuaia Adama chu mi zawng zawng thlahtù anga ngaihna kha pawm a ni ve lo a, Adama bawhchhiatna mawh pawh kan phur ve lo a ni. Adama bawhchhiatna avãnga mi zawng zawng chunga thihna lo thleng anga ngaihna pawh hi a awm lo a, thihna hi a tîr atá Khaw rël a ni. Chuti chuan Pathianin mihring a siam tirh atá Pathian nunna chu kan zawm a, kan thlarau chu Pathian hnèna mi, Pathian thlarau a nih tlat avãng leh, Khawzîng Pathian chu mi thianghlim a nih avãngin sualna leh bawlhhlawhna a nei lo a, chu thlarau chu kan neih avãngin kan taksà chu thiin leiah lo \awih ral mah sela, kan thlarau chu chatuanin Vãnchung Khuaah Pathian hnènah a awm dâwn a ni tih hi Zo hnam sakhaw thú chu a ni. Vãnchung Khua chu Chunga Pathian chënna chu a ni.

Khua an zah-           

            Kan pi leh pute kha an khawsakna hmun apiangah, an chaw eina hmunah te, an hnathawhna hmunah te, an ramchhuahna hmunah te, an rammutna hmunah te leh an thil tih hona réng réngah khân an sakhua khàn hmun a luah zél a, an nun pumpui tih theih hialah sakhuain hmun a luah a ni. Chhûngkuaa sakhua an hmanna a ni emaw, vãngtlâng huapa sakhua an hmanna a ni emaw, a huhoa sakhua an hmannaah chauh Pathian chu an zah a ni lo a, mahni chauha a fâla thil an va tihna hmunah pawh an kiangah Khua chu awm rengah an ruat a, chuvãng chuan thil sual engmah an ti ngam ngai lo. Ramah chaw an fàk dâwnin chaw fün an han \het a, an bãr hmâin, “Khua tlai,” tih paha chaw tlêm té leh chawhmeh tlêm té an han theh hmasa zauh \hîn hian mahni chauha an awm lai pawhin Khua chu an zah a ni tih a tilang chiang hlé ãwm e. Tún laiah chuan Pathian biak ina a huhoa inkhàwmnaah chauh hian Isua ringtu \ha niin kan lang \hîn a, mi dang hmuh phàk loha mahnia kan han tlat fãl meuh hi chuan Pathian hi a hmuh theih loh vãng ni maw, kan zah tawh lo réng réng a, pulpit tlâng a\anga Kristiante tih atâna mawi loa kan sawi dum dum pawh kan ti hreh tawh lo réng réng a ni.

Sakhua an nunpui- 

            Tùk\huan an kil honaah te, chawchhün an fàk honaah te, zanriah an kil honaah te leh zãn mutnaah te awm dãn \ha tinrêng an inzirtîr \hîn a, hmasânga an pi leh pute huna tu tute chanchin emaw chu an tù leh fàte hnènah thawnthu hrilhin an hrilh a, an chîn dãn \ha lote leh an chanchin \ha laite an hrilh mial mial a. Chuta \ang chuan an tù leh fàte’n awm dãn mawite chu an zir a, chin dãn \ha lote chu an hmusit a, an nù leh pà te leh an û te, an pi leh pû te, anmahni thú hrilh \hîntùte chezia leh nungchang chu an zir a, chuta \ang chuan mi dangte tâna nun dãn mawi nunpuiin an lal tâna khua leh tui \ha mi nih tlingin an lo \hang puitling \hîn a, tún lai angin tleirãwl sual pawh an nei ngai lo a ni. “Tih a thiang lo e,” an tih tawh chu an fàte’n an zawm mai zél a, chuti ang bawk chuan, “Chuti khati chuan an ti \hîn a ni ngai e,” an tih chu an zãwm mai a, mi dangte tâna hnawksak zâwnga nung an vâng hlé.

            Tún laiah chuan “Chù chu ti suh,” ti mah sela, an tilui tlat \hîn a, ‘Ti rawh,” tih lah an ti \ha duh dër lo thung a. Nù leh pàte’n an fàte tâna tih loh türa an duh hi a hrilhtùin a ti tlat \hîn a, “Zû in suh,” tiin hrilh mah sela, pà berin a in si chuan chakai nufa kal inzirtîr ang chauh kha an ni dâwn si a. Zofàte Kristian kan lo nih hnù hian rannung sawisak mai mai te hi kan tù leh fàte’n an chîng ta tlat mai a nih hi. Laiking nilum âi lai lunga inthemthiam mai mai te an chîng ta èm èm mai hi a zia lo hlé a ni. Hmasângah chuan kan pi leh pute’n thiang loa an sawi tawh chu an fàte’n an tilui ngai lo.

Ramhuai an be lo-  

            Kan pi leh pute hun laiah khân ramhuai an tam hléin an hria a, an hlau hlé \hîn tih kan hria. Zorama Kristianna a lo darh tàk hnu hian Mizo chanchin ziaktu \henkhat phei chuan kan pi leh pute kha ramhuai bia leh thingbul lungbul biaah an ngai hial a ni ãwm hlé mai. Kan pi leh pute khàn ramhuai an be lo a, anmahni tina \hîntù leh an chunga dam lohna thlentù nia an hriat avãngin an dam theihna türin ramhuai hnawh bo emaw, tlawn lungawi emaw a ngai \hîn a, chuti ang atân chuan ramhuai hnènah ran hmangin an inthàwi \hîn a ni tih hé ram nupui(ramhuai nupui) hnèna an inthàwina thiam hlá hi en ila:

            “Chibai, Nang velvulnù, velvulpà,

              Nang chhuah lama lo háawngnù, nang chhuah lama lo háwngpà;....

              Thanpuia pheiphung rawn man che,

              A chãwnbânah rawn man che, a sakruangah rawn man che,

              Lungin a delh leh phawk ula, thingin a delh leh châwi sawn rawh u;

              In ding, in vei kha dawh rawh u,

          In nupui fanaute hnènah tlãnpui rawh u, chhün leh zãan zawmin tlán  rawh u,” an ti a ni.

            “In ding, in vei kha dawh rawh u,” tih hian an tlawnna sa serh kha an kuta dawng türa an hrilhna a ni tih a lang a; “In nupui fanau hnènah tlãnpui rawh u,” an tih hian an inthàwina hian anmahni hnawh bona a kàwk chiang hlé a ni. Tin, kan pi leh pute khàn thingbul leh lungbul an be lo a ni tih tichiangtu atân hé thiam hlá hi lo en leh ila:

            “Thingbul lungbul siamtù Pathianin ka satluang lo chhâng ang che,....”

tiin an chham \hîn.      

            Kan sawi tawh ang khân ramhuai an tam niin sawi a ni a, Kristiannain kan ram a han tuam hnù hian ramhuaite pawh an bo ta duak niin kan hre chêk a ni ang chu, hla pakhatah pawh,

            “Chanchin \hain kan rama ramhuai a ùm bo tà, .....”a ti hial mai a ni. Nimahsela hé hlá ka ngaihtuah hian Isua’n tehkhin thú a sawi kha min hriat chhuahtîr \hîn a ni. “Ramhuai bawlhhlawh chu  mi kawchhüng atá a chhuahin chawlhna zawngin tui awm lohnaah te a vàk a vàk a, chawlhna réng a tawng lo a. Tin, ‘Ka chhuahna inah khân ka va lùt leh mai teh ang,’ a ti a. A va luh chuan chu in chu ruaka phiah faia chei mawiin a hmu a; chu veleh a kal leh a, amah aia sual zàwk ramhuai dang pasarih a rawn hruai a, chu inah chuan an awm tà a. Chú mihringa awmze hnuhnúng zàwk chu a hmasa ai khân a lo \ha lo ta zàwk a ni,” tih thú hi. Tún lai te hian Kristiante hian Pathian thú inzirtîrin campaign, crusade leh camping an uar hlé mai; camp-a piangthar ringawt pawh Mizoram mihring zàt aia tam an ni tawh ang tiin mi \henkhat chuan an sawi hial nia! Sualna lah chu a pung tual tual emaw tih tür a ni a, Kristian ramah pâwngsual, zu ruih, inthah, insual, inkhin, ruang chhar, ruihhlo zuar leh ngai, nausên paih, uire, rùkrùk, inrawk etc a va han tam ta èm! Ramhuai bawlhhlawh an tlán bo ta emaw kan tih kha an aia sual zàwk ramhuai dang nuaisarihin an pung ta zàwk ni ãwm tak a ni. ‘Nuaia’ kan va tam ãwm ve le ka ti \hîn.

Ramngaw leh nungchàte an duat-          

            Kan rama Kristian an awm hma kha chuan kan ram hmul chi tinrêngte hi an duat a, a lo thlãwnin an sàt chhiain an sàt chhum mai mai ngai lo. Hèng hi tún lai mite hian kan hriat atâna ka duh ngawih ngawih a ni a, lo neih kha an eizawnna pui ber a nih avãngin lo han vàt dâwn sela, an thing kih tür kha an zah hlé a, “Kan kih thlùk i ni lo e, ka sialin a sik thlùk i ni e,” an ti \hîn a ni ãwm e. Seluphan bula dah atâna talhkhuang tür an làk pawhin, “Ka këlkhawthang sik thlùk i ni e,” an ti daih zél a, seluphan an làk dâwn pawhin, “Ka ârpain a thai thlùk e,” an ti zél a, anmahni kih thlùk angin an sawi duh ngai lo. Tún lai anga favãng laia lo vah hi an duh lo, hnim a \o leh har a, \ha an ti lo. An lo vah te pawh an hãl hunah an vah chin bàk a kan tel lohna türin meilam uluk takin an sial \hîn.

            Tin, an lo vahte an hãl hmain vahchapa nungchàte chu tlánchhe türin an han hrilh hmasa phawt a, Lasite hnènah pawh an ramsa enkawlte tlãnchhiattîr türin an hrilh bawk a. chu mi hnù chuan an hál chauh \hîn a nih chu. A hmaa kan sawi tawh ang khân an lo hãl hian rannung tam tak kang hlum türah an ngai a, chuvãng chuan lo hãl tùkah kãng rãl nî an hmang leh a, Pathian hnènah thupha chawiin kãngrãl inthàwi an hmang leh a ni. Tin, ‘zùva hrai,’ an ti a, vawi thum khuang chawi nawn tawhte chuan an lo chu mual khat kha an buh seng hunah khân an seng tel lo a, zùvàte ei zawh atân an khèksak a nih chu maw le! Buh leh bálah mal a sâwm duh e an ti. Sazà te hi thah thiang loa an ngaih a ni a, tumpâng khaw fang hi kah an duh lo bawk; sahuai hi sawisak an duh hauh lo a, vapual te a tui awp lai khawih an remti lo. Sava leh ramsa réng réng a no cháwm lai emaw, a rai lai emaw, a tui lai emaw chu thah an duh lo. Vamúr bù an khawih ngai lo a, ina khuai lawi pawh an khawih ngai lo. Hauhúk hi a \úl tãwpah lo chuan an that duh réng réng lo. Sawi tür chu a tam mai, sawi sën a ni lo ang.

Jakobate unauin eng nge min zirtîr-      

            Kohhran Upa pakhat chuan(a hming sawi lo mai ila) kan tîtî dunnaah, “Nungcha humhalh hi in sawi in sawi mai a, kei chuan Pathian hian nungchà humhalh türin min ti lo a niin ka ring, Isaaka pawhin a fapa Esauva chu sakhi kàp türin a tîr a, mal a sãwm tür thú a hrilh a ni,” a ti a. Kei chuan, “A ni maw, mahse han ngaihtuah chîk deuh mah teh. Bible sawi hi a dik a nih ngai chuan Adamate nupa khàn Edenah khân an bawhchhiat hma chuan huana ei tür tinrêng chu an ei thei a, engmah thawh hah pawh a ngai lo, thawk hah loin an duh duh an ei \ên \ên mai a ni. Nimahsela an bawhchhiat hnùah meuh chuan an thawh hah loh chuan engmah an ei Pathianin a phal ta lo a nih kha. ‘Hmáia thlan tui luang zawih zawihin chàw i bâr tawh ang,’ tiin a hrilh a ni. Chuti chuan Esauva chu a pàin anmahni vulh len sa ni miah lo sakhi chu kàp türa a hrilh ang chuan a va pél tà a. Amaherawh chu Esauva nu thinlungah Pathian thú a lo lang a ni ang ka ti mai; a nù chuan a nau Jakoba chu an kël no, anmahni vulh ngei mai chu talh türin a hrilh a, ‘I û malsãwmna dawn tür chu i chang dâwn nia,’ tiin a hrilh a ni. Chuti chuan an kël no vulh hah sà ngei mai chu talhin a pà a va hlui a, mal a lo sãwm tà a ni.

            ‘Ngai teh, ka fapa rim hi, Lalpa malsãwm ram rim ang a ni,....’

a ti a nih chu. A û Esauva chu hlawhtling takin a rawn haw ta ngei a, sakhi sà chu a pà a va hlui a, malsãwm türin a dîl tà a ni. Nimahsela \ap chunga a dîl pawha a hlawh chhuah chu,

            ‘Ngai teh, i tlatna tür chu lei \hatna hlatah a ni ang a,

             I nau rawng pawh i bâwl dâwn a ni,’

a ti ta daih mai a ni. Lei \hatna pawh dawng pha ve loin a nau bàwihah a la awm zui dâwn ni ãwm tak a ni,” tih thú ka hrilh a ni.

Zofate’n ramsa leh sava an thahna chhante-   

            Mizo pi leh pute chuan nungchà an thahna chhante chu an tâna thil \úl leh mamawh ngawih ngawihah chauh a ni \hîn a ni. Chùngte chu:

1.      Pialrãl kai türin thangchhuah nù leh pà nih a ngai a, chu mi atân chuan ram lama thang an chhuah theihna türin sà kah ngei ngei a ngai \hîn a ni.

2.      Kùt nî vãngthlaah sà hmeh \heuh an duh avãngin ramsa tihhlum a \úl \hîn a ni.

3.      Khual chhia khual \ha an neih nîkhuain sà hmehpui a lo \úl ve \hîn a ni.

4.      An thlawhhmaa buh leh bál leh thlai dangte khawih chhetù laka vënhim a \úl \hîn a ni.

5.      An rante rawn eisaktù laka vënhimna atân kutthlàk a lo ngai ve \hîn a ni.

Ram humhalh rawh-

            Chuti chuan sà kan ei duh a nih pawhin kan ei tür chu vulh mai ila, Pathianin a duh taka a enkawl lai chu tihlum loin kan vulh len sà ngei talh ve ila. Vulhna tür hmun kan nei lo a nih chuan hah taka kan thawha kan hlawh chhuah tangka sumin mi sa zawrh lei ve mai ila a dik zàwk ang. Chuti lo chuan sawrkâr pisàa hnathawkte eirüa kan puh kan puh lai hian keini ngei pawh hi Pathianin a ta eirüah min lo puh ve reng mai thei asin. Zãwlnei Isaia’n tlâng thianghlim a sawi hi kan thleng har fû mai tür a nia. Mi tin an chunga rorêltùte thú thúa awm türin Paula’n min hrilh a ni lo’m ni? Rorêltùte hi Pathian ruatah kan ngai ve em? Kan ngai a nih ngat chuan rorêltùte’n ram ngaw leh nungcha humhalhna dãn an siam hi zãwm ila, kan zawm duh loh chuan Pathian ruat dodál kan ni mai. Thil siam zawng zawngte’n Pathian fàte lo lan hun chu nghàkhlel takin an thlîr niin Paula’n a sawi a. Zoram Kristiante hi Pathian fàah kan inruat \heuh em? Kan inruat a nih chuan kan kiangah nungchàte hi an zalën tür a ni dâwn lo’m ni? Kan thlanga mite, ‘milem bia’ tia kan hmuhsitte khu Pathian fàah kan ngai lo em ni? An kiangah nungchà an va zalën si ve!

            Keini Mizote chu kan pi leh pute a\angin sa pél mi kan ni a, sim mai mai a har ang, kan ti em ni? Sàpho pawh an pi leh pute hunah chuan sa pél mi an ni a, Robin Hood-ate pawhin Lalber sazuk humhalh an phil ru fo tho aláwm, mahse túnah chuan Sàpho chuan nungchà an humhalh a, sa pël chu an sim daih tawh. Hmãr tãwp vûr rama chéng Eskimo-ho pawhin hmán laiin ramsà an that tho, a vun chu kawrah an \hui. Negro-ho pawh an pi leh pute hunah chuan ramsà an that \hîn a, vaimîm an dêng sawm a, an chhüm a, sa hmeh tür an neih phei chuan an hlim a, zankhuain an lâm \hîn a ni ãwm e. Túnah an máwl duh tawh lo, an sim daih tawh. Mãwl lai hun chu kan nei \heuh a láwm; Mizo nih vãnga sim theih lohna bîk tür a awm lo, hnam dangin an tih theih chu kan ti ve thei vek a ni tih hi i ring nghet tlat ang u. I ram leh a chhûnga awm leh nangmah chenin Pathian tá i ni a, Pathian thúa lo awm i ni.

ZIRTIRNA MAKSAK

            Tun \um chu thupui danglam deuh hmanga ziah ka rilruk a; mi tam takte thinlunga cham reng \hin leh Pathian thutak bawla an bawl, mahse belhchet dawl hauh si lote chu ka han thai lang teh ang. “Zirtirna maksak” tiin a thupuiah ka hmang mai dawn a ni. A seiin a thui tham deuh dawn a, a indawt-a chhuah mai tur chi a ni ang chu.

            A hmasa berah chuan Kristiante sakhaw lehkhabu lam han hrut hmasa phawt mai teh ang. Chanchin |ha ziaktute pahnih Matthaia leh Luka chuan hmana an sawi Isua thusawi leh a \awngkam pakhat an ziak dun a, “Kik rawh u, tichuan an hawnsak ang che u,” tiin. Isua hnenah, a kiangah, a bulah chen ve kan duh a nih chun KIK a ngai dawn ni awm tak a ni. “Kan kik a ngai a ni,” tiin kik nachang hre lo chuan \ha leh ha \hialna pawn lam thim chhah mup chu an chan tur ni mai awmin a lang ta a nih chu.

            Inlarna thu ziaktu Johana ve thung chuan Isau \awngkam heti hian a ziak tlat thung mai le! “Ngai teh, kawngkhar bulah dingin kla kik hi;:Tupawhin ka aw hriaa kawng a hawn chuan, a hnenah ka lut ang a, a hnenah zanriah ka ei ang a, ani pawhin ka hnenah a ei bawk ang…,” tiin. Isua nena chen dun duh tan chuan kawngkhar a kik reng ; hawnsaka` luhtir chi ni awm takin a lang a nih chu. “Kan hawnsak  a ngai ve leh thung si maw”

            Awle, Krisatiante inzirtirnaah chuan KEINI’N KIK BAWK, ISUAN KIK BAWK; inhawnsak a lo ngai tawn ve ve bawk si.  Kan in kik tawn vel dawn em mi le? Tunge chung lam chang zawk tih leh tunge pawn lam changtu zawk tih pawh a chiang thei ta lo.Isua nge chan chhia chu chang a, keini? Isua nge chan tha chang a keini tih pawh hriat a har ta a nih chu! A hawn tur zawk pawh hriat a har ta! A hawntu tur zawk leh a kiktu tur zawk pawh chu kan hriat loh chuan engtinnge i pawm tak ang le?

            Chanchin |ha ziaktu pahnih bawk hian Isua \awngkam hetiangin an ziak leh bawk a, “Zawng rawh u, tichuan in hmu ang,” tiin. Kan zawn ve a ngai leh ta maw? Isuan boralte zawnga chhandam tura lo kal a nih thu a lo sawi bawk si. Kan inzawng tawn leh pek dawn em ni? Pathian \awngkam chhuak ni awm tak zawlnei ziak a\anga kan hmuh chu, “Mi zawng lo te hmuhin ka awm a, mi lam lo te hnenah hriattirin ka awm bawk a,” tih a ni.

            Chanchin |ha ziaktute pahnih vek chuan, “Dil rawh u, tichuan an pe ang che u,” tiin Isua \awngkam an ziak bawk a ni. Kan dil a ngai leh ta em ni? Mizoram Kristiante chu kum za chuang ngawt dilna thlenin Pathian hnenah an \awng\ai ta. Mahse zaah za Kristian awmna nia inchhal si hian ‘milem bia’ tia kan sawi leh kan hmusit em emte chawm hlawmin kana wm a, intodelh lo ber state kan nit lat si. Dilna kan thlen tam tawh tehreng nen kan rethei reng tho si a; kristian Pathian nge ddik, milem beho Pathian le? Bang loa \awng\ai tur a ni e, kan ti maw? Kum za chuang ni tin leh zan tin kan dil tawh pawha kan la hausak phah loha, kan la intodelh phah si loh chuan, vaiho hian mielm an bia a, an hausa thur thur mai si a, vaiho Pathian hi a dik zawk em ni? In dil dik lo, a ti maw?A nih loh leh hriselna em ni kan dil le? Chu lah chu! Sikserh te, cancer te, ashma te mai chu thihna a nit a lo lehnghal! Keimahni siam chawp leh duh dan tein natna kan tuar a, AIDS leh HIV positive te neiin kan pai a, drugs chi hrang hrang hmanga inchiu leh eiin kan thi ta mek. Inawhhlumna te a tam ta. A nih loh leh silh leh fen em ni kan dil ang? Silhfen lam chu kan nei \ha hle mai; ram changkang leh hausate neih an gang kan nei ve ta a ni mai awm a, tih theih hialin kan khawsakna phu loin kan nei \ha a ni. Silhfenah chang hian kan changkang ang a, kannkhawakna te, ei leh barah te, kan nunziaah te leh kan sakhuanaah te kan hniam leh hle si lo ang maw? A nih loh leh eng nge kan dil tur chu ni ang le? Thlarau dik leh thianghlim maw? Kum heti zat hi thlarau Thlarau thianghlim dilin kan bei tawh a, harhna kan mamawh nia inhriain, a changing chu harhna chu lo thleng ang te pawhin kan ruat a, kan lo hlimin Piangthar pawh Mizoram mihring cheng zat aia tam kan awm tawh a ni. Mahse chutiang dinhmuna kan din lai chuan kan \halaihote chuan, “Chanchin \hain kan ramah ramhuai a um bo ta,” tiin an sa mek a. Mahse Isua tehkhin thu sawi ang mai kan nit a si! “Ramhuai bawlhhlawh chu mi kawchhung ata a chhuahin, chawlhna zawngin tui awm lohnaah te a vak a vak a, chawlhna khan va lut leh mai teh ang,” a ti a. A va kal chuan chu in(mihring kawchhung) chu ruak a, phiah faia chei mawiin a va hmu a. Chu veleh a kir leh a, amah aia sual zawk ramhuai dang pasarih a rawn hruai lut a, chu mi in chhungah chuan an chengho ta a. Chutichuan, chu mihringa awmze hnuhnung zawk chu a hmasa ai khan a lo \ha lo ta zawk \hin a ni.” Tih thu a sawi nen khan kan inang ta a nih hi! Baal Pathian betute pawh kan tluk kher lo mai thei a sin!

            Kan Pathian hi engmah dil reng reng ngai loin engkim neitu nihnaah kan lut mai ta a. Amah avangin kan nung, kan chein kan awm zawk a. Kan mamawh engkin hretu a ni a, kan thuin kaihhruai tum mah ila, Ama thu lo chuan engmah hi a ding lo a, kan hun kal zel tur pawh a kuta awm vek a nih avangin Amahah kan innghat a ni. Thil \ha nia kan hriat chu kan duang zel anga, a hlawhtlinna chu Lalpa kut a nih avangin, kan tihhlawhtlin theih loh te thil \ha nia kan hriat tih kan duhte chungah chuan, kan duhnate chu Lalpa Pathianin min remtihpui a ni tihna a ni a; thil \ha niin hre mah ila, kan duhna anga kan hlawhtlin theih loh chuan, kan duhnate chu Lalpa Pathianin min remtihpui lo tihna a ni leh mai a, lungawi taka awm leh mai tur a ni. Lalpa Pathian lakah hian lungawi lo tur leh vui mai tura inpeih a,  Pathian hnena duh zawng thlen zing dup mai leh, zawnga kik fo \hinte, dila hmu si lo te hi Pathian laka vui tam an ni duh khawp mai. Harsatna leh chhiatna kan tawh te hi hmangaihtu leh remruattu Lal ruat a ni e. “Ngaihtuah teh, Lalram nun’.

            A dawt lehah chuan Isua pian tur thu leh a lopian tak thu lam hi i han en leh teh ang. Ngun takin lo chhut ve mah teh. Sawi tur a awm nual mai a, mahse a tawi thei ang leh a tlangpui chauhin kan thlir thuak thuak chauh dawn a ni.

            Bible thuthlung hlui lamah khan Ni Pathiana be mi an awm a. An lal ngei pawh chuan Ni khi Pathianah a be bawk a ni. An lal chuan, “Ka thih hunah chuan ka thlarau hi Ni-ah khian a kal dawn a ni,” tiin a sawi a. Chu lal chuan fanu a nei a, a hming chu Nimroda a ni a. An lal a thih hnu chuan a fanu Nimroda chu an lal(a pa) khawnbawl upa zinga mi pakhatin a lo rai tat lat mai a. Nimahsela lal fanu chuan rilru fing tak a pu a; “Min raitu chu kan Pathian, Ni khi a ni e. Ka pa thlarau pawh a thih hmaa a sawi ang khan Ni-ah khian a kal a nih kha. In awih loh chuan maichamah thleng va dawh ula, Pathian(Ni) chuan thil a rawn thlak mai ang,” tiin a sawi.

            Tichuan lal fdanu thu sawi chu a dik leh dik loh fiahna turin maichamah chuan thleng an va dawh ta a. Lal fanu chuan rangkachak te, tangkarua te, \hi te chu a lo dah rut a a. tichuan lal fanu thu sawi chu an awih ta a. Tichuan lal fanu chuan fapa a lo hring ta a, a hmingah chuan Tamuj-a an sa a. Tun thlenga Isua Krista lo pian hun tak hre si loa ni 25 December an lo hman \hin hi Ni Pathian fapa Tamuj-a painchampha zawk a nia sawi a ni. Lal fanu thu sawi a dik leh dik loh fiah tura thleng an dawh \hin chu tun thlengin Isua  pian zan anga an ngaihah hian thleng dawh an ching hlen ta a ni. Kristian chhungkaw \ha pui puite chuan, “Krismas putar chuan a rawn thlak che a nih kha,” tiin an fate bum nan an hmng \hin a nih chu! Pathian thu tia sawi \hin leh ringtu dik nia inchhalte chuan an fate chu inbum an zirtir ta zel a nih chu. Nunna

            Chu lo lehah chuan Isua pian tur thu ni awm tak zawlnei Isaia’n a han sawi te kha krismas hun bawr velah chuan chhiar hlawh pawl tak a ni awm e. “Kan tan naupamng a lo piang a, fapa pekin kana wm ta a. Rorelna chu a kokiah a chuan gang a; a hmingah chuan Maka, Remruattua, Pathian chaka, Chatuan Pa, Remna Lal an la ti dawn si a,” tiin a han sawi lawk a ni. A sawi a\anga kum 700 vel a lo liam ta tihin Isuan an tih chu a lo piang a, a nu Mari’n a pai laia vantirhkohin a lo sak tawh angin a hmingah chuan Isua an sat a daih mai a nih chu!

            Tin, Isua pian hun lai kha Bible ziak a\anga han chhut chuan thlasik lai a ni lo reng reng ang tih a hriat theih bawk. Kan ram, Mizoramah hian thlasik lai hi a vawh lai chu a ni ve a, mahse chute lutukin Israel (Palestina) ram te angin a vawt ve lo. Hmun \henkhatah chuan vu rte pawh a tla ve a, ruah pawh a sur ve zeuh zeuh a ni. Palestina ramah erawh chuan nipui lain a lum em em a, thlaler hmun phei chu a satin a sa huam \hin a. thlasikah a vawt leh em em a,vu rte a tla chiam a; kum khat chhunga hunpui dangah ruah sur si loin thlasikah ruah a sur \hin a, a vawt nasa em em a ni an ti \hin. Mizo fate ngei pawh hian Israel ram chu an fang chiar dup tawh a, a hre chiang an tam ta hle.

            Chutiang chu thil awmzia a nih si avangin Luka chuan, “Tinm chu mi ram vekah chuan beram vengtute an awm a; zanah an beramho an veng a, phulah an riah chilh a,” tiin a sawi a ni. Khang beram vengtute kha mirethei te te, inhlawhfa mai an ni a, an beram vente pawh kha inthawi nana hlan tur chi bik niin an sawi a ni. Chutiang beram vengtu inhlawhfa, rethei te te, puanthuah pawh nei \ha hlei lote khan thlasik khaw vawt tak, ruah leh vur tla karah an beramte chu phulah zawng an riah chilh lek lo ang tih a lang reng a ni. Chuvangin Isua pian hun chu thlasik lai ni loin, phula an riah chilh mai mai theih danah khaw lum hun lai a ni tih a chiang sa reng a ni.

            Kan chenna leia lo piang mihring Isua kha mihring a ni a, Pathian emaw tih tlat tur a ni hek lo. Pathian thu a rawn tlangaupui kan tih chuan a dik e. Engkim siamtu Pathian emaw tih erawh chu a dik lo hulhual a ni. A nihna chang ve lotute tan erawh leia an pathian hmuh theih a ni tih ka hai lo e. chutiang ang tlukpui chih erawh chuan kei pawh pathian ka ni asin! Chutih rual chiah chuan Nunna Lalramah chuan Pathianna takin ka ding reng bawk a ni. Kha isua, Pathian emaw an tih kha he khawvelah hian lo kal leh torah an ruat. A lo kal hun turte pawh \henkhat chuan an sawi lawk a, “kum 1666-ah” an tih chu a lo thleng a, a lo kal ta si lo. “Kum 1996 october ni 23-ah,” an ti; mahse a lo kal chuang lo. “Ni 26 october, 1996 a ni zawk e,” an ti; a lo kal chuang ta lo. “Kum 1999 July thlaah a ni,” an ti bawk; engmah a nil eh ta chuang lo. Kum 2000 hmain ka lo kal ang, a ti,” an ti bawk; chu pawh chu a thlawn leh zo ta. Engtinnge  an tih leh tak ang le? Hun hmawr a ni tawh an ti bawk.

            ‘Hun hmawr a ni tawh’ tih mawlh mai hi ka han ngaihtuahin, khawi a\ang khan nge an teh ang aw? Ka ti \hin a ni. ‘Khawvel pian tirh a\angin han ti ngawt mai se, khawvel chu engtikahnge a lo pian tih pawh sawi thei an awm hmel si lo a! An hun hmawr sawi hi a hmawr leh hmawr loh pawh engtinnge an hriat reng reng ni, ka ti \hin.

            Keiin hun ka han chhut danah chuan ni ding reng leh a vela a heltute’n an lo hel map map lai hian, a heltute’n an hel klual chyak dan lah chu an inthlau zung mai si a. Ni heltute hel lehchhawngtu an la awm bawk a; chungho hel kual chak dan lah chu a inthlau zung mai mai dawn bawk sin nen. Kan awmna leiin ni a hel kual; chhuah chiah zel hian ‘kum khat’ tiin kan chhiar a. Thlain kan awmna lei vawi khat hel chhuah zel chu ‘thla khat’ kan ti zel a. Kan awmna lei hi a axis-a vawi khat a vir chhuah zel hi ‘ni khat’ kan ti bawk a. Chutianga kan han chhiar \hin chu, ‘Hun’ kan tih hi a lo nit a mai a ni si a. Chutiang ‘hun’ tehna, Pathian siam sa chuan kan duh khawp a la tlin loh avangin SANA te kan han siam chhuak leh ta a ni.

            Aw le, thirsakawr ke hi a kual chhuak vek a, hmawr leh bul reng a neih lohzia kan hre \heuhin ka ring. He thirsakawr ke kualah hian sihsen hi vak kual zel ta sela; a hmawr tawp a thlen hma loh chuan thi thei dawn lo ta sela. Chu sihsen chu engtikah nge a thih i rin le? Hun a hmawr tawh a, Isua a lo kal \ep taw hang, tih anga ringtute hian, “Ka rinna a chak lo a,”an ti an ti mai lehnghal a. kei chuan kan awmna lei hi avir muan sawt emaw, thla khian kan lei hi a hel chak loh sawt emaw, kan lei hian Ni khi a kal kual chak loh sawt emaw hi ka hre chuang hauh lo mai a, kan mi thiamhote hian an hria emw. Thil vir reng reng hi a hma ai hian a lo vir muan hret hret tawh chuan, a vir tawp dawn hnai tih kan hre thiam mai a ni lo em ni? “Ka rinna a chak lo,” ti \hintute hian Tirhkoh Paula teho hun lai ata tawh kha khawvel hun hi atawp dawn tawha an ring leh, hun hmawr ni tawha an ring tlat reng mai thei hi AN RINNA A CHAK ZAWK NGAWI zawkin ka hre \hin.

            Tin, Hnam bo zawn thu hi han thai lang leh ila. Isua khan, “Boralte zawnga chhandam turin mihring fapa hi a lo kal a ni reng a ni,” tiin Zakaia, chhiahkhawn hotu chung thu sawiin a \awng chhuak a. Mizo Kristianho zingah lah hian a a pawl kan lo awm ve zel bawk. “Israel hnam bo Isuana’n a zawnte kha Ephraim hnam an ni a, keini Miote ngei hi kan ni e,” zu han ti a maw le! Khawnge, i han eng ang u.

            1. Israel hnamh hian hnam sawm leh pahnih chiah an awm a ni. Josef-a Aigupta rama a unaute’n an hralh hma deuha Jakob-a fapa sawm leh pahnihte thlah chauh kha Israel hnama chhiar an ni. Jakob-a fapa naupang ber dawttu Josef-a khan Aigupta ram lama a awm lai khan fapa pahnih a lo nei ve a, chung mite chu Manasea leh Ephraima an ni a, Bible-ah hian an hming hi a lar hle nghe nghe a ni. Isuan Israel hnam ni ve hauh lo, Kanan hmeichhe pakhatin a fapa tidam tura a lo ngenna a chhannaah te khan, “Israel hnam beram bote hnenah lo chuan tirh ka ni lo e,” a ti a. Mizo hnam ni si, Ephraim Israel nia inhriate hian, “Isua’n hnam bo a zawnte kha Mizo hi kan ni e,” ti siin, Palestine rama Isua a lo kal lai khan Khawchhak(china) ramah kan lo awm hman tawh a,” an ti leh lawi si a. Isua hian kan awmna lai a hai te a nih si loh chuan min zawng lo hrim hrim tih a chiang a ni. Pathian chuan ani chu beram bote hnenah chauh sin a tirh ni!

            2. A dawt lehah chuan, Isuan a zirtir sawmsarihte a tirh chhuah khan an hnenah heti hian a sawi a, “Jentail te (Israel hnam ni lo) kawngah reng reng kal suh ula, Samari mite (Israel leh hnam dang thlah pawlh) khuaah reng reng pawh lut hek suh u. Amaherawh chu, Israel hnam beram bote hnenah chuan kal zawk ang che u,” tiin

            Tichuan an kal chhuak chu an lo haw leh ta a; Isua hnenah an zin report pawh an pe a ni kha. Khatih hun lai khan Mizote hi a zawnte nita ila; China ramah kan lo awm daih tawh a nih si chuan, khang hun lai khan motor te, rel te, thlawhna te a la awm bawk si lo a. Isuan hnenah khan an va rawn kir leh rang em! Kein an kal lo em ni ang? Engahnge an chuan ni dawn le? An chenna ram leh China ram inhlatzia te chu map a\ang pawhin a lang reng si a!

            Tin, tun lai hian mihring tisa thihna tem ve lo tura inruat tlat pawl te an lo awm pek a nih chu maw lw! A mak \hin! He khawvela nunna thaw neia Pathiain a siam lo piang chhuak tawh reng reng hi thi leh vek tur an ni tih hi ka hrilh ve duh a ni. Isua ngei pawh kha, tisa mihringa a lo pian khan thi leh tura piang a ni hrim hrim mai a. thing kawkalhah khan khengbetin khai hlum lo mah sela, natna chi dang vanga a thih loh vek pawhin lungphuchawl talin a thi dawn a ni tih hi rinna chak inti loho hian lo ring ve tawh sela an rinna a chak sawt ang ka ring tlat.

KRAWS DAIHHLIM HNUAIAH CHUAN

1.      Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni hnam hmuhsitna leh a chhe lai apiang sawi duhna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan mahni hnam chawisanna leh a chhe lai apiang thawm that duhna a lo piang.

2.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan thlamuang reng an awm lo; thil hoteah phili chukna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan Lal remruat loh thil thleng reng a awm lo tih hriain thlamuang taka Pathian hnena chawlhna a lo piang.

3.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni ram aiin ram dang Pathian thua neihna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan kan Pathianin ram min pek hi kan Pathian thu puiin, ram leh hnam leh sakhua hi a kal kawp tlat a      ni tih hriatna a lo piang.

4.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni ram pawh siam tha hauh si lovin; ram dang veina a lo piang. Mizo sakhuaah chuan mahni ram hi Pathianin min pek a nih hriain a tha thei ang bera siam duhna a lo piang.

5.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan eng ni pawh hi Pathianni a ni tih an hre lo a, an Pathianniah chauh Pathian biak tur emaw tihna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan eng ni mai pawh hi Pathianni a ni tih hriatna a lo piang.

6.      Kraws daihhlim hnuaiah chuan an Pathian thlarau ruihna a lo piang(an hlim poh leh an rui nasa a ni mai, hnunglam leh hmalam pawh an hre hrang tawh lo.. Mizo sakhaw betu te thlarau erawh a rui ve ngai lo.

7.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan an Pathian chu hla takah awmin an hria. Tawngtaia auh vak vakna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan kan Pathian chu keimahniah a awm a, amahah kan awm reng a ni tih hriatna a lo piang.

8.      Kraws daihhlim hnuaiah chuan an Pathian chu engkim hrilh chawp zel ngai nia hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan an siamtu Pathian chuan engkim hriatloh a nei lo tih hriatna a lo piang.                                                                                

9.      Kraws daihhlim hnuaiah chuan kutdawhna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan an thawh loh chuan an siamtu Pathianin eitur a pe dawn lo tih hriatna a lo piang.

10.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni hnam zai leh lam te chu ramhuai biakna nia hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan an hnam zai leh lam te hi Pathianin a pek a nih hriain Pathian fak nan a tling a ni tih hriatna a lo piang.

11.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan an Pathian chu rilru chhe tak thih hnu leh zel pawha la inhrem leh duh zel khawp rilru chhia nia hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan an thih hnuah chuan Pa atanga nunna an neih chu Pa hnenah a chawl tawh dawn tih hriatna a lo piang.

12.     Kraws daihhlim hnuaiah chuan vanram leh hremhmun hi khawi maw laia awma hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan vanram leh hremhmun chu anmahniah a awm reng tih hriatna a lo piang.

13.     Kraws daihhlim hnuaiah chuan mirethei te chanpual pawh ei sak mah ila a pawi lo tih hriatna alo piang. Mizo sakhuaah chuan miretheite chhawmdawl kha Pathian thu a ni tih hriatna a lo piang.

14.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan Sakhaw dang reng reng chu engmah an ni lo tih inzirtirna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan eng sakhua pawh hian an hnam zia leh nihphung anga Pathian an biak hi Pathian thu a ni tih hriatna a lo piang.

15.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan sakhaw dang reng reng hlauhna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan sakhaw dang hlauhna pakhat tem ah a awm ve lo. Eng sakhua pawh thianah a siam thei zawk a ni tih hriatna a lo piang.

16.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan Pathian hian hnam thlan bik neia hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan eng hnam pawh hi Pathian thlante vek anni tih hriatna a lo piang.

17.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan serh leh sâng hian pawimawhna a nei lo tih hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan serh leh sang hian an nun kawng leh khawtlang nun a hruai tha a ni tih hriatna a lo piang.

18.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan engkim mai hi \awng\aia dil hlawhtlin theiha hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan siamtuin chhia leh \ha hriatna a pek chu hmang \angkaia a tak taka thawh hi hlawhtlinna a ni tih hriatna a lo piang.

19.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan Pathian fakna hla kan ti chauh lo chu sak thiang lova hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan Pathian fakna te, lenglawng te, lengzem te leh ramngaih hla te hian Pathian ropui zia an puang chhuak a ni tih hriatna a lo piang.

20.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan zai mite hian Pathian fakna hla an tih an sak loh chuan sual tura inngaihna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan eng hla mai pawh  sa ila, kei mahniah Pathian a awm reng tih hriatna a lo piang.

21.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan an thlahtu ni miah lote tihsual mawh chu phur tlat tura inhriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan an tihsual mawh chu midangin tuar lovin an thlahteah a lo lang mai dawn tih hriatna a lo piang.

22.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni ram chhunga lui leh tlâng te ai chuan mi rama lui leh tlâng te chu hlu bik tlata hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan mahni ram chhunga lui leh tlâng te chu ram dang lui leh tlâng te ai chuan kan \angkai puiin, kan tan an hlu daih zawk a ni tih hriatna a lo piang.

23.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan siamtu’n kan sak hming hmeichhia leh mipa hriat hran theihna mawi tak min pek chu duhkhawp lovin; hnam dang hming zeh tel chu mawi tlata hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan, siamtu’n kan sakhming atâna min pek hi a mawi kan tiin, a hlanga ziah zel hi kan hnam tan a hlu a ni tih hriatna a lo piang.

24.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan thihna te hi tute emaw bawhchhiatna avânga lo awm nia hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan thihna te hi atir a\anga siamtu remruat a ni tih hriatna a lo piang.

25.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan mitthi te hi nakina lo la tho leh vek tura hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan thih hnua tho leh tur khawiah mah a awm lo tih hriatna a lo piang.

26.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan chhungtin hi vanramah la intawkkhawm leh vek tura rinna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan Pathian atanga nunna kan neih hi a lo tawp hunah chuan Pathian hnenah kan chawl tawh dawn tih kan hria; chu bak sawi theih kan nei lo tih hriatna a lo piang.

27.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan saimtu’n duhtaka a duan he khawvel hi lei ninawm leh lei hrehawm, hmun hrehawmah a lo chang ta nia hriatna a lo piang a, Mizo sakhuaah chuan siamtu’n duhtaka a siam he lei hi kan tan chuan malsawmna tinreng awmna a ni tih hriatna a lo piang.

28.     Kraws daihhlim hnuaiah chuan nitina rinawm taka hna an va thawh kha Pathian hnena an \awng\aina a ni tih hriat lohna a rawn piang a, Mizo sakhuaah chuan rinawm tak leh taima taka eng hna pawh an va thawh kha Pathian hnena an \awng\aina a ni tih hriatna a lo piang.

THENAWMNU HNUTE TUI

1.  Anpai ziarâng, nunze dang lêng lutin Zo nun mawi pal ang thlakin, a ngûrpui lal lai an thliak, hmangaih Zoram chhantu.

2.  Zoram, i nu i hai ta nge, nuhrawnin a khuakhirh ta che em ni? Hnute tui khamlo nau \ap thâwm a ring mang e.

3.  |henawmnu hnute tui mai zawngin in awih thlei rual lah ni si lo.

4.  Chhawnabawraza i iang ta em ni? i nu tak hriat a har ta mang e.

5.  I sênlaia tlanbopui i ni em ni, tu ber hi i nu tak ni ang maw?

6.  A ngah tal peih la, i nu tak zawng i la zawng chhuak mahna le.

7.  Eng hunah tak hmu chhuak ang che maw le, i bula awm rei ber hi em ni?

8.  Chu pawh a ni mai lo, chhiahhlawhte pawh an ni mai thei asin.

9.  A nih leh i lâwm zawng lei peih deuhte hi em ni?

chutah i lâwm a kim bawk si lo.

10.I thlirna hmanraw pakhatah erawh chuan i nakin hun tura i rotling eng nge a buatsaihsak che tih i thlir a dik ang.

11.A nih leh chu chu tu kutah nge awm ang?

12.Zo hnahthlâk kan nih chuan tumah kan hrawn thiang si lo. Nu leh pa thawhchhuaha inchhek rual lah kan ni hek lo.

13.He ramah hian mikhual châmrei mai kan ni nem le, a neitu tak lo chuan i thvmral hi a pawiti lo phawt ang le.

14.A hringtu tak lo chuan a chan ai thilah pawh a zatve a keih hêk anga, a pe ve chauh ang che a, a hringtu tak erawh chuan a ei ai a pe ang che a, nang i thau ang a, a ni a chër thung ang.

15.Nau awmtu mai a nih erawh chuan nang i chër ang a, a awmtu a mum kung thung ang.

16.|awng ri reh ruala hmangaihna dai te, chil per hul ruala duhsakna hul te, i hnêk tur ni awm tak, nangmah hne ral tute i mamawh si lo.

17.I chhunga ro \hate hai chhuak a, i hausaknate nangmah thuam mawi nan hmang a,

18.Dikna leh rinawmna, taimâkna leh tlâwmngaihna, huaisenna leh hawihhâwmna tinrenga thuam che a,

19.Mawina tinreng bel a, lêng dangte chhiah thama cheimawi tur che, harsat leh retheih huam a, Zofate sekibuhchhuak hlântu tur i nu tak chu tunge ni ang le?

TAWNGTAINA CHUNGCHANG

           A bikin Mizo Kristiante hi han thlûr bing deuh ila, mahni’n sakhua nei ve reng chung sia mi sakhua kan \awm tlat avang hian sawi loh theih a ni lo. Mi hnam chu kan sawi phak a ni loah ngai rih mai ila. Mizote’n Kristian sakhua kan han zui ve mai chu a ni a, Bible lo pian dan te hi kan chhut ngai meuh lo niin a lang a, amaherawh chu chu lam thu zawng kan sawi tum a ni lo.

            Kristian kan han nih ve hian mi hnam aiin kan Pathian biak dân hi kan uchuak, tun lai tawng takin kan over mah mah a ni awm mang e, tih tur a ni. Kan inkhawm dan te hi a lutuk mah mahin a lang a, mahse kan chhungril lam chu eng teh ual a nih hmel si loh a. Kar khat chhungin zan tin inkhawmna hun kan nei a, Chawlhni zanah Kohhran inkhawm pangngai neiin sermon kan ngaithla a, Thawhtan zanah KTP inkhawm hun a lo ni leh a; Thawhleh zanah Kohhran hmeichhe inkhawm a lo ni a, Nilai zanah thupui neia inkhawm a ni leh a. Ninga zan emaw, Zirtawp zan emaw zawk zawk kan awl hram a, Inrin zanah inkhawm a lo ni leh a. Heti reng reng chuan committee ilo vel awm ve fote nen zana kal chhuah lo ngai fo hi nula tan te, tlangval tan te leh nu leh pa tan te pawh a tha lo a, zirlai tan lehkhazir hun tha bawh bona te, nu leh pa tan tu leh fate awp lumna hun awm lo te a lo ni a, thil dang dang pawh a ni ang. Kan ti lutuk mah mah a ni.

            Aw le, kan sawi tum loh lamah kan luh thui hmain Bible hi kan thurin bulpui bera kan hman a ni a, \awng\ai thu hi engtin nge a lo zirtir teh reng le i lo en ang u. Isua khan, ‘In duh apiang dil rawh u, in tan tihin a awm zel ang,’ a ti mai a. Kan duh duh dil hlawhtlin mai theih ni awm fahran khan a sawi a. Jakoba ve thung chuan, ‘In dil a, in dil dik loh avangin in hmu lo a, in nawmsak nan hman in tum si,’ a lo ti leh lawi si a. Paula chuan, ‘Tawngtai fan fan ula,’ a tih laiin, Isaia chuan, ‘Vawi tam tak in tawngtai pawhin ka ngaithla tawh lo ang,’ tiin a lo ziak leh bawk si a(Isaia 1:15). A va han inkawlkalh hlawm ve le! Isua hnenah khan a zirtirte khan \awng\ai dan zirtir turin an phut a. Isua khan tawngtai dan tur chu heti ang hian a hrilh ta ngei a, a awmzia i lo chhui dawn teh ang u.

Kan pa Vana mi:-

            Isua ngeiin, ‘Leiah hian tumah “Ka pa,” ti suh u, in Pa chu pakhat chauh a ni, vana mi khi,’ a ti tlat mai. Hei hian Pathian chu pakhat chauh a awm a, vana mi chauh lo chu tumah Pathian dang an awm loh thu a sawina a ni nghal a, amah Isua pawh Pathian biaka biak loh tur tihna a ni.

I hming zahawm rawh se:-

            Hman lai Israel-te chuan an Pathian Jehova chu an zah em em mai a, a hming pawh hi a nazawngin an lam ri mai mai ngai lo. An dan lehkhabuah pawh, ‘Lalpa i Pathian hming a naranin sawi suh,’ a ti. Zofate pawh hian an Pathian hming hi a naranin an sawi mai mai khat viau asin! ‘Chunga Pathian,’ tih te, ‘Khawzing Pathian,’ tih te chu an lam zauh zauh a, a hming tak hi tunah pawh mi nazawng hian kan hria em ni? Keini’n Pathian hming hi kan tihzahawma kan tihzahawm loh theih pawh a ni lo a, a hming a narana kan lam loh te hian zahawmin a lang mai thin zawk a ni.

I ram lo thleng rawh se:-

            Bible han en hian, ‘I ram lo thleng rawh se,’ tia kan dil avanga thleng tur niin a lang lo a, Pathian thlarau keimahnia a lo awm hian Pathian ram chu keimahniah a lo thleng reng tawh a ni tih hriat mai hi a lo tawk reng a. ‘Pathian ram chu in kawchhungah a awm tawh reng a ni,’ a tih ang khan.

I duh zawng vana an tih angin leia mi’n ti rawh se:-

            Isua khan leia mite’n Pa duh zawng vana an tih anga an tih ve theihna turin a zirtir a, nimahsela a thu anga zawm duh si loin, ‘Lalpa, Lalpa,’ an ti chamchi mai si a, a ning deuh a ni mahna, ‘Engati nge nangni’n ka thu zawm si loin, “Lalpa, Lalpa,” mi tih thin?’ tiin a zilh nghe nghe a nih kha.  Keini Zofa Kristiante pawh hian, ‘Lalpa,’ kan ti zing ut mai a; ‘Pathian lehkha in chhiar ngun thin, a chhungah chatuana nunna awma in rin avangin, nimahsela nunna nei turin ka hnenah in lo kal duh si lo,’ a tihate hi kan nih duh hmel khawp mai! Chuvangin Pa duh zawng tih dan hriat a pawimawh a ni.

Vawiinah hian kan ei khawpin chaw min pe ang che:-

            Tun laiah hian, ‘Ni tin kan ei khawpin chaw min pe ang che,’ tiin kan chham \hin niin ka hria a. Kan dil dan leh kan khawsak dan hi a inmil thei lo reng reng mai a, ni tina ei khawp chauh dil sia kum khat tla mai pawh duh tawk loa kan inchhek khawl vak lawi si nen hi chuan a inrem thei thlawt lo a ni e. Heta ei khawp a sawi hi kan ‘dal bhat’ lam pang hi chu a nih hmel loh tlat lehnghal, Pathian thua inchawmna lam a kawk deuh tlat. ‘Chu ramah chuan tam ka tir ang a, chaw tamna ni loin, tui tamna ni hek loin, Lalpa thu hriatna tamna zawk chu,’ a tih ang kha a ni zawk awm e.

Kan batte min ngaidam ang che:-

            Tirhkoh Paula chuan Isua tuarna ringtute chungchang thu a sawinaah chuan, ‘Batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm min dodal \hina chu kros thisenin a thai bo ta,’ tih thu a sawi a. Hmasang ata Judate chuan an eng ilo bate chu kum sarihnaah ngaihdam kum an nei thin a, chutah chuan sual ngaihdam kum angin Isua khan batna lehkha thupeka ziak chu a thai bo niin a sawi a ni. Chuti chuan, ‘ang che, ang che, ang che,’ tih duah duah pawh khi dil avanga thleng tur ni loin, Pathian thlarau neitute tan chuan thleng sa vek zawk a ni si a. ‘In dil chu hmu tawhah inruat rawh u, ti chuan in hmu ang,’ tih a nih reng kha. Chuti loa, ‘Aw Lalpa, aw Lalpa,’ tih tih mai ringawt chu, ‘Lalpa, Lalpa,’ mi ti nazawng chu van ramah an lut lo ang a, ka Pa vana mi duh zawng titu erawh chu an lut ang,’min lo tih khum ve dah reu reu ang tih a hlauhawm alawm maw le. A thlaraua khah lohthlak em alawm.

            Farisaiho \awng\ai dânte kha a dem hle mai a, kawng peng \huam takah te ding chungin an \awng\ai a, an au vak vak a, an sawi ngai an sawi an sawi nawn mai a. An \awng tam avangin hriain an ring a ni. Nangni erawh chuan chuti angin ti ve suh u. Amah in dil hmain engte nge in mamawh in Pa vana mi’n a hre vek a ni tiin Isua a zirtirte kha a hrilh a nih kha. Keini pawh hi dil lo mah ila kan mamawh chu hre lo khawpa Pathian mawl kan nei hlei nem maw le. ‘A ram leh a felna zawng hmasa zawk’ turin min ti a, chu mi kan neih chuan thil dang zawng zawng pawh min pek belhchhah dawn a nih zawk chu. Kan lungkham avanga mahni taksa dung lam pawh tawng khat lek pawha tisang thei lo khan silhfen te, ei leh in tur te lungkham em emin kan han dil a, thil dang eng engemaw kan dil teuh mai a. A tawngtai hla chham thiam deuh chu kan Amen uar deuh a, kan chham tawpah kan han amen thum huk a, ‘An lawmman chu an hmu zo tawh,’ a tih ang khan kan lawmman chu kan hmu nghal zel a ang viau a, a bak chu beisei tur a vang. ‘Nang erawh chu i \awng\aiin i pindan chhungrilah lut la, i kawng khar la, i Pa a rûka awm hnenah chuan \awng\ai rawh,’ a ti. Keini urhsun leh puithu awm em ema thu mawi em em kan han chham chhuak a, ngaih\ha awm taka kan han titawp hi zawng tisa \awng\ai, Farisai \awng\ai ang chauh kan ni \hin zawk. ‘In dil a, in dil dik si lo a, in dil dik loh avangin in hmu lo a, in nawmsak nan hman in tum si,’ a tih hi a dik viauin a lang. Paula chuan, ‘Eng hun pawha thlaraua \awng\aiin....,’ a ti zawk a ni. ‘Lawm fo ula, bang loin \awng\ai rawh u,’ a tih hi eng nge a awmzia le? Chaw ei hun te kan nei a, hna thawh hun te kan nei a, mut hun kan nei bawk a, bang lo chuan kan tawngtai hman lo a ni ti rawh u. ‘Aw Lalpa, aw Lalpa,’ tia kan dil hi chu tisa \awng\ai mai a ni a, thlaraua \awng\ai zawk turin min fuih a nih hi.

Kan chak lohna a pui:-      

            A nih loh leh thlaraua tawngtai dan chu engtin nge ni ang le? Tirhkoh Paula chuan, ‘Thlarau chuan kan chak lohna te a pui \hin a,’ a han ti a. Kan chak lohna chu engtin nge a puih le? A hma aia chak deuh hret turin em ni a puih le? Ni lah lo e. Kan chak lohna te a puih khan chak loh ral raihna lam a chawh zawk a, ‘Engtia \awng\ai tur nge tih hre lo khawp hialin a pui chak lo zawk alawm! Keini Mizo Kristian \haa inngai tam takte chu kan chak em asin! \awng\ai dan tur leh \awng\ai hla chham tur pawh kan la hre zal zal em asin! Engtia \awng\ai tur nge tih pawh kan hriat loh let der hnuah chuan, ‘thlarauin fapa chu ‘Ka Pa(Abba),’ tia auin kan thinlungah a rawn tir a, rum sawi hleih theih loha min lo \awng\aisak thu kan hre ta mai zawk a ni. Chu ngei chuan van hmunapindan chhungril berah Pa hnenah kan tan puithiam Lalber hna thawkin min lo tawngtaisak reng ta zawk a ni tih hi Kristiante Bible-in a zirtir dan chu a ni tlat mai. Chu mi hretute chuan ‘A ram leh a felna’ an lo zawng hmu hmasa tawh a, engkim hi an ta a nihzia an lo hre ta zawk a ni. Chuti anga van hmuna min dilsaktu \awng\aina avang chuan bang loin kan \awng\ai ta zawk a ni.

RAM AWIHNA HLA

1.      Ni leh thla arsi te khi tam hle mahse, siamtu inpuanna rengin an ding zo si lo.

2.      Nunna nei lo, hlutna pakhat neia siam mai chauh an lo ni.

3.      An chhûng a\ang rengin rah chhuah thei an piang lo e, ruat bîkte hnen a\ang lo chuan.

4.      Arsite zîngah kan chênna leilung hi khuanu inpuanna leilung chu a ni.

5.      Khuanu nihna keng zoin, nunna kimin khawvêl a lo lang.

6.      Chu ngei chu kan tân nu leh paah a ding, kan chênna leilung ngei hi.

7.      Hnam tinte u, in beng lo chhi ula, lo ngaithla teh mah u.

8.      Ram chhûnga cheng thilnung tinrêngte hi, amah a\anga chhuak, a fate kan ni.

9.      Leilungah hian amaha awm zawng zawngte châwmna daih hausakna a khâwl a.

10.  Eng mamawhtu tân an mamawh tâwk a pe a, thim mamawhte tân mamawh tawk a pe a.

11.  Lum leh vawt mamawh tân an mamawh tâwkin lum leh vawt a pe bawk a.

12.  Englai pawha vawt mamawh tân pawh tui hnuai khaw vawt a pe bawk a.

13.  Ruah mamawhte tâna a kawl sa tui chu chung lamah vawrh chhoin a sûrtîr leh \hin.

14.  Boruak che leh danglam mamawhte tân thlî a ruat a, thlî chuan hna a thawk \hîn.

15.  Leilung chuan a mite tân ei tûr a siamsak a, an za atân a tui em em vek a ni.

16.  An nawmna tûr a ruahmansak vek a, an hlimna tûr zawngte nen chuan.

17.  A a ber a\anga a fing ber thlenga an tawn ni chuan lungngai reng an awm lo.

18.  Lungngaihna leh lungngaih theihna a dah a, a changtute hnenah a inlâr \hin.

19.  Tuipui zau takte a\ang chuan khawmualte chu a rawn inpho chhuak a.

20.  Tuipui leh khawmuala awm thilnungte chuan chênna bik te an nei \heuh a.

21.  Chungte  chuan an ram chin bi leh khawsakna hmun chu an hai ngai lo a ni.

22.  Tui chhûnga chengte tân an ei tur chu tui chhûngah a daksak vek a.

23.  Khawmuala cheng hringfate leh ramsate chuan an chênna hmunah ei tur an dap \hin.

24.  Chung lêng thla khâwnghote chuan lei chung boruakah ei tûr an dap \hin.

25.  Heng nung zawng zawngte hi an mamawh tâwk ei tur pek an ni vek a ni.

26.  A petu leh a ruattu duh dâna kalte’n tlakchham ni reng an nei ngai lo.

27.  Nuin a hrin nung tinreng zingah hringfate hi a hringtu enkawl let thei tura din kan ni.

28.  Leilung nunna kan chan bakah a ruattu nunna changa nun tlangna ruatsak kan ni.

29.  Hnam tinte u, nangmahni hringtu, in chenna ram leilung ngei kha in nu tak a ni e.

30.  Engati nge hnamte’n an hringtu nu an hai a, nuhrawn hnute an beisei tak mai le?

31.  Anmahni hringtu ram leilung chu hawisanin, mi hnute tui hnek tuma an beisei tak mai le?

32.  Aw zofate u, in lo pianna ram kha in nu tak, nangmahni chawm let tûr che u a ni a sin!

33.  In chenna Zoram leilung hausakna hnute tui chauh chu beisei ula, hne rawh u.

34.  In nu chuan a duhsak malsâwmna hnute tui rangkachak chuan a châwm lian ang che u.

35.  Tichuan, nu hmangaihna dik a lang ang a, nun mawi leh thianghlim chu in nei tawh ang.

36.  Aw nang thlasik hun, i va hlu em! I hun chhûngah thil i vawng \ha a ni.

37.  Aw nang nipui, hringfate hnathawh chu \anpui turin i rinawm zual a ni.

38.  Aw leilung lo au chhuak la, “Keimaha chaw zawngtute ei khawp ka dah e,” tiin

39.  Chung khuanu chu leilung hmangin a inpuang kim ngei e.

A KAWNG A KUAL NGEI MAI

Mizoten Kristian zirtirna kan dawn chu kum za chuang a ni ta. Chuti lai karah chuan harhna chi hrang hrang leh hriatna chi dang dang chuan min tuam vel a. Kristian zirtirna kan hmuh tirh phat atangin ngaihdan in ang lo leh aw-phawi in ang lo a lo piang nghal a. Baptish Kohhran leh Presbyterian Kohhran chuan chhim leh hmar ramri a kham nghal a.

A lo rei deuh hleka Baptisma uar zawka thurina nei te, chhinchiahma dang aia puanzâr rawn chelek tute nen, Rom Kohhran te a lo ding zel a, Judaism te, Mizo Juda te, Chhinlung Juda te, sunday serh leh Sabath serh te, thawhtan serhte thlengin Kristian kan ni rei tual tuala, ngaihdan hrang a tam tual tual a, Setana pawl thlengin a lo piang ta a ni. Chung zawng zawng chuan Bible ami an changthlan vek a, Bible-ah pawh thuthlung thar bu duh miah lo te, Isua duh miah lo te, Isua chauh ti tûk mai te, Bible ring si, tawngtai duh lem lo te, heng zawng zawng hi mahni hnam thil Pathian thu ni loa ngai a, mi hnam tih dan zir an ni tlangpui. A thente chu sa engkim ei thei, a thente chu ei theihloh nei burte an ni a. Chu pawh chu Bible chhung bung leh chang tlawhchhan nei vek an ni.

Mizoram zîm têah hian rin dan chi hrang hrang za aia tam an awm ta mai. Thurin bu khat intawm siah chuan ngaihdan hrang tamna ber a ni hial awm e. Ngaihdan in ang lo satliah mai pawh ni lo Vanram kai ho pawh an tum lo hial a ni. Lungrualna chi khat an neih chu mahni hnam zia thil tling lo a dah a, mi hnam tihdan tling zawka ngaihna hi an lungrualna awm chhun a ni awm e. Tawngtai hi an uar hlawm viau a, Pathian an dah dan leh an tawngtai tawpa Isua hming an lantir dan a hrang nuaih mai a. Bible an zir dan a in ang lo a, zir chhuakte pawh Pastor atan an zirna hmun a zirin rawih duh leh duh lo an nei.Chuti ang khawp chuan Zofate then darhna thuthlung chuan min chîm buai ta a ni. A that loh zia han sawi hlek ila, ‘ziak leh chhiar min thiam tir, min ti changkang a, khawvel êng min hmuhtirtu,’ tiin an tan leh lawi si a. Chu zirtirna hnuaiah chuan kum za aia tam kan khawsa ta. Min tichangkang kan tih rualin min tih changkan dan hi awpbeh nuam tawkin min ti changkang a, Khuanu min pek kan nun thate min tun dinpui aiin mi lu la hnam, thingbul, lungbul biaah kan inzir chhuak phak tàwk a, kan hnam zia a sakhaw kalpui an awm chuan kan hmu ramhuai hû zel mai bawk si. Juda ho chu an tâm avangin buh tamna ram Aigupta lamah an pem a, pem lut na na na chu a ram neitute bawihah an awm lo theilo a, kum 40 zet Aigupta bawihah an awm reng a ni.

Keini erawh chu Khuanu min pek ramah hiam mâimi zial ang maiin hnam dang zirtirna chuam min ti tawngvai ta nuaih nuaih mai a nih hi. Engemaw chen chu min tichangkang ngei mai. Amaherawhchu, thawnthu diklo inhrilh ang deuh a nia. Thawnthu tha lo tak pawh hi inhrilh ila hriatna chu a tizau a, mahse kan tan a tha lem chuanglo a ni.

Tunah chuan kan sakhaw dikah Khuanuin min kai harh leh tan ta. He hun thleng tur hian kan vanglai hun tha zawng zawng chu kan hmang liam hman ti tih a. Chutah, hnama min dintu chuan tum a nei a, kohhrana tui taka rawng kan bawl lai chu thurin kalh leh tihsual nei chuanglo mah ila hnawk min ti tial tial a, min um chep zel a, kohhran lianahte kan hnawmg tan a, kohhran tê deuhahte kan ti chho zel a.Chutah Mizo Evangelical Association(MEA) a lo ding a, a hnu kum 6 lekah MEA chu mipui nawlpui huapzo Lalchhungkua-ah a lut fel chiah tihin pawlah harsatna a lo thleng leh ta a. Chu harsatna chuan Nunna Lalchhungkua a rawn piantir ta a. Nunna Lalchhungkuaah pawh chuan a lang a paua hnam zia leh hnam Sakhua puan chhuahna kan la nei mai lo, kan la ti deuh duar a. Chutah kum 1990 a lo her chhuah meuh chuan Champhai inkhawmpuiah kan nihna diktak chu puan chhuaha a awm rualin kan hnam tà ni lo, min tuamtu Kristian a tlâwm thu chu thu leh hla leh hnam thuam famkim nen puan chhuah a lo ni ta…!

Hei hi thil namai a ni lo, kan hnam thilte miin hnawmhne maia an ngaih tawh hnu leh kan hnampuite inkhawmpui; Western suit nen, a nalh thei ang bera fashion show ang maia an nalhna karah, puan vengin, pheikhawk pawh bun loin Champhai khawpui chu kan tuam ta a. Mahni pawh tim uai uai chungin kan hmaa tihtur awm chu kan han tâwn tlang ta a nih kha. Mite chuan, "Chhei raw! mual zu an hûng leh ngei dawn e," an lo ti râwl vei nen. Mahse mual zu hun hlau em em tute hian eng zu zu emaw an hûng thung si a nih hi. Kan thalai, 'Ram Kalsiam' rualte chu hmuntinah hmam lâm nen an fehchhuak a, kan Mizo puite ngei chuan mak thlirin min thlir a, kan hnam lâm chu,'Lalchhungkaw lâm,' an ti! A va han bo theih ngai em!

            Chu mai a la ni lo, kan fate'n nitin sikulah harsatna namên lo an tawh tâk avangin, chu harsatna chuan Lalhnam Sikul a dintir ta nawlh mai bawk a ni. Chhiatni thatni a ensan tura invauna tinrèng leh nupui pasal thu a harsatna te, kawrchung dum hual vêl kara inrikrâpna, chanchinbu leh pulpit tlangah te, khawlai titiah te, Ar chu tui lo ang maiin min chhuah a, mak thlirin ram mipui hian min thlir thin a nih kha.

            Chuti anga kawng kual leh bumboh chu kan zawh hnuin tunah chuan kan hnam ziain kan ramah thiam a chang tan ta. Kum 25 chhung zet kan hnam zia thiam chantir tura lehkha kan tlanpui hnuin tunah chuan World Record meuh siamin kan hnam zia chu khawvelah a inpho chhuak ta. Hei hi Lal thu a ni ber lo kan ti a nih pawhin Lal thu hmute inlan chhuahna chu a ni ngei mai. Juda leh thlang sapin min bawih dan pawh hi, 'Pathian thu' ti a an sawi lai rengin kan hriat loh hlanin an hnam ziaah kan lo lut daih mai a nih hi. Tunah chu bawih ata chu kan chhuak ta. Chapona, lal hrawtna leh mi hnuaichhiahna tello thangchhuahna chu kum 25 lai a lo tling ta mai hi a kawng chu kualin bumboh hle mah se, engmahin a dal thei lo, Chung Khuanu hi a va ropui em!

CHHIA LEH THA HRIATNA

                                                                           C. Vanlallawma

            Bible-a Genesis ziaktuin a ziah, Setana(Rulpui) thlemna do zo lova, Evi leh Adama ten chhia leh \ha hriatna thing rah an ei hi mihring zawng zawngin kan chhawm ‘Sual bul’ nia zoram Kohhran heti zozai ten kan inzirtir chhawm zel hi kan chhui hmasa ber ang. Nunna thu aia min chiah buaitu a ni tlat, kal zelna leh puitlinna lamah pawh min pentir thei lotu a ni, paih leh tih danglam ngaihna kan hre tawh si lo. He kan thu nghahchhana hmanga kan thu inzirtir kawng hrang hrangte i han thlir ho teh ang u.

            Engkim siamtu leh dintu kan Nunna Pathian lak ata kan lo hran takna sual bul nia Genesis ziaktuin a tarlan, Evi leh Adama ten chhia leh \ha hriatna thingrah ei a, chhia leh \ha an lo hriat chu sual bul ni anga i pawm chuan, mihring hi chhia leh \ha hre thei lo tur leh hmang lo turin Pathianin a siam i tihna a ni maw?

            Ngaihtuah rawh le, chhia leh \ha hriatna chu ‘SUAL’ tiin i hmang lo ngam em? Rannungte tak ngial pawh hian, an mahni tana chhia leh \ha chu an hria a sin. Chu chu kan Nunna Pathianin a siam dan a ni tlat. I hmuh ngai miah loh rannung bualah kal hnai teh, a nungchang en rawh le! I tihnat hlauin a in saseng Chawn chawn mai ang. Chutiang a nih si chuan, thilsiam zinga chungnung ber mihring hi chhia leh \ha hre hrang thei lo tuirn Pathian chuan min siam ang maw? A chhia leh \ha hriatna hman \anna kha Pathian ngaihah sual a ni thei ang maw? Khai aw, ngaihtuah chiang teh le. Chhia leh \ha hriatna hmang lovin i awm thei em? I awm ngam chiah em? A chhia leh a \ha i hriat theihna hmang ngei khan tualthat lo turin i insum ta a, chu chu  i sualnaah puh i phal em? I chhia leh \ha hriatna hmang ngeia i thil tih a ni si a. Chutiang zelin, rukruk pawh hi a \ha lo tih i hria a, ru lo turin i chhia leh \ha hriatna hmangin i inthunun ta a, i sualna a ni em? I siamtu kan Pathian hi biain a thu te hi kan zir thei ngut na maw chu! Tin, chhia leh \ha pawh hrehrang lo mihring chu thilsiam zawng zawng enkawltu leh an chunga thuneituah kan Pathian hian a rawn dah duh ang em? Felna Pathian, finna Pathian thil tihah chuan a awm lo deuh ang!

            Bible Pathian tlatna leh bawihna hnuai a\angin “Chhia leh \ha hriatna” an lo neih a an hmanna  ringawt kha a ni hlei nem. “Ti suh tih thupek an bawhchhia kha alawm” i la ti fo pek em? Ei suh tih an ei hi an bawhchhiatna a nih ngat chuan, chhia leh \ha reng reng hre suh u tihna a ni tho tho.

            Genesis ziaktu hian Pathian siam mihring hi a nun dan tur a phak tawk loh dan sawifiah nan a hriat phak loh thil sawi lamah a \hahnemngai deuh a ni mai thei. Genesia 3:24-ah chuan ‘ti suh u,’ tih Evi leh Adama ten an tih talhna lai hi hetiang hian a rawn ziak leh si a, “Tin, Lalpa, Pathian chuan ngai teh u, mihring chu a chhia leh a \ha hriain keimahni ang an lo ni ta’ tih a inziak daih mai thung. Mihringin a chhia leh a \ha kan hriat chu kan Nunna Pathian chuan Amah kan annaah min puansak zawk a nih chu. “Aw Lal Isua ang turin” tih hla tui em em a sa \hin te tan chuan Amah Pathian kan anna lai chu tuipui em em awm tak kan nih vei nen. Pathian lak ata kan hranna, sual bul kan tih hlauh zawk si. A inkalh \hin ngawt mai. A ziaktu hian a ziak fiah lo deuh em ni dawn le?

            Paih leh harsa, thudik lo lo hriat hmasak hi a pawi thui thei khawp mai.Isua khan a rawngbawl laia a thusawi reng rengah khan, Genesis ziaktuin a sawi setana, Rulpuia chang a mihringte thlem a, chhia leh \ha an lo hriat takna kha ‘Sual bul’ a ni tih lam reng reng vawi te khat mah zu han sawi miah lova! Engatinge Pathian laka kan hranna sual bul ber mai ni si chu a sawi loh theih; pathianin mihring nuna sual a tih niah a ngai lo a ni ang.

            He thu hian hringnun a nghawng thui em em mai a, sawi thui deuh pawh a ngai ang. Zoram kohhran tam ber hian he thu hi nghahchhanah an hman tlat avangin, ringtu intite pawhin hma an sawn thei lo. Pathian thu zirna hmun leh Camping kan buatsaihnaah pawh sual thu leh a ngaihdam theih dan tur kan buaipui nasa ber fo. Hetianga kan kal zel chuan kum 100 dang pawh kalliam leh \hin mahse ringtute hian A Aw B bak kan pel thei chuang lovang.

            A chhia leh a \ha hre hrang a, a chhia dah bova, a \ha kan hman pawh Pathian thu tling lo nia kan inzirtir zelna chuan kan nun a nghawng chhe chho zel a. Chanchinbu pakhata thuchhuah hi i han tarlang teh ang, ‘Aizawl veng pakhatah pa kum 50 mi chuan sikul naupang kum 7 mi a pawngsual a, naupang natuar \ap bang thei lo chu an han zawt fiah a, a thil tih avang hian police kutah hlan a ni. He pa hi misual a ni lova, zing \awng\ai inkhawm pawh pelh ngai lo a ni. He thil a tih dawn zan pawh hian kohhranah a inkhawm. Amahah hian engemaw thawktu a awm nia thu dawn ani,’

            Thudik lo hriat hmasak kha a pawi kan ti thei tawh em? Kan chanchinbu chhiarah khan 'Amahah engemaw thawktu’ – Hei chiah hi Genesis ziaktuin mihring kawchhunga thil awm lo, setana, pawn lam a\anga mihringte bei \hin leh thlem \hin anga a ziah thu dik anga kan lo pawm tlat tawh khan rah \ha lo a rawn chhuah ta ngei a nih hi. He naupang pawngsualtu han Pathianin a pek chhia leh \ha hriatna fim tak kha hmang sela, a chhia dah bovin a \ha nia a hriat ngei kha hmang sela chuan he naupang kum tling lo tana pawi tur thil hi a thlengin ka ring lo. Pathianin a pek chhia leh \ha hriatna kha hmanna chang a hriat loh leh a hman duh lohna tak kha sual a va ni chiang em! A damchhung hun atana hman tur Pathianin a pek ‘Chhia leh \ha hriatna ngei chu  a hun kal leh zel tur atan tal chuan lo hmang \hin tawh rawh se.

            Mi dangin an lo teh vena kha enge ni kha? A mihring puite chungah engpawh tise, kum tling lo naupang na tuartirin pawngsual mahse - \awng\ai inkhawm leh kohhran inkhawm a pelh loh chuan- em ni kha. A va pawi em! A pawi mang e! Hetiang hian em ni kan kal zel dawn le.

             He kan mihringa bettlat tura kan Nunna Pathianin min pek, a chhia leh \ha hriatna hmang duh lo lui tlat hian kan awm zel ang nge? Chu chhia leh \ha hriatna fim tak hmang chuan chhungkua, khawtlang, kohhran leh kan ram hi kan enkawl ve tawh zawk dawn?

            Aw le, chhia leh \ha hriatna Evi leh Adama ten an lo hman tak leh kei ni ngei pawhin kan hman loh theih loh hi ‘Sual bul’ ni lovin, chhia leh \ha hrethei tura Pathian siamte kan ni tih kan lo hre thei tawh ang. Kan nunna Pathian min neihtir chhia leh \ha hriatna fim tak chuan Lalpa malsawm leilung leh a chhunga cheng thil tinreng te enkawl turin i inbuatsaih ang ule.