KRAWS DAIHHLIM HNUAIAH CHUAN

1.      Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni hnam hmuhsitna leh a chhe lai apiang sawi duhna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan mahni hnam chawisanna leh a chhe lai apiang thawm that duhna a lo piang.

2.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan thlamuang reng an awm lo; thil hoteah phili chukna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan Lal remruat loh thil thleng reng a awm lo tih hriain thlamuang taka Pathian hnena chawlhna a lo piang.

3.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni ram aiin ram dang Pathian thua neihna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan kan Pathianin ram min pek hi kan Pathian thu puiin, ram leh hnam leh sakhua hi a kal kawp tlat a      ni tih hriatna a lo piang.

4.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni ram pawh siam tha hauh si lovin; ram dang veina a lo piang. Mizo sakhuaah chuan mahni ram hi Pathianin min pek a nih hriain a tha thei ang bera siam duhna a lo piang.

5.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan eng ni pawh hi Pathianni a ni tih an hre lo a, an Pathianniah chauh Pathian biak tur emaw tihna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan eng ni mai pawh hi Pathianni a ni tih hriatna a lo piang.

6.      Kraws daihhlim hnuaiah chuan an Pathian thlarau ruihna a lo piang(an hlim poh leh an rui nasa a ni mai, hnunglam leh hmalam pawh an hre hrang tawh lo.. Mizo sakhaw betu te thlarau erawh a rui ve ngai lo.

7.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan an Pathian chu hla takah awmin an hria. Tawngtaia auh vak vakna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan kan Pathian chu keimahniah a awm a, amahah kan awm reng a ni tih hriatna a lo piang.

8.      Kraws daihhlim hnuaiah chuan an Pathian chu engkim hrilh chawp zel ngai nia hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan an siamtu Pathian chuan engkim hriatloh a nei lo tih hriatna a lo piang.                                                                                

9.      Kraws daihhlim hnuaiah chuan kutdawhna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan an thawh loh chuan an siamtu Pathianin eitur a pe dawn lo tih hriatna a lo piang.

10.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni hnam zai leh lam te chu ramhuai biakna nia hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan an hnam zai leh lam te hi Pathianin a pek a nih hriain Pathian fak nan a tling a ni tih hriatna a lo piang.

11.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan an Pathian chu rilru chhe tak thih hnu leh zel pawha la inhrem leh duh zel khawp rilru chhia nia hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan an thih hnuah chuan Pa atanga nunna an neih chu Pa hnenah a chawl tawh dawn tih hriatna a lo piang.

12.     Kraws daihhlim hnuaiah chuan vanram leh hremhmun hi khawi maw laia awma hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan vanram leh hremhmun chu anmahniah a awm reng tih hriatna a lo piang.

13.     Kraws daihhlim hnuaiah chuan mirethei te chanpual pawh ei sak mah ila a pawi lo tih hriatna alo piang. Mizo sakhuaah chuan miretheite chhawmdawl kha Pathian thu a ni tih hriatna a lo piang.

14.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan Sakhaw dang reng reng chu engmah an ni lo tih inzirtirna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan eng sakhua pawh hian an hnam zia leh nihphung anga Pathian an biak hi Pathian thu a ni tih hriatna a lo piang.

15.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan sakhaw dang reng reng hlauhna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan sakhaw dang hlauhna pakhat tem ah a awm ve lo. Eng sakhua pawh thianah a siam thei zawk a ni tih hriatna a lo piang.

16.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan Pathian hian hnam thlan bik neia hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan eng hnam pawh hi Pathian thlante vek anni tih hriatna a lo piang.

17.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan serh leh sâng hian pawimawhna a nei lo tih hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan serh leh sang hian an nun kawng leh khawtlang nun a hruai tha a ni tih hriatna a lo piang.

18.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan engkim mai hi \awng\aia dil hlawhtlin theiha hriatna a lo piang. Mizo sakhuaah chuan siamtuin chhia leh \ha hriatna a pek chu hmang \angkaia a tak taka thawh hi hlawhtlinna a ni tih hriatna a lo piang.

19.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan Pathian fakna hla kan ti chauh lo chu sak thiang lova hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan Pathian fakna te, lenglawng te, lengzem te leh ramngaih hla te hian Pathian ropui zia an puang chhuak a ni tih hriatna a lo piang.

20.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan zai mite hian Pathian fakna hla an tih an sak loh chuan sual tura inngaihna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan eng hla mai pawh  sa ila, kei mahniah Pathian a awm reng tih hriatna a lo piang.

21.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan an thlahtu ni miah lote tihsual mawh chu phur tlat tura inhriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan an tihsual mawh chu midangin tuar lovin an thlahteah a lo lang mai dawn tih hriatna a lo piang.

22.    Kraws daihhlim hnuaiah chuan mahni ram chhunga lui leh tlâng te ai chuan mi rama lui leh tlâng te chu hlu bik tlata hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan mahni ram chhunga lui leh tlâng te chu ram dang lui leh tlâng te ai chuan kan \angkai puiin, kan tan an hlu daih zawk a ni tih hriatna a lo piang.

23.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan siamtu’n kan sak hming hmeichhia leh mipa hriat hran theihna mawi tak min pek chu duhkhawp lovin; hnam dang hming zeh tel chu mawi tlata hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan, siamtu’n kan sakhming atâna min pek hi a mawi kan tiin, a hlanga ziah zel hi kan hnam tan a hlu a ni tih hriatna a lo piang.

24.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan thihna te hi tute emaw bawhchhiatna avânga lo awm nia hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan thihna te hi atir a\anga siamtu remruat a ni tih hriatna a lo piang.

25.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan mitthi te hi nakina lo la tho leh vek tura hriatna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan thih hnua tho leh tur khawiah mah a awm lo tih hriatna a lo piang.

26.  Kraws daihhlim hnuaiah chuan chhungtin hi vanramah la intawkkhawm leh vek tura rinna a lo piang a. Mizo sakhuaah chuan Pathian atanga nunna kan neih hi a lo tawp hunah chuan Pathian hnenah kan chawl tawh dawn tih kan hria; chu bak sawi theih kan nei lo tih hriatna a lo piang.

27.   Kraws daihhlim hnuaiah chuan saimtu’n duhtaka a duan he khawvel hi lei ninawm leh lei hrehawm, hmun hrehawmah a lo chang ta nia hriatna a lo piang a, Mizo sakhuaah chuan siamtu’n duhtaka a siam he lei hi kan tan chuan malsawmna tinreng awmna a ni tih hriatna a lo piang.

28.     Kraws daihhlim hnuaiah chuan nitina rinawm taka hna an va thawh kha Pathian hnena an \awng\aina a ni tih hriat lohna a rawn piang a, Mizo sakhuaah chuan rinawm tak leh taima taka eng hna pawh an va thawh kha Pathian hnena an \awng\aina a ni tih hriatna a lo piang.

THENAWMNU HNUTE TUI

1.  Anpai ziarâng, nunze dang lêng lutin Zo nun mawi pal ang thlakin, a ngûrpui lal lai an thliak, hmangaih Zoram chhantu.

2.  Zoram, i nu i hai ta nge, nuhrawnin a khuakhirh ta che em ni? Hnute tui khamlo nau \ap thâwm a ring mang e.

3.  |henawmnu hnute tui mai zawngin in awih thlei rual lah ni si lo.

4.  Chhawnabawraza i iang ta em ni? i nu tak hriat a har ta mang e.

5.  I sênlaia tlanbopui i ni em ni, tu ber hi i nu tak ni ang maw?

6.  A ngah tal peih la, i nu tak zawng i la zawng chhuak mahna le.

7.  Eng hunah tak hmu chhuak ang che maw le, i bula awm rei ber hi em ni?

8.  Chu pawh a ni mai lo, chhiahhlawhte pawh an ni mai thei asin.

9.  A nih leh i lâwm zawng lei peih deuhte hi em ni?

chutah i lâwm a kim bawk si lo.

10.I thlirna hmanraw pakhatah erawh chuan i nakin hun tura i rotling eng nge a buatsaihsak che tih i thlir a dik ang.

11.A nih leh chu chu tu kutah nge awm ang?

12.Zo hnahthlâk kan nih chuan tumah kan hrawn thiang si lo. Nu leh pa thawhchhuaha inchhek rual lah kan ni hek lo.

13.He ramah hian mikhual châmrei mai kan ni nem le, a neitu tak lo chuan i thvmral hi a pawiti lo phawt ang le.

14.A hringtu tak lo chuan a chan ai thilah pawh a zatve a keih hêk anga, a pe ve chauh ang che a, a hringtu tak erawh chuan a ei ai a pe ang che a, nang i thau ang a, a ni a chër thung ang.

15.Nau awmtu mai a nih erawh chuan nang i chër ang a, a awmtu a mum kung thung ang.

16.|awng ri reh ruala hmangaihna dai te, chil per hul ruala duhsakna hul te, i hnêk tur ni awm tak, nangmah hne ral tute i mamawh si lo.

17.I chhunga ro \hate hai chhuak a, i hausaknate nangmah thuam mawi nan hmang a,

18.Dikna leh rinawmna, taimâkna leh tlâwmngaihna, huaisenna leh hawihhâwmna tinrenga thuam che a,

19.Mawina tinreng bel a, lêng dangte chhiah thama cheimawi tur che, harsat leh retheih huam a, Zofate sekibuhchhuak hlântu tur i nu tak chu tunge ni ang le?

TAWNGTAINA CHUNGCHANG

           A bikin Mizo Kristiante hi han thlûr bing deuh ila, mahni’n sakhua nei ve reng chung sia mi sakhua kan \awm tlat avang hian sawi loh theih a ni lo. Mi hnam chu kan sawi phak a ni loah ngai rih mai ila. Mizote’n Kristian sakhua kan han zui ve mai chu a ni a, Bible lo pian dan te hi kan chhut ngai meuh lo niin a lang a, amaherawh chu chu lam thu zawng kan sawi tum a ni lo.

            Kristian kan han nih ve hian mi hnam aiin kan Pathian biak dân hi kan uchuak, tun lai tawng takin kan over mah mah a ni awm mang e, tih tur a ni. Kan inkhawm dan te hi a lutuk mah mahin a lang a, mahse kan chhungril lam chu eng teh ual a nih hmel si loh a. Kar khat chhungin zan tin inkhawmna hun kan nei a, Chawlhni zanah Kohhran inkhawm pangngai neiin sermon kan ngaithla a, Thawhtan zanah KTP inkhawm hun a lo ni leh a; Thawhleh zanah Kohhran hmeichhe inkhawm a lo ni a, Nilai zanah thupui neia inkhawm a ni leh a. Ninga zan emaw, Zirtawp zan emaw zawk zawk kan awl hram a, Inrin zanah inkhawm a lo ni leh a. Heti reng reng chuan committee ilo vel awm ve fote nen zana kal chhuah lo ngai fo hi nula tan te, tlangval tan te leh nu leh pa tan te pawh a tha lo a, zirlai tan lehkhazir hun tha bawh bona te, nu leh pa tan tu leh fate awp lumna hun awm lo te a lo ni a, thil dang dang pawh a ni ang. Kan ti lutuk mah mah a ni.

            Aw le, kan sawi tum loh lamah kan luh thui hmain Bible hi kan thurin bulpui bera kan hman a ni a, \awng\ai thu hi engtin nge a lo zirtir teh reng le i lo en ang u. Isua khan, ‘In duh apiang dil rawh u, in tan tihin a awm zel ang,’ a ti mai a. Kan duh duh dil hlawhtlin mai theih ni awm fahran khan a sawi a. Jakoba ve thung chuan, ‘In dil a, in dil dik loh avangin in hmu lo a, in nawmsak nan hman in tum si,’ a lo ti leh lawi si a. Paula chuan, ‘Tawngtai fan fan ula,’ a tih laiin, Isaia chuan, ‘Vawi tam tak in tawngtai pawhin ka ngaithla tawh lo ang,’ tiin a lo ziak leh bawk si a(Isaia 1:15). A va han inkawlkalh hlawm ve le! Isua hnenah khan a zirtirte khan \awng\ai dan zirtir turin an phut a. Isua khan tawngtai dan tur chu heti ang hian a hrilh ta ngei a, a awmzia i lo chhui dawn teh ang u.

Kan pa Vana mi:-

            Isua ngeiin, ‘Leiah hian tumah “Ka pa,” ti suh u, in Pa chu pakhat chauh a ni, vana mi khi,’ a ti tlat mai. Hei hian Pathian chu pakhat chauh a awm a, vana mi chauh lo chu tumah Pathian dang an awm loh thu a sawina a ni nghal a, amah Isua pawh Pathian biaka biak loh tur tihna a ni.

I hming zahawm rawh se:-

            Hman lai Israel-te chuan an Pathian Jehova chu an zah em em mai a, a hming pawh hi a nazawngin an lam ri mai mai ngai lo. An dan lehkhabuah pawh, ‘Lalpa i Pathian hming a naranin sawi suh,’ a ti. Zofate pawh hian an Pathian hming hi a naranin an sawi mai mai khat viau asin! ‘Chunga Pathian,’ tih te, ‘Khawzing Pathian,’ tih te chu an lam zauh zauh a, a hming tak hi tunah pawh mi nazawng hian kan hria em ni? Keini’n Pathian hming hi kan tihzahawma kan tihzahawm loh theih pawh a ni lo a, a hming a narana kan lam loh te hian zahawmin a lang mai thin zawk a ni.

I ram lo thleng rawh se:-

            Bible han en hian, ‘I ram lo thleng rawh se,’ tia kan dil avanga thleng tur niin a lang lo a, Pathian thlarau keimahnia a lo awm hian Pathian ram chu keimahniah a lo thleng reng tawh a ni tih hriat mai hi a lo tawk reng a. ‘Pathian ram chu in kawchhungah a awm tawh reng a ni,’ a tih ang khan.

I duh zawng vana an tih angin leia mi’n ti rawh se:-

            Isua khan leia mite’n Pa duh zawng vana an tih anga an tih ve theihna turin a zirtir a, nimahsela a thu anga zawm duh si loin, ‘Lalpa, Lalpa,’ an ti chamchi mai si a, a ning deuh a ni mahna, ‘Engati nge nangni’n ka thu zawm si loin, “Lalpa, Lalpa,” mi tih thin?’ tiin a zilh nghe nghe a nih kha.  Keini Zofa Kristiante pawh hian, ‘Lalpa,’ kan ti zing ut mai a; ‘Pathian lehkha in chhiar ngun thin, a chhungah chatuana nunna awma in rin avangin, nimahsela nunna nei turin ka hnenah in lo kal duh si lo,’ a tihate hi kan nih duh hmel khawp mai! Chuvangin Pa duh zawng tih dan hriat a pawimawh a ni.

Vawiinah hian kan ei khawpin chaw min pe ang che:-

            Tun laiah hian, ‘Ni tin kan ei khawpin chaw min pe ang che,’ tiin kan chham \hin niin ka hria a. Kan dil dan leh kan khawsak dan hi a inmil thei lo reng reng mai a, ni tina ei khawp chauh dil sia kum khat tla mai pawh duh tawk loa kan inchhek khawl vak lawi si nen hi chuan a inrem thei thlawt lo a ni e. Heta ei khawp a sawi hi kan ‘dal bhat’ lam pang hi chu a nih hmel loh tlat lehnghal, Pathian thua inchawmna lam a kawk deuh tlat. ‘Chu ramah chuan tam ka tir ang a, chaw tamna ni loin, tui tamna ni hek loin, Lalpa thu hriatna tamna zawk chu,’ a tih ang kha a ni zawk awm e.

Kan batte min ngaidam ang che:-

            Tirhkoh Paula chuan Isua tuarna ringtute chungchang thu a sawinaah chuan, ‘Batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm min dodal \hina chu kros thisenin a thai bo ta,’ tih thu a sawi a. Hmasang ata Judate chuan an eng ilo bate chu kum sarihnaah ngaihdam kum an nei thin a, chutah chuan sual ngaihdam kum angin Isua khan batna lehkha thupeka ziak chu a thai bo niin a sawi a ni. Chuti chuan, ‘ang che, ang che, ang che,’ tih duah duah pawh khi dil avanga thleng tur ni loin, Pathian thlarau neitute tan chuan thleng sa vek zawk a ni si a. ‘In dil chu hmu tawhah inruat rawh u, ti chuan in hmu ang,’ tih a nih reng kha. Chuti loa, ‘Aw Lalpa, aw Lalpa,’ tih tih mai ringawt chu, ‘Lalpa, Lalpa,’ mi ti nazawng chu van ramah an lut lo ang a, ka Pa vana mi duh zawng titu erawh chu an lut ang,’min lo tih khum ve dah reu reu ang tih a hlauhawm alawm maw le. A thlaraua khah lohthlak em alawm.

            Farisaiho \awng\ai dânte kha a dem hle mai a, kawng peng \huam takah te ding chungin an \awng\ai a, an au vak vak a, an sawi ngai an sawi an sawi nawn mai a. An \awng tam avangin hriain an ring a ni. Nangni erawh chuan chuti angin ti ve suh u. Amah in dil hmain engte nge in mamawh in Pa vana mi’n a hre vek a ni tiin Isua a zirtirte kha a hrilh a nih kha. Keini pawh hi dil lo mah ila kan mamawh chu hre lo khawpa Pathian mawl kan nei hlei nem maw le. ‘A ram leh a felna zawng hmasa zawk’ turin min ti a, chu mi kan neih chuan thil dang zawng zawng pawh min pek belhchhah dawn a nih zawk chu. Kan lungkham avanga mahni taksa dung lam pawh tawng khat lek pawha tisang thei lo khan silhfen te, ei leh in tur te lungkham em emin kan han dil a, thil dang eng engemaw kan dil teuh mai a. A tawngtai hla chham thiam deuh chu kan Amen uar deuh a, kan chham tawpah kan han amen thum huk a, ‘An lawmman chu an hmu zo tawh,’ a tih ang khan kan lawmman chu kan hmu nghal zel a ang viau a, a bak chu beisei tur a vang. ‘Nang erawh chu i \awng\aiin i pindan chhungrilah lut la, i kawng khar la, i Pa a rûka awm hnenah chuan \awng\ai rawh,’ a ti. Keini urhsun leh puithu awm em ema thu mawi em em kan han chham chhuak a, ngaih\ha awm taka kan han titawp hi zawng tisa \awng\ai, Farisai \awng\ai ang chauh kan ni \hin zawk. ‘In dil a, in dil dik si lo a, in dil dik loh avangin in hmu lo a, in nawmsak nan hman in tum si,’ a tih hi a dik viauin a lang. Paula chuan, ‘Eng hun pawha thlaraua \awng\aiin....,’ a ti zawk a ni. ‘Lawm fo ula, bang loin \awng\ai rawh u,’ a tih hi eng nge a awmzia le? Chaw ei hun te kan nei a, hna thawh hun te kan nei a, mut hun kan nei bawk a, bang lo chuan kan tawngtai hman lo a ni ti rawh u. ‘Aw Lalpa, aw Lalpa,’ tia kan dil hi chu tisa \awng\ai mai a ni a, thlaraua \awng\ai zawk turin min fuih a nih hi.

Kan chak lohna a pui:-      

            A nih loh leh thlaraua tawngtai dan chu engtin nge ni ang le? Tirhkoh Paula chuan, ‘Thlarau chuan kan chak lohna te a pui \hin a,’ a han ti a. Kan chak lohna chu engtin nge a puih le? A hma aia chak deuh hret turin em ni a puih le? Ni lah lo e. Kan chak lohna te a puih khan chak loh ral raihna lam a chawh zawk a, ‘Engtia \awng\ai tur nge tih hre lo khawp hialin a pui chak lo zawk alawm! Keini Mizo Kristian \haa inngai tam takte chu kan chak em asin! \awng\ai dan tur leh \awng\ai hla chham tur pawh kan la hre zal zal em asin! Engtia \awng\ai tur nge tih pawh kan hriat loh let der hnuah chuan, ‘thlarauin fapa chu ‘Ka Pa(Abba),’ tia auin kan thinlungah a rawn tir a, rum sawi hleih theih loha min lo \awng\aisak thu kan hre ta mai zawk a ni. Chu ngei chuan van hmunapindan chhungril berah Pa hnenah kan tan puithiam Lalber hna thawkin min lo tawngtaisak reng ta zawk a ni tih hi Kristiante Bible-in a zirtir dan chu a ni tlat mai. Chu mi hretute chuan ‘A ram leh a felna’ an lo zawng hmu hmasa tawh a, engkim hi an ta a nihzia an lo hre ta zawk a ni. Chuti anga van hmuna min dilsaktu \awng\aina avang chuan bang loin kan \awng\ai ta zawk a ni.

RAM AWIHNA HLA

1.      Ni leh thla arsi te khi tam hle mahse, siamtu inpuanna rengin an ding zo si lo.

2.      Nunna nei lo, hlutna pakhat neia siam mai chauh an lo ni.

3.      An chhûng a\ang rengin rah chhuah thei an piang lo e, ruat bîkte hnen a\ang lo chuan.

4.      Arsite zîngah kan chênna leilung hi khuanu inpuanna leilung chu a ni.

5.      Khuanu nihna keng zoin, nunna kimin khawvêl a lo lang.

6.      Chu ngei chu kan tân nu leh paah a ding, kan chênna leilung ngei hi.

7.      Hnam tinte u, in beng lo chhi ula, lo ngaithla teh mah u.

8.      Ram chhûnga cheng thilnung tinrêngte hi, amah a\anga chhuak, a fate kan ni.

9.      Leilungah hian amaha awm zawng zawngte châwmna daih hausakna a khâwl a.

10.  Eng mamawhtu tân an mamawh tâwk a pe a, thim mamawhte tân mamawh tawk a pe a.

11.  Lum leh vawt mamawh tân an mamawh tâwkin lum leh vawt a pe bawk a.

12.  Englai pawha vawt mamawh tân pawh tui hnuai khaw vawt a pe bawk a.

13.  Ruah mamawhte tâna a kawl sa tui chu chung lamah vawrh chhoin a sûrtîr leh \hin.

14.  Boruak che leh danglam mamawhte tân thlî a ruat a, thlî chuan hna a thawk \hîn.

15.  Leilung chuan a mite tân ei tûr a siamsak a, an za atân a tui em em vek a ni.

16.  An nawmna tûr a ruahmansak vek a, an hlimna tûr zawngte nen chuan.

17.  A a ber a\anga a fing ber thlenga an tawn ni chuan lungngai reng an awm lo.

18.  Lungngaihna leh lungngaih theihna a dah a, a changtute hnenah a inlâr \hin.

19.  Tuipui zau takte a\ang chuan khawmualte chu a rawn inpho chhuak a.

20.  Tuipui leh khawmuala awm thilnungte chuan chênna bik te an nei \heuh a.

21.  Chungte  chuan an ram chin bi leh khawsakna hmun chu an hai ngai lo a ni.

22.  Tui chhûnga chengte tân an ei tur chu tui chhûngah a daksak vek a.

23.  Khawmuala cheng hringfate leh ramsate chuan an chênna hmunah ei tur an dap \hin.

24.  Chung lêng thla khâwnghote chuan lei chung boruakah ei tûr an dap \hin.

25.  Heng nung zawng zawngte hi an mamawh tâwk ei tur pek an ni vek a ni.

26.  A petu leh a ruattu duh dâna kalte’n tlakchham ni reng an nei ngai lo.

27.  Nuin a hrin nung tinreng zingah hringfate hi a hringtu enkawl let thei tura din kan ni.

28.  Leilung nunna kan chan bakah a ruattu nunna changa nun tlangna ruatsak kan ni.

29.  Hnam tinte u, nangmahni hringtu, in chenna ram leilung ngei kha in nu tak a ni e.

30.  Engati nge hnamte’n an hringtu nu an hai a, nuhrawn hnute an beisei tak mai le?

31.  Anmahni hringtu ram leilung chu hawisanin, mi hnute tui hnek tuma an beisei tak mai le?

32.  Aw zofate u, in lo pianna ram kha in nu tak, nangmahni chawm let tûr che u a ni a sin!

33.  In chenna Zoram leilung hausakna hnute tui chauh chu beisei ula, hne rawh u.

34.  In nu chuan a duhsak malsâwmna hnute tui rangkachak chuan a châwm lian ang che u.

35.  Tichuan, nu hmangaihna dik a lang ang a, nun mawi leh thianghlim chu in nei tawh ang.

36.  Aw nang thlasik hun, i va hlu em! I hun chhûngah thil i vawng \ha a ni.

37.  Aw nang nipui, hringfate hnathawh chu \anpui turin i rinawm zual a ni.

38.  Aw leilung lo au chhuak la, “Keimaha chaw zawngtute ei khawp ka dah e,” tiin

39.  Chung khuanu chu leilung hmangin a inpuang kim ngei e.

A KAWNG A KUAL NGEI MAI

Mizoten Kristian zirtirna kan dawn chu kum za chuang a ni ta. Chuti lai karah chuan harhna chi hrang hrang leh hriatna chi dang dang chuan min tuam vel a. Kristian zirtirna kan hmuh tirh phat atangin ngaihdan in ang lo leh aw-phawi in ang lo a lo piang nghal a. Baptish Kohhran leh Presbyterian Kohhran chuan chhim leh hmar ramri a kham nghal a.

A lo rei deuh hleka Baptisma uar zawka thurina nei te, chhinchiahma dang aia puanzâr rawn chelek tute nen, Rom Kohhran te a lo ding zel a, Judaism te, Mizo Juda te, Chhinlung Juda te, sunday serh leh Sabath serh te, thawhtan serhte thlengin Kristian kan ni rei tual tuala, ngaihdan hrang a tam tual tual a, Setana pawl thlengin a lo piang ta a ni. Chung zawng zawng chuan Bible ami an changthlan vek a, Bible-ah pawh thuthlung thar bu duh miah lo te, Isua duh miah lo te, Isua chauh ti tûk mai te, Bible ring si, tawngtai duh lem lo te, heng zawng zawng hi mahni hnam thil Pathian thu ni loa ngai a, mi hnam tih dan zir an ni tlangpui. A thente chu sa engkim ei thei, a thente chu ei theihloh nei burte an ni a. Chu pawh chu Bible chhung bung leh chang tlawhchhan nei vek an ni.

Mizoram zîm têah hian rin dan chi hrang hrang za aia tam an awm ta mai. Thurin bu khat intawm siah chuan ngaihdan hrang tamna ber a ni hial awm e. Ngaihdan in ang lo satliah mai pawh ni lo Vanram kai ho pawh an tum lo hial a ni. Lungrualna chi khat an neih chu mahni hnam zia thil tling lo a dah a, mi hnam tihdan tling zawka ngaihna hi an lungrualna awm chhun a ni awm e. Tawngtai hi an uar hlawm viau a, Pathian an dah dan leh an tawngtai tawpa Isua hming an lantir dan a hrang nuaih mai a. Bible an zir dan a in ang lo a, zir chhuakte pawh Pastor atan an zirna hmun a zirin rawih duh leh duh lo an nei.Chuti ang khawp chuan Zofate then darhna thuthlung chuan min chîm buai ta a ni. A that loh zia han sawi hlek ila, ‘ziak leh chhiar min thiam tir, min ti changkang a, khawvel êng min hmuhtirtu,’ tiin an tan leh lawi si a. Chu zirtirna hnuaiah chuan kum za aia tam kan khawsa ta. Min tichangkang kan tih rualin min tih changkan dan hi awpbeh nuam tawkin min ti changkang a, Khuanu min pek kan nun thate min tun dinpui aiin mi lu la hnam, thingbul, lungbul biaah kan inzir chhuak phak tàwk a, kan hnam zia a sakhaw kalpui an awm chuan kan hmu ramhuai hû zel mai bawk si. Juda ho chu an tâm avangin buh tamna ram Aigupta lamah an pem a, pem lut na na na chu a ram neitute bawihah an awm lo theilo a, kum 40 zet Aigupta bawihah an awm reng a ni.

Keini erawh chu Khuanu min pek ramah hiam mâimi zial ang maiin hnam dang zirtirna chuam min ti tawngvai ta nuaih nuaih mai a nih hi. Engemaw chen chu min tichangkang ngei mai. Amaherawhchu, thawnthu diklo inhrilh ang deuh a nia. Thawnthu tha lo tak pawh hi inhrilh ila hriatna chu a tizau a, mahse kan tan a tha lem chuanglo a ni.

Tunah chuan kan sakhaw dikah Khuanuin min kai harh leh tan ta. He hun thleng tur hian kan vanglai hun tha zawng zawng chu kan hmang liam hman ti tih a. Chutah, hnama min dintu chuan tum a nei a, kohhrana tui taka rawng kan bawl lai chu thurin kalh leh tihsual nei chuanglo mah ila hnawk min ti tial tial a, min um chep zel a, kohhran lianahte kan hnawmg tan a, kohhran tê deuhahte kan ti chho zel a.Chutah Mizo Evangelical Association(MEA) a lo ding a, a hnu kum 6 lekah MEA chu mipui nawlpui huapzo Lalchhungkua-ah a lut fel chiah tihin pawlah harsatna a lo thleng leh ta a. Chu harsatna chuan Nunna Lalchhungkua a rawn piantir ta a. Nunna Lalchhungkuaah pawh chuan a lang a paua hnam zia leh hnam Sakhua puan chhuahna kan la nei mai lo, kan la ti deuh duar a. Chutah kum 1990 a lo her chhuah meuh chuan Champhai inkhawmpuiah kan nihna diktak chu puan chhuaha a awm rualin kan hnam tà ni lo, min tuamtu Kristian a tlâwm thu chu thu leh hla leh hnam thuam famkim nen puan chhuah a lo ni ta…!

Hei hi thil namai a ni lo, kan hnam thilte miin hnawmhne maia an ngaih tawh hnu leh kan hnampuite inkhawmpui; Western suit nen, a nalh thei ang bera fashion show ang maia an nalhna karah, puan vengin, pheikhawk pawh bun loin Champhai khawpui chu kan tuam ta a. Mahni pawh tim uai uai chungin kan hmaa tihtur awm chu kan han tâwn tlang ta a nih kha. Mite chuan, "Chhei raw! mual zu an hûng leh ngei dawn e," an lo ti râwl vei nen. Mahse mual zu hun hlau em em tute hian eng zu zu emaw an hûng thung si a nih hi. Kan thalai, 'Ram Kalsiam' rualte chu hmuntinah hmam lâm nen an fehchhuak a, kan Mizo puite ngei chuan mak thlirin min thlir a, kan hnam lâm chu,'Lalchhungkaw lâm,' an ti! A va han bo theih ngai em!

            Chu mai a la ni lo, kan fate'n nitin sikulah harsatna namên lo an tawh tâk avangin, chu harsatna chuan Lalhnam Sikul a dintir ta nawlh mai bawk a ni. Chhiatni thatni a ensan tura invauna tinrèng leh nupui pasal thu a harsatna te, kawrchung dum hual vêl kara inrikrâpna, chanchinbu leh pulpit tlangah te, khawlai titiah te, Ar chu tui lo ang maiin min chhuah a, mak thlirin ram mipui hian min thlir thin a nih kha.

            Chuti anga kawng kual leh bumboh chu kan zawh hnuin tunah chuan kan hnam ziain kan ramah thiam a chang tan ta. Kum 25 chhung zet kan hnam zia thiam chantir tura lehkha kan tlanpui hnuin tunah chuan World Record meuh siamin kan hnam zia chu khawvelah a inpho chhuak ta. Hei hi Lal thu a ni ber lo kan ti a nih pawhin Lal thu hmute inlan chhuahna chu a ni ngei mai. Juda leh thlang sapin min bawih dan pawh hi, 'Pathian thu' ti a an sawi lai rengin kan hriat loh hlanin an hnam ziaah kan lo lut daih mai a nih hi. Tunah chu bawih ata chu kan chhuak ta. Chapona, lal hrawtna leh mi hnuaichhiahna tello thangchhuahna chu kum 25 lai a lo tling ta mai hi a kawng chu kualin bumboh hle mah se, engmahin a dal thei lo, Chung Khuanu hi a va ropui em!

CHHIA LEH THA HRIATNA

                                                                           C. Vanlallawma

            Bible-a Genesis ziaktuin a ziah, Setana(Rulpui) thlemna do zo lova, Evi leh Adama ten chhia leh \ha hriatna thing rah an ei hi mihring zawng zawngin kan chhawm ‘Sual bul’ nia zoram Kohhran heti zozai ten kan inzirtir chhawm zel hi kan chhui hmasa ber ang. Nunna thu aia min chiah buaitu a ni tlat, kal zelna leh puitlinna lamah pawh min pentir thei lotu a ni, paih leh tih danglam ngaihna kan hre tawh si lo. He kan thu nghahchhana hmanga kan thu inzirtir kawng hrang hrangte i han thlir ho teh ang u.

            Engkim siamtu leh dintu kan Nunna Pathian lak ata kan lo hran takna sual bul nia Genesis ziaktuin a tarlan, Evi leh Adama ten chhia leh \ha hriatna thingrah ei a, chhia leh \ha an lo hriat chu sual bul ni anga i pawm chuan, mihring hi chhia leh \ha hre thei lo tur leh hmang lo turin Pathianin a siam i tihna a ni maw?

            Ngaihtuah rawh le, chhia leh \ha hriatna chu ‘SUAL’ tiin i hmang lo ngam em? Rannungte tak ngial pawh hian, an mahni tana chhia leh \ha chu an hria a sin. Chu chu kan Nunna Pathianin a siam dan a ni tlat. I hmuh ngai miah loh rannung bualah kal hnai teh, a nungchang en rawh le! I tihnat hlauin a in saseng Chawn chawn mai ang. Chutiang a nih si chuan, thilsiam zinga chungnung ber mihring hi chhia leh \ha hre hrang thei lo tuirn Pathian chuan min siam ang maw? A chhia leh \ha hriatna hman \anna kha Pathian ngaihah sual a ni thei ang maw? Khai aw, ngaihtuah chiang teh le. Chhia leh \ha hriatna hmang lovin i awm thei em? I awm ngam chiah em? A chhia leh a \ha i hriat theihna hmang ngei khan tualthat lo turin i insum ta a, chu chu  i sualnaah puh i phal em? I chhia leh \ha hriatna hmang ngeia i thil tih a ni si a. Chutiang zelin, rukruk pawh hi a \ha lo tih i hria a, ru lo turin i chhia leh \ha hriatna hmangin i inthunun ta a, i sualna a ni em? I siamtu kan Pathian hi biain a thu te hi kan zir thei ngut na maw chu! Tin, chhia leh \ha pawh hrehrang lo mihring chu thilsiam zawng zawng enkawltu leh an chunga thuneituah kan Pathian hian a rawn dah duh ang em? Felna Pathian, finna Pathian thil tihah chuan a awm lo deuh ang!

            Bible Pathian tlatna leh bawihna hnuai a\angin “Chhia leh \ha hriatna” an lo neih a an hmanna  ringawt kha a ni hlei nem. “Ti suh tih thupek an bawhchhia kha alawm” i la ti fo pek em? Ei suh tih an ei hi an bawhchhiatna a nih ngat chuan, chhia leh \ha reng reng hre suh u tihna a ni tho tho.

            Genesis ziaktu hian Pathian siam mihring hi a nun dan tur a phak tawk loh dan sawifiah nan a hriat phak loh thil sawi lamah a \hahnemngai deuh a ni mai thei. Genesia 3:24-ah chuan ‘ti suh u,’ tih Evi leh Adama ten an tih talhna lai hi hetiang hian a rawn ziak leh si a, “Tin, Lalpa, Pathian chuan ngai teh u, mihring chu a chhia leh a \ha hriain keimahni ang an lo ni ta’ tih a inziak daih mai thung. Mihringin a chhia leh a \ha kan hriat chu kan Nunna Pathian chuan Amah kan annaah min puansak zawk a nih chu. “Aw Lal Isua ang turin” tih hla tui em em a sa \hin te tan chuan Amah Pathian kan anna lai chu tuipui em em awm tak kan nih vei nen. Pathian lak ata kan hranna, sual bul kan tih hlauh zawk si. A inkalh \hin ngawt mai. A ziaktu hian a ziak fiah lo deuh em ni dawn le?

            Paih leh harsa, thudik lo lo hriat hmasak hi a pawi thui thei khawp mai.Isua khan a rawngbawl laia a thusawi reng rengah khan, Genesis ziaktuin a sawi setana, Rulpuia chang a mihringte thlem a, chhia leh \ha an lo hriat takna kha ‘Sual bul’ a ni tih lam reng reng vawi te khat mah zu han sawi miah lova! Engatinge Pathian laka kan hranna sual bul ber mai ni si chu a sawi loh theih; pathianin mihring nuna sual a tih niah a ngai lo a ni ang.

            He thu hian hringnun a nghawng thui em em mai a, sawi thui deuh pawh a ngai ang. Zoram kohhran tam ber hian he thu hi nghahchhanah an hman tlat avangin, ringtu intite pawhin hma an sawn thei lo. Pathian thu zirna hmun leh Camping kan buatsaihnaah pawh sual thu leh a ngaihdam theih dan tur kan buaipui nasa ber fo. Hetianga kan kal zel chuan kum 100 dang pawh kalliam leh \hin mahse ringtute hian A Aw B bak kan pel thei chuang lovang.

            A chhia leh a \ha hre hrang a, a chhia dah bova, a \ha kan hman pawh Pathian thu tling lo nia kan inzirtir zelna chuan kan nun a nghawng chhe chho zel a. Chanchinbu pakhata thuchhuah hi i han tarlang teh ang, ‘Aizawl veng pakhatah pa kum 50 mi chuan sikul naupang kum 7 mi a pawngsual a, naupang natuar \ap bang thei lo chu an han zawt fiah a, a thil tih avang hian police kutah hlan a ni. He pa hi misual a ni lova, zing \awng\ai inkhawm pawh pelh ngai lo a ni. He thil a tih dawn zan pawh hian kohhranah a inkhawm. Amahah hian engemaw thawktu a awm nia thu dawn ani,’

            Thudik lo hriat hmasak kha a pawi kan ti thei tawh em? Kan chanchinbu chhiarah khan 'Amahah engemaw thawktu’ – Hei chiah hi Genesis ziaktuin mihring kawchhunga thil awm lo, setana, pawn lam a\anga mihringte bei \hin leh thlem \hin anga a ziah thu dik anga kan lo pawm tlat tawh khan rah \ha lo a rawn chhuah ta ngei a nih hi. He naupang pawngsualtu han Pathianin a pek chhia leh \ha hriatna fim tak kha hmang sela, a chhia dah bovin a \ha nia a hriat ngei kha hmang sela chuan he naupang kum tling lo tana pawi tur thil hi a thlengin ka ring lo. Pathianin a pek chhia leh \ha hriatna kha hmanna chang a hriat loh leh a hman duh lohna tak kha sual a va ni chiang em! A damchhung hun atana hman tur Pathianin a pek ‘Chhia leh \ha hriatna ngei chu  a hun kal leh zel tur atan tal chuan lo hmang \hin tawh rawh se.

            Mi dangin an lo teh vena kha enge ni kha? A mihring puite chungah engpawh tise, kum tling lo naupang na tuartirin pawngsual mahse - \awng\ai inkhawm leh kohhran inkhawm a pelh loh chuan- em ni kha. A va pawi em! A pawi mang e! Hetiang hian em ni kan kal zel dawn le.

             He kan mihringa bettlat tura kan Nunna Pathianin min pek, a chhia leh \ha hriatna hmang duh lo lui tlat hian kan awm zel ang nge? Chu chhia leh \ha hriatna fim tak hmang chuan chhungkua, khawtlang, kohhran leh kan ram hi kan enkawl ve tawh zawk dawn?

            Aw le, chhia leh \ha hriatna Evi leh Adama ten an lo hman tak leh kei ni ngei pawhin kan hman loh theih loh hi ‘Sual bul’ ni lovin, chhia leh \ha hrethei tura Pathian siamte kan ni tih kan lo hre thei tawh ang. Kan nunna Pathian min neihtir chhia leh \ha hriatna fim tak chuan Lalpa malsawm leilung leh a chhunga cheng thil tinreng te enkawl turin i inbuatsaih ang ule.

Sakhua leh Culture

          Sakhua leh culture hi thil hrang daih anga lang leh ngaih theih; mahse, ţhen hran theih hauh loh, inkawp tlat si a ni a. Chuvangin, sakhaw chungchanga mi rilte chuan “Miin a hnam culture a hloh chuan a sakhua a hloh a, a sakhua a hloh chuan a nihna a hloh tihna a ni.” an lo ti ţhin reng a ni.

        Eng ram leh hnam pawh hi a lo din chhuah theihna tur chuan a ram mipuite chu an hnam sakhua leh culture-a an chian phawt a ngai a ni. Enge a chhan kan tih chuan chu ram leh hnam hnuk pui ber anih vang a ni. Khawvel ram changkâng zawkte lo din chhuah ţhinna chhan kan chhut chian duh chuan an hnam culture leh sakhuaa an chian em vang a ni kan ti thei ang. Entir nan- Japan-te khi pumrua leh kimtlangah pawh keimahni ang tho si, eng vanga heti taka changkâng leh hmingthang bik nge an nih? Khawvel thila an lo harh chhuahna a rei tawh vang anihna chen chu awm mah se, a chhan bulpui ber zawk chu an ram leh hnam sakhua leh culture-a an chian em vangin an thlahtute ngaihsan nachang an hria a. Chuvangin, an hunserh ropui ber pawh an thlahtute hriat rengna leh chawimawina hun kum tina an neih ţhin chu a ni. Eng vanga chuti taka an thlahtute chu ngaihlu ta bik nge an nih kan tih chuan, an thlahtute sakhua bak sakhaw dang an nei lo a, chu chu an ram leh hnam din chhuahna bulpui a ni tih an hriat chian em vang a ni. Isua thuthlung,’Tu pawh, ka hnena lo kal chuan a pa emaw, a nu emaw a huat loh chuan ka ziritr a ni thei lo ang(Luka: 14:26),” tih te nen chuan inpersan tak a ni.

       Sakhaw tak chu mihringte phuahchawp mai ni loin,leilung pian hma aţang tawha Chatuan Minung, Chatuan Pa-in khawvel hnam tinte hi nun neiin a lo din/buatsaih vek a, tin, amah nena kan inpawh/inzawm tawn theih nan kan thinlungah chi nung a lo tuh vek tawh a. Chu chu culture kan tih tak chu a ni. Chu tak chu alawm sap ţawnga.’Eternal Faith and Culture,’ an tih leh Hindi-a,’Sanatan Dharma- Sanskriti,’ an lo tih ţhin chu. Chu chu pipu sakhua/hnam sakhua kan tih tak chu a ni.

        Pi pu sakhua chungchangah hian kan ţhenawm Nepal rama Kirat hnamho (tuna Rai leh Lambat intite hi) chanchin tlem han thai lang hlek ila. Khungho khu kan tlang mi-pui, mahni hnam sakhua nghet taka la vuante an ni a. Tun hma B.C. 1500 hma lam aţang tawh khan Nepal ram khu,’Kirat ram’ tih a lo ni ţhin nghe nghe awm e. Tunah hian sakhaw hrang hrang Hindu, Muslim, Buddhist leh Kristin awmna  ram lo ni tain sakhaw dang avanga nek chep lo ni ta an ni. Mahse, tun thlengin an hnam sakhua an la phatsan duh hauh lo a, an fakawmin an entawn tlak hle a ni. Hnam rinawm leh huaisen an nih avangin British-ho pawh khan Mizote min rawn run khan Kirat-ho hmatehhah an rawn hmang nghe nghe a ni awm e.

         A chhan chu British-ho meuh pawh khan khatih hun laia Mizote kha tawh khirh an tih em vang niin an sawi. Chutiang chuan kan pi pute chuan ralthuam ţha nei ve lo chung pawhin huaisen takin an ram chhan an lo tum ţhin a. Mahse ralthuam an inneih ţhat hleih em avang leh an intam hleih em avangin tuk dawlin an lo awm mai chauh zawk a ni. Sal anga sawisak an lo nih hnu pawh khan tlawm nih chu an hreh hle a. Thih thlenga thinlung tlawm ve duh lote an ni hlawm. Entir nan, Lalnu Ropuilianite kha eng vanga tlawm ve duh lo nge ? A chhan chu a ram leh hnam sakhua chu chatuan Pathian pek a ni tih a lo hriat chian em vang a ni tih loh rual a ni lo.

        Pi pu sakhua kan tih hian hman lai, an khawsak dan ang mil zel a an tih dan zawng zawng kha a bo a bang awm loa chhawm nun leh vek tur tihna a ni lo. He khawvel changkanna kal mek zelah hian a ţul dan azira kalpui leh tichangkang zel tur erawh kan ni. Chumi awmzia chu kan thuthlung leh nihphung dik tak chuan kan tih dan phung a kaihruai tur a ni. Entir nan; tlawmngaihna, ţhian chhan thih ngam, sem sem dam dam tih te leh serh leh sang thila ruk ruk loh tur tih te, uire loh tur tih te, nu nleh pa zah te chu kan pi pute chuan an lo zawm ţha em em ţhinin serh sang, thiltih hmangin an lo nun chhuahpui ţhin a ni.

        Tin, sakhua leh culture-a bet tlatte zingah ‘Lengzem hla,’ Hla lenglawng,’ kan tihte hian pawimawhna lian tak an nei a ni tih kan hriat a ţul hle. Mipa leh hmeichhe inkara inngainat tawnna a lo awm theihna tura thuthlung ropui tak leh hnam inpum khatna atana pawimawh tak a nih avangin sawrkar pawh hian hnam inpum khatna atana a pawimawhna hriain Dooodharsan Programme-te siamin, ţhahnem ngai takin ţan a la mek reng a nih hi. Nimahsela, vanduaithlak takin kan ramah chuan Christianity hian a do/kalh tlat avangin kan ţhalai zingah ram hmangaihna hlate thiam tak leh tih tak zeta sa a, mipui awi ţan dek dek apiang chu, A fim hmasa Lalngoin thal zo zel e,’ tih hla ang main Golgotha zun zam chuan an lo phuarvat zel a. Chuvangin, a tira mahni ram leh hnam vei em em ţhin khan an han piangthara ta cheng a, ram leh hnam veina an nei ta miah lo em ni tih turin tehhhmeh an sawi chu an lo iang zo leh si ţhin. Enge a chhan kan tih chuan Chalfilh tlangte ai chuan a hmuh pawh an la hmuh ngai reng reng loh Kalvari tlangte chu an ngaihsan a, Pathian thu nia anhriat tak zawk vang a ni.

        Tichuan, Gospel hla leh Lengzem hla sa ţhinte chu piangthar leh piangthar lo teh nana kan hman tak ţhin avangin Gospel hla sa ţhin chuan Lengzem/Lenglawng hla han sa leh se kan ngainep leh ta vek ţhin a. Chuvangin, sak leh pawh han chak ţhin mah se, mi ngaih dan turte dawnin an insum hram hram ţhin a ni.Hei hi mahni zalenna tihbawrhbanna mai a ni. Engkim mai hian hunbi an nei vek a. Tehrengte pawhin hram hun an nei a, pangparte pawhin vul hun an nei ţhin ang hian hring fate pawh hian kan vanglai hun chuan lengzem leh lenglawng hlate hian kan thinlung luah lai hun a nei deuh vek ţhin. Mahse, kum a lo upat deuh  chuan a lo reh ve leh mai ţhin. Chuvangin, kan ngainat loh vanga sawisel leh khap phei chu siamtu remruat palzutna a ni ve hrim hrim.

       Hetiang hian kan ram sakhua leh culture ber chu sirah hnawl a, Choak Ârawn chang tawn an sawi ang maia foreign sakhaw saphun kan lo nih zawh tak avang hian kan thinlungah mahni ram leh hnam hmangaihna a tla hniam tial tial a, a sawp chu heti hi kan lo ni zo ta a nih hi le! Chuvangin, kan hnam a dam lo a, a rum tak meuh ta a nih hi! He kan ram tlu chhe mek hi tun din leh tumin mi ţhahnem ngaiten theih tawp chhuahin leh eng eng kum puante emaw pawh han nei ţhin mah se, awmzia a nei thui ţhin tak tak si lo a. Amah Pu H.T. Khuma(Fam) titi khawchang, Israel-te Kanan rama pem tum, Pathianin hri ţha lo lentira a hrem dan-‘Damdawi chi tin chi tang, chu chu ei ila a ţha ang’ an tih apiang an ei pawhin an dam thei chuang si lo. Chutah , khatah an tihna apiangah damna zawngin an kawi duah duah zel a. “Pi pu damdawi an ti .. mawngtam thlangra phena sairawkherha perhin a dam ang,’ te an ti thul…’ tia a sawi fiamthute paw kan ang zo ta alawm maw le.

         Awle, tunah chuan heti taka kan ram leh hnam a dam lohna chhan, a kaikuang ber chu enge tih kan lo hre thei tawh turah ngai ila. A hma lama kan sawi tak ang khan mahni sakhua leh culture ber sirah kan hnawl tawh si avangin kan hnam chu tuifinriata lawng pakhat, a khalhtu awm lo, tuifinriat thliin a chhem kual vel mai mai angin kan hnam chuan mu leh mal a nei thei tawh lo a, kan chiai zo ta a nih hi. He hnam dang sakhuaah hian kan hnam hian dam ni hmel a hmu dawn lo a ang hle. Hawh teh u, i ngaihtuah chiang teh ang u. Chungkhuanu’n sakhaw tak min pek kan hnam sakhua leh culture ngei mai chu nek chaua lo awmin ral ţep tawh mah se, i humhalh thar leh teh ang u. He kan hnam sakhua leh culture-ah ngei mai hian kan hnam damna chu a awm si a.

MIZO SAKHUA Vrs CHRISTIANNITY

      He kan thupuia ‘Mizo Sakhua’ tih i han chhiara i rilrua lo lang hmasa ber chu “Keini Mizote hian tun hma khan Ramhuai biak tih mai loh chu eng sakhua vak nge maw kan neih le ?” tiin i ngaihtuah a ni mai thei e. Chutia Ramhuai be thin hnama i lo inngai palh a nih vaih chuan i hnamah i chiang lo a, i bo thui tawh hle tih inhria ang che.

       Kan pi pu-te khan Ramhuai an be lo a, siamtu Pathian nung kaihhruainaa khawsa thin an ni zawkin, chu an Pathian chu ‘Chung Khuanu’ tiin an lam thin a. Eng natna  emaw an tawrh erawh chuan Ramhuai hnathawha an ngaih avangin an lak ata kiang turin Pathian hming chhalin hnawh chhuah/um bo dan kawng an lo dap ve mai thin a ni zawk. Eng pawh ni se, tunah hi chuan zaa za Kristian rama inchhal hial kan lo nih tak si avangin Kristianna hian engti ang chiahin nge kan hnam nun a lo khawih tih hi i han chhut phawt teh ang.

        Sawi tam vak pawh ngai loin Kristiante thurin chu Bible thu a ni a. Adama bawhchhiatna avanga mi zawng zawng Pathian nena inzawm thei tawh lo kan nih hnuah Isua tlanna azara amah(Isua) chu Lal leh chhandamtua pawm a, Tuiah leh Thlaraua piangtharte chauh lo chu Pathian nen inrem thei tawh reng reng lo, Hremhmun/Meidil-a kal tur vek nia inzirtirna hi a ni ber a. He Theology hi kan ramah pawh kum za chuang zen zawn kan lo inziritr tawhin zaa za Kristianah kan lo inchhal ta hial a. Tichuan, kan piangthar sup sup a, a thente phei chu vawi sawm chuang piangthar nawn tawhte pawh kan ni hial awm e. Chuvangin, kan ram chu ‘Mi piangtharte ram’ tih hial tur ni awm tak a ni. Mahse, thil mak deuh mai chu India ram state zinga entawn tlak ber ni awm tak si a corrupt berte zinga chhiar tel kan ni ta hial zawk a. Kan thenawm ram thenkhatte phei chuan ‘Rukru hnam’ ang hialah min ngai tate pawh hi thil mak a ni hran lo. Enge a chhan kan tih chuan, mahni sakhua (indigenious faith) hlamchhiaha hnam dang sakhua kan vawn taknain a rah chhuah a ni. Sakhuana leh hnam culture a kal kawp loh chuan ram leh hnam a ding chhuak thei lo niin mi thil chik mite chuan an ngai a ni. Kristianna hian kan culture a kalh tlat avangin kan nun a siam tha lo ni satliah mai loin Kristianna hian kan hnam nun a siam chhe vek zawk a ni.

        Kristian Theology hi Romei emaw, Chhimbal emaw ang a ni a. A thu chuan mawi tak, tha tak; mahse, a taka chang hlei thei lo hi a ni deuh ber mai. Romei leh Chhimbal-te pawh hi ralkhat atang chuan a mawi hle; mahse, a hmunah va kal ila a mawina hmuh tur lo awm leh chuang si lo ang hian mi tu pawh eng anga inti piangthar pawh ni mah se a pianpui zia bak a pel thei tak tak lo tih hi thu dik awm sa a ni. Nungchang tha lo thlak erawh hi chu eng engte emaw vang pawhin thil awm thei chu a ni teh meuh mai. Dik tak chuan kan rama mi nun beidawng kan tihte hi Bible-in a hnawlte nia an inngaih thin vang a ni tlangpui klan ti thei ang. A chhan chu hremhmun kal an hlau a, piangthar hlen thei tak takin an inhre thin bawk si lo. Chu vanga khawlo taka nun hman phah thinte pawh an tam awm e.

        Tin, Bible thu hi belh chian dawl lo(confussion) a tam hle. Hei vang hian Kristiante zingah pawh kohhran(denomination) tam tak a awm phah reng a. Chu bakah, Bible thu hi amah leh amah a inkalhna(contradict) tam tak hmuh tur a awm. Entirnan, tlem te han tarlang hlek ila; Isua chu ‘Remna Lal’ tih a ni a (Isaia 9:6), mahse, amah Isua ngeiin,”Lei chungah rem lentir tura lo kal emaw min ti suh su, rem lentir tura lo kal ka ni lo a, do lentir tura lo kal ka ni zawk,”(Luka 12:51-59), Matthaia 10:45-36), tiin a sawi a. Hetiang hian thu inkalh sawi tur tam tak a awm. Chu bakah, Bible-in Adama mihring hmasa ber anga a sawi pawh hi belh chian dawl lo a nihzia chu kan chhut thei tehuh awm e. A chhan chu a hnu lawkah ama(Adama) Fapa-in khawchhak lama nupui a han neih thu kan hre leh lawi si a. Tin, Nova lawng pawh hi ramsa zawng zawng nupa tuak khat tehuh dahna tur atan a len tawk loh zia chu kan hre tehuh awm e.

            Chuvangin, a ring lo tu tan chuan Chhura thawhthu phuah belhte nena ang khat leka ngaihchi a nih hmel e. Mahse, Bible-in an thluak a suksak tawhte reng reng chuan political party ruih chilh an sawi “Vawkpui pawh nise ka vawt tho tho ang” an ti e an tih ang deuh hian khaw dang an hawi thei tawh thin lo. Thluak suk tawh an nih avangin Bible thu belh chian dawl lo sawi pawhin finfiahna nei chuang lo pawn Bible-a inziak a nih hrim hrim chuan thu dik, Pathian thawkkhum nia ngaiin sawiseltu nih phei chu rapthlak tak nia ngaiin an khur hial thin a ni. Eng pawh nise, tun tumah hi chuan chutiang lampang chu kan sawi tum ber ni loin Mizo sakhua leh Kristian sakhua khaikhin hi ka tum ber chu a ni zawk. Bible thu hi chu Israel-te chanchin ziahna a ni deuh ber a. Tin, amah Isua pawhin “Israel hnam beram bo tan lo chuan tirh ka ni lo,” a lo ti reng a. Chuvangin, Kristianna hi kan hnam sakhua a ni lo tihah hian kan chiang tlang turah ngai ila. Chuti chung pawha kan la chiang tehu lo cheu a nih pawhin keini Mizote hian Kristiana kan lo inchhalna chu kum 112 vel awrh a ni a. Chumi hma zawng chuan mahni hnam sakhua nei kan ni tih hi chu kan pha thei lo ang a. Kristian sakhua erawh chu foreign sakhua kan lo tawm ve mai zawk a ni tih pawh kan hnial thei lo ang. Amaherawhchu, a hma lama kan sawi tak ang khan mahni sakhua pawh hre tawh lo khawpa hnam bote kan lo nih tawh hlawm avangin kan hnam sakhua chu eng chiah nge a nih hrilhfiah fe a ngaih dawn tak avang hian a lungchhiatthlak angreng hle a ni. Eng pawh nise, kan sakhua chu kan nihna(identity) a nih tlat si avangin Mizo hnahthlak tawh phawt chuan ngaihthah theih a ni lo ang.

       Awle, tunah chuan kan sakhua(Mizo sakhua) chu a theih ang anga sawi fiah kan tum tawh dawn avangin,”Keini Mizote hi Adama thlah kan ni ve lo” tih atangin lo tan ila a tha ang e. A chhan chu khawvel kalphung hrim hrimah inthlah chhawng reng reng chu inchhunna chhete tal a awm ngei ngei thin a.Entirnan, English leh Negro-te chu thlahtu thuhmuna ngaih theih chi zawng an ni ngang lo a ni. Chutiang zelin khawvelah hian hnam chi hrang tam tak kan awm a ni tih kan hria a. Chutichuan, keini Mizote pawh kan lo chhuahna chin chiah hriat chian theih ni rih lo mah se, Chung Khuanu’n a duh taka a siam, hnam hlawm khata tha taka a duan leh ze tha tak neia a lo serh hran liau liau kan ni tih zo hnahthlak zawng zawngte hian i hre chiang mawlh teh ang u. Tin, Chung Khuanu chuan kan pi leh pu te kha a remruat ang zela lo kaihruain, kham rang chhengchhe tak tak leh sa kawlh te tawn tlang zelin, tuna kan ram, tuma la luah  ngai loh, ram thianghlim ‘Khuanu ramri kham sa’ ngei mai chu a lo hlan ta a. Tichuan kan pi pu te kha chuanin an ram luah chin chu an hre chiangin, an hmangaih a, an humhalh tak zet a ni tih kan hria.

       Tin, a hma lama kan sawi tak ang khan siamtu Chung Khuanu chuan kan pi pu te hnenah lung phek hmangin emaw, lehkha ziakin emaw thu lo thlung lo mah se an thinlung phekah nghet takin a lo ziahsak avangin, a theory-in lo sawi tam vak lo mah se a tak (practical) in an lo nun chhuahpui thin a. Entirnan, kan pasaltha Vana pa te, Taitesena te leh midang dangte nun lo kaihruaitu kha kan pi pu te Pathian, Chung Khuanu ngei chu a ni si a. Chuvangin,”Abrahama Pathian, Isaka Pathian’ tih ai chuan “Vana pa Pathian, Taitesena Pathian” tiin kan hnam chuan kan Pathian, Chung Khuanu chu au thin awm tak kan ni zawk e.

        Tin,  kan pi pu te khan an Pathian thu chu a thuin an chhiar tam vak lo kan tih tawh kha, an chhiar chhun tehnkhat ‘Sem sem dam dam, ei bil thi thi’ tihte leh serh leh sang thila an lo chhiar ve thin tehnkhat ‘Uire loh tur’ tih te, ‘ruk ruk loh tur’ tih te chu an zawm thain, chutiang tih chu thil thiang loa an ngaih tlat avangin kawngka kalh pawh a ngai lo, an awm lo a ni tih an hriat nan thingfak emaw kawngkharah an tung mai chauh a ni. A him tawk em em tho mai.

       Chutichuan , keini Mizote pathian chu ‘Chungkhuanu’ a ni a, tin, a thupekte chu enge kan tih chuan ‘Zonunmawi’ kan tih hian a huam kim hle a ni. Chuvangin , Chung Khuanu’n min lo duan dan anga kan hnam nun ze mawia inthuam a, kan lo par chhuah a, kan ram leh hnam kan hmangaih bawk a liama kan tana Pathian thu a awm thei lo a ni. Tichuan, Pathian thu i lo la vawn nu hram hram thin ‘Tlawmngaihna’te kha foreign atanga i dawn emaw/te i lo ti ang e. I Pathian, Chung Khuanu ngeiin i thinlung pheka a thuthlung a lo ziah sak che a ni e. chungte chu vawng nung zel la, Adama thlah i nih ve loh avangin hremhmun kal chu hlau bawk suh la, i Zonun mawi kha par chhuahtir chungin, a bik takin thalai i nih phei chuan, i lunglen zawng takte a nih lem loh phei chuan ‘Ka sual rit tak phurh leh lei ninawm hi’ tihte emaw, ‘Kristian kal fimkhur rawh hlauhawm a hnai’ tih angrengte zawng sa duh kher suh . ‘Bawihte …. Dawn lungrukah nghilh ni i awm dawn lo’ tiha tih tak zeta zai i vawr a nih pawhin i Pathian pawhin a dem lo ang che.

           

I ram leh hnam hmangaih la, i hnam nun ze mawi, i hnam sakhua humhalh rawh

Mahni hnam tih dan aia hnam dang tih dan ngaisangtu hnam chu Hnam Boral a ni.

- M.K. Gandhi

DIKNA TAN NGAM

• Mahni dikna leh thil dik tan ngam hi kan Pathian duhzawng a ni a. miin dikna a tan avangin tuar tur nei mahse, a tuarnaah chuan hlawhtlinna leh hlimna a nei tho tho thin a ni.
• Mahni dikna leh  thil dik pawh tan ngam lo nih hi mi rinawm lo, dikna nei reng reng lo an ni zawk.
• Thiante nen in kal tlan laia thil dik lo tihpui an tum che chuan, "thil dik lo chu a tha lo" in ti ngam tur a ni.
• Sikul naupang dang nena in kal hovin, anni chuan sikul tlanbo turin sawm che mah se, "Chutiang thil dik lo ka ti ngai lo" i ti thin tur a ni.
• Sikul in kal tlai palhin zirtirtute'n, "Engvanga lo kal tlai nge i nih?" an tih che chuan i kal tlai chhan dik tak i sawi mai tur a ni. Dawt sawiin, "Ka lu a na emaw, ka pum a na emaw" i ti tur a ni lo.
• Dik taka chhana pawisa chawi a tul a nih pawhin i chawi mai ngam tur a ni.
• Pawisa chawi lova dik lova awm aiin pawisa chawia dikna a tha zawk.
• I thian miin dik lo taka an puhin a dikna i hriatpui si chuan i tan ngam tur a ni.
• Nangmahin tuarna nei phah dawn mah la, dikna chu tan ngam rawh.
•  Miin lang chhuak leh mai tur, thil dik lo tihpuia an sawm che pawhin, i Pa vana miin a hmu reng che a ni. Dikna chu tan tlat ngam ang che.
• Khawvelah hian i dik tlat chuan nangmah pawh i huaisen ang.
• I nu leh pa leh i naute mit hmuhah thil dik tak ti thin ang che.
• Kawng engkimah an rin i lo ni ang a, nangmahah an hahchawl thei dawn a ni.