SAKHAW TANA INPEKNA

          Mihringte kan nun leh kan hun pumpui a tâna a hnukpui ber chu Sakhua hi a ni a. Motor hi a pumpui hian an hlu em em vek a, a engine tello chuan khawiah mah a kal thei lova, thîr awm khâwm satliah a ni mai ang hian mihring pawh hi sakhaw tello chuan leitlang hlawm chikhat awm ve mai chauh kan ni tho mai.

SAKHAWMI: Mi tam takin, ‘sakhawmi ka ni lo,' te an ti ṭhîn a, sakhawmi an tih chu eng ang nge ni ang le? Zohnam Kristiante chuan sakhawmi ti a an lam chu Isua fak a zai peih leh lam ṭhîn Isua hming a thil tihna tinreng ngai pawimawh em em hi ‘sakhawmi' an tih chu ni ber in a lang.

Biakin lam ngaihsak hlek lo ṭawngṭai ve vak lo Isua chanchin sawi ngai lem lo Kristian sakhaw hmalakna lam hawi a tel ve vak lo awm mai mai hi ‘a sakhaw mi lo' an tih ṭhin chu a ni a.

SAKHUA HRE LO TEN SAKHAWMI AN HRE LO: Mizo mipui tam berte hian kristianna hi kan sakhua emaw an ti ṭhîn a, chuvângin Kristian hmalakna kawnga an inpêkna kha sakhaw tâna inpêknaah an ngai ṭhîn, Kristianna hi Zohnamte sakhua a ni hauh si lova.

PATHIAN THU NI TIN NUNAH

1.   Pathian thu: Pathian thu han tih hian sawi emaw ṭawng emaw hi thu kan ti mai thei a, thil engpawh kan tih dawn chuan kan tih tûr leh tihdan tûr thu in ruahmanna kan siam hmasa ṭhin. chu chu THU kan ti mai ṭhin.

Tin, ruahmanna kan siamte hi a taka a chan hma chuan thu mai a la nia, kan ti bawk ṭhin. Tuna kan zirlai mekah hi chuan Pathian thu kan tih hi chu tak nei a ni a, tak nei lo hi Pathian a ni ve ngai lo.

2. Pathian thu chu engtik huna hman tur nge?: Pathian thu hi mi tam zawk innghahna chu nakina thil lo thleng turah an nghat ṭhin a, an damchhunga tawng turah an ngai lo a. Nakina thil lo thleng tur buaipui reng rengin an hmanhlel a, chumi an hmanhlelh chhung chuan an damchhungni in a daih lo a, an hun nghah chu an thleng pha ṭhin lo fo bawk. Chutiang mite chu Pathian thu an nunin a thleng phak lo a ni. Pathian thu chu mitin hnenah a takin a thleng reng a, mahnia thlen dan hrefiah lotu tan chuan hla tak a awm anga auh vak vakte hi tih awm tak a ni tlat mai. A chhan chu anmahnia Pathian thu awm kha an hriat loh tlat vâng a ni. Tûnah tak hian Pathian thu chu hman nghâl tûr a ni.

3.  Nitin nunah: Nitin tih hian kan hun hman lai mek lo hi chu thil awm lo anih avângin a sawi theih loh. Naktuk hi thil awm lo a ni a, innghah nâna hman chi a ni Io. Vawiinah tu nen emaw in inhau a, niminah in inhau lo a, naktukah in la inhau lo bawk. Chuvangin, tûna in inhauhna kha naktukah a dawh zâwkah leh a ngawi hmasa zâwkah ṭan tum suh. tûna in inhauh lai tak khân alawm a ngawi zâwka ṭan hun chu. Naktuk hi a awm anih ngai chuan amahin a inrelfel ve mai ang

MINGO AN FING BER A, AN LAL BER

                   Khawnge tún ṭum chu khawvêl ni tla sêng loa rorêltu lo ni tawh ṭhîn “Sap,” kan tih mai Mingohoin Mihangho an awp beh dân leh an chunga an inlulinna chungchâng thu lam hi i han thlûr bing teh thung ang hmiang, kan hawina lam i han ti danglam hret teh ang.

            Tûna “Mizoram,” kan tih chhûnga MEA (Mizo Evangelical Association) lo ding kha “Lalchhungkua,” invuahin kum 1985-ah an lo ding chho zêl a, chutah a tawi zâwngin ni 12 |au Thla (April)-ah khân Lalchhûngkua chu lo phelin, a phel lehlam chu “Nunna Lalchhûngkua,” hming pûin an lo ding chho ta zêl a, tûnah chuan, “Nunna Lalhnam,” tih a lo ni ta. A phel lehlam kha chu “Lalchhûngkua,” tih la ni chho zêlin tûnah chuan Unity Church(Church of Unity),” tih hming an lo pu ve leh ta bawk a ni.          

            “Nunna Lalhnam,” tia invuahte chuan kum 1990 chho vêl aṭang khân nasa taka hmalâkna chu an uar chho a, Zofate’n Mingote zirtîrna leh an nun zia laa mahni hnam (Zo hnam) nun hmuhsitna leh hnâwlna thinlung an lo neih tâk avânga Mingo sakhaw chi (Kristianna) hnâwla an hnam nun te hmanga min rahbehna sal ata chhuahna thu an tlângaupui tirh lai khân Zoram Kohhran lian ber berte chuan an dodâl nasa hle a, mingo (sâp)-ho thlavâng kha an hauh nasa hle a nih kha. Khâng hun lai kha chuan kan mi thiam ṭhenkhatte chuan mahni hnam thlavâng hauhna thu an lo ziah pawh mipui hriata phawrh ve ngam loin an up veng veng a, lam ṭang ka nei ta, ti ni âwm takin an rawn phawrh lang ngam ve ta chauh a nih kha.

ṬAWNGṬAINA

         Ṭawngṭaina kan zirho dâwn hian kan hriat hmasak ber tûr chu keimahniah hian taksa pahnih thlarau lam taksa (chhûngnung mihring) leh tisa taksa kan nei tih hi a ni.

            Pathian chu thlarau anih miau avângin thlarau aṭang chauh lo chuan biak eih chi a ni lo. Chu kan thlarau kan chhûngnung mihring nên chuan englai pawha inbe reng, inhmatawn reng kan nih avângin kan muthilh hlânte, kan hna duhzâwng thawk a, Amah Pathian pawh ngaihtuahlo leh hre chang lova kan awm lai pawhin inbiak ṭawngṭai bân theih a ni lo, hlawhchham theih pawh a ni lo. Kan hlawhtlinna Lalpaah kan awm tlat vâng a ni.

       Chu kan hlawhtlinna leh Lal nêna kan inpâwlna thute chu thlarau lam thil vek anih avângin tisa taksa tân chuan thurûk inthup niin, a zawh tâwk zêla varpawh zêlin leilungah hian pho lanin a awm ta ṭhîn a ni.

         Chutichuan Pathian hi thlarau chu anih tlat avângin ama nunna min pêk kan chhûngnung mihring lamah min bia a. Kan mamawh zawng zawng pawh hre vektu chuan a thu chu keimahniah hian a kaltlangpui ṭhîn. Kan awka te hi amah biakna tûra a siam a ni lo a, kan mihring puite leh rante biakna tûra a siam a ni a, kan bengte pawh hi a aw hriatna atâna a siam a ni hek lo. Hriatna leh hmuhna tak tak chu thinlung chhûngril, thlarau lam taksa, chhûngnung lam aṭang veka hmuh leh hriat leh dawn a ni e. Chûng chu kan langlam taksaah lo luang zêlin “Ka Pathian chu ka hmu ta, a aw nêm chu ka hria” tiin hlim leh lâwmin kan khat ṭhîn a ni. Khawvêl mite chuan an hmu ve ang a, an hmu tak tak lovang, bengin an hria ang a, an hre tak tak lovang. Pawnlam phûrna (emotional feeling) bâk an thleng ngailo.

ZAWHNA LEH CHHANNA

           Kan nu leh pa leh ṭhalai tam tak zingah hre fiah tawk lo kan awm theih avangin “Pathian Khuanu” chungchanga zawhna hi a fiah thei ang leh a tawi thei anga chhan hram ka han tum ang e.

1.     Zawhna:  Pathian hi eng nge ni?

   Chhanna : Pathian chu thil engkim kan hmuh theih leh kan hmuh phâk zawng zawng te, kan hmuh theih loh leh kan hmuh phâk loh zawng zawng te, kan hriat theih leh kan hriat phâk loh zawng zawng te, kan khawih theih leh khawih theih loh zawng zawng te siamtu, thil awm tawh leh tûna awm mêk leh lo la awm tûr chena siamtu chu a ni.

                 Khawvêla hnam tinte hian koh dân an nei hrang ṭheuh a, keini Zofate chuan, “Pathian,” tih hi kan koh dân lâr ber a ni mai thei e. Zofate chuan hmasâng ata an lo koh dân chu “Khawzîng Pathian,” an ti. A hming tak chu “Khua,” a ni a, hla thu ṭawngkam hmanga an koh chuan, “Chung Khuanu,” an ti. Vân sang taka chêng anihna lamah chuan “Pu Vâna,” an ti a, a chênna hmun chu “Vân Chung Khua,” an ti.

                                    Tin, mihring mimal vêngtu leh enkawltu a nihnaah chuan “Khaltu,” tih a ni a. mihring siamtu leh chhûngkua leh hnam dintu a nihna lamah chuan, “Sa,” tih a ni a; mihring leh thil nung zawng zawng leh thil siam dang zawng zawngte siamtu a nihna huap zau takah chuan “Khua,” a ni thung. A hming leh a nihna famkim nêna an kohnaah erawh chuan “Khawzîng Pathian,” tih a ni. “Khaw,” tih chu “Khua,” sawina a ni a, “Zîng,” chu a nihna, zia sawina a ni. “Khua” ah chuan nunna te, ênna te, chakna te, thil tihtheihna te a awm a, chu chu “Zîng” a ni. “Pathian,” tih kan hmu leh a, “Pa” chu engkim siama dintu a nihna leh Amah aṭanga engkim lo ding a nihna, engkim tâna Pa a nihna a ni a, “Thian” chu Amah Pathian khuaah chuan bawlhhlawhna reng reng a awm loh avangin “Thianghlim,” tihna tluk a ni. Chutichuan a hming leh a nihna leh a ze famkim nêna an koh chuan, “Khawzîng Pathian,” an ti a ni.

SAKHAW CHUNGCHANGA INKAWMNA -13

100 Zawhna: Chungte chu lo awm ve bawk mah se a awm ve tho lo maw? Chung aia thu ho tak tak a nih lem loh chuan sakhaw lehkhabu atân chuan a la ṭha tho ang.

      Chhanna: Tûna ka han sawi mai piahah pawh hian thu lo leh pawm tlâk lo pui pui a awm nuk asin! Kan hre sêng lo zâwk ang chu! Han ngaihtuah ve mah teh. Thu tlêm te chu han târlang zawk ila-

                                     Mosia lehkhabu pakhatnaah bung bul lam han en ila, Pathian thil siam chanchin a lo lang a. Ni ruk chhungin a thil siam zawng zawng chu a zo a, a ni ruk ni chuan mihring a siam thu kan hmu a (Gen. 1:26-27). “Pathianin a thil siam tinreng chu a en a, ngai teh, ṭha a ti êm êm a,” a ti a (Gen 1:31). A thil siam tinrêng a en a, ṭha a tih êm êm si kha, thil awm tawh leh awm mek leh lo la awm tûr zawng zawng pawh hre fai vektu Pathian ni si chuan  leiah mihring an sualzia a hmuhin, mihring a lo siam ta chu a inchhîr leh a nih chu maw le (Gen. 6:6-7)! Kei mimawl ve mai, naktuka thil lo thleng tur eng nge tih pawh hre lo hian ka thil tih tawhah inchhîrna ka neih êm êm pawh ka la hre lo a, Pathian ve meuh siin a thil siam tawhah a inchhîr hle ni awm takin a ziak ve miau mai si a, a mak asin! Pathian anpuia siam an nih thu te chu a la sawi tak deuh deuh a (Gen. 1:27; 3:22; 5:1; 9:6). Tin, Israel mipuiin lal neih an duh a, Samuela hnênah an sawi a. Pathianin a hriattîr angin Samuela chuan Israel te chunga lal atân Saula chu hriak a thih a. Mahse Saula chuan Pathian lung a tiawi leh si lo a, “Saula lala ka lo ruat ta chu ka inchhîr a ni,” a ti leh bawk a (I Sam 15:11). A hnu lamah pawh, “... Lalpa chu, Israel te lal atâna Saula a lo siam chu a inchhîr a ni,” tiin a ziak leh bawk (I Sam 15:35)

HRIATNA DIK CHU HNAM DAMNA, BUMA AWM CHU HNAM BONA

Zo Hnam aiin Adama a naupang zawk :

         Bible kum chhûta chhui mite chuan Evi Ieh Adamate kha BC 4004 (sangli leh pali) laia mi kha a ni tih an chhui chiang em em mai a. Tunah hian AD 2015 a lo ni Ieh a, chuti a nih chuan Evi Ieh Adamate chu tunhma kum 6019 vêl a mi kha an ni a.

Keini Zo hnamte hi kan hnam chhuitute chuan BC 5000 khân China ram Yunan Province leh Shan State ramri bul Lungleng, Lungtian, Thakthing khua­ahte khian an lo chêng tawh an ti a. Chuti a nih chuan tunah AD 2015 a lo ni leh a. Chuvangin, tunhma kum 7015 khan an lo awm tawh tihna a ni a, Evi leh Adamate pian hma kum 996 khân China-ah kan lo cheng tawh a nih chu.

Khi mi piah lamah khian Russia mithiamte khân kum 1977 khân Siberia (Russia) ram vawtah khian nausen thla 6 mi vel hlum bêI chhûnga awm an hmu chhuak a, tun lai thiamna hmangin engtia rei nge ni tawh an han endik a, tunhma kum 1,20,000 (nuaikhat leh singhnih)-a mi kha a ni tih an hre thei a. Keini Zo hnamte hi nausen hlamzuiha thi, hlum bela indah ṭhin hnam kan ni. He nausen hlum bêla awm pawh hi Zo hnam chhinchhiahna pawimawh taka awm a nih avangin kan pi leh pate sulhnu ngei niin a lang. Chuti a nih chuan tûnhma kum 1,20,000 khân Sibera (Russia) ramah kan lo chêng tawh tihna a ni. Evi leh Adamate pian hma kum 1,19,981 khân kan lo awm daih tawh a nih chu.

Kan chhak Burma rama chêng hmasate chu tûn hma kum 4,00,000 (nuai Ii) khân an lo chêng tawh a, kum 20,000 (singhnih) khan pûk bangah milem an ziak daih tawh. Kum 6,000 (sangruk) vêl kha chuan buh an lo chîng tawh a ni. Evi leh Adamate pian kum vêl kha chuan Burma ramah chuan buh an lo chîng tawh a nih chu.

SAKHAW CHUNGCHANGA INKAWMNA -12

91. Zawhna   : Kristian nun dan ṭha te chu nun dan sual ai chuan tupawhin an ngaisang dâwn lo em ni? A hnawkna vak tûr he lai thuah hian a awm em ni?

    Chhanna   : Hnawk teh rêng mai. Kristiante tân chuan a hnawk hauh lo ang. Mahse Kristian ni ve lote tân a hnawk asin? Kristian nun dân ṭha hi eng nge a nih i chhut chiang lo a ni ang e.

                          (i) Kristian nun dân ṭha ngaihsân tur a ni a, chu chu baptisma an châng ang a, ṭawng hriat loh tea zaiin an ṭawngṭai ṭhîn ang a. Chu chu Kristian (U.P.C) nun dân ṭha pakhat a ni phawt mai; Kristian ni ve lote pawhin ngaihsân tho tûr a ni.

                              (ii) Inkhâwm, thawhlâwm thawh ṭhat, ṭawngṭai taimak, Bible chhiar taimak, rawngbâwlna hrang hranga taimak chhuah. Hengte hi Kristian ni lo pawhin ngaihsan vek tur.

                              (iii) Kristiante chuan chanchin ṭha hril hi Isua thupêk a ni a, tih ngei ngei tûra an ruat a nih avângin an rinna ṭâwmpui tûr leh Kristiana hruai luh tumin Kristian ni lo sakhaw dang be rêng rêng chu an bei ngar ngar ṭhin a ni. Heti anga Kristian ni lote Kristiannaa hruai luh tuma an beih ṭhin vâng hian sakhaw dang nên buaina an neih phah fo ṭhin a, chuti anga Kristian ni lote thlêm chu Kristian ni ve lote tan pawh ngaihsân tûr a ni tlat mai. Khâng kan han sawi tak kristian nun dân tûrte kha Kristiante tân chuan Kristian nun dân ṭha a nih tlat avângin an ngaisâng a, Young Mizo Association member i nih si chuan Kristian ni lo mah la i ngaihsânpui a ngai a nih chu. Chutih rual chuan “Kristian ni lo nun dân ṭha ngaihsan,” tih a awm ve bawk si lo a, he pâwlah hian Kristian ni lo tân chuan tel ve a rem thei lo a ni. He mi pâwl hi an din tirh lai khân “Kristianna hi a bo leh mai ang tih an hlauh avânga Kristian hruaitu hmasate’n an din a ni a. Chu vângin an hming chauh ni loin, an thil tum nen lam hian Zo hnam zawng zawng huap zo pâwl nih an duh chuan thlâk danglam a ngai tihna a ni.

THIL SIAM THU

                                                                                      V.L. Ngaihmawia

Judate Bible chu, keini’n “Thuthlung Hlui” kan tih hi a ni a. Bu 39 ṭhui khâwm niin kan ngâi a, Juda te erawh chuan bu 24 ah an siam thung. Keini’n bu 2 bu 3-a kan neihte hi bu khatah an siam niin an sawi.

          Thuthlung Hluia thu ziak chuang hmasa ber chu, Tuipui sen an kâna Miriami hla Exodus 15:21 leh Debori hla Roreltu  bung 5 ami hi niin zir miten an sawi a. Ziak hmasak lam aṭanga sawi ṭan chuang lovin, Genesis aṭang hian en ṭan mai i la.

          a) Êng siam thu. Genesis 1:3-5. ah chuan 3Tin, “Pathianin ‘Êng lo awm rawh se’ a ti a, tichuan êng a lo awm ta mai a. 4Tin, Pathianin eng chu a ena, ṭha a ti hle a: tichuan, Pathianin eng leh thim chu a ṭhen ta a. 5Tin, Pathianin eng chu ‘chhun’ a vuah a, thim chu ‘zan’ a vuah a. Tichuan, tlai lam a awm a, zing lam a awm bawk a, a ni khatna chu”. tih kan hmu a.

HNAM SAKHUA HI KHAWVEL HNAM TINTE SAKHUA A NI

                                             Rorelliana

           Mihring leh mihring indona hi Pathian dona a ni. Mihring leh mihring inremna hi Pathian nên inremna a ni.

CHUNGKHUANU

          Khawvêl hnam tin te, ni leh thla, arsi-te leh tuipui (tuifinriat) zau tak leh kan chênna khawvêl leh thil nung zawng zawng siama dintu chu Chungkhuanu a ni.

          Amah chuan nihphung fel tak a nei a, A taksa lantir dân erawh khawvêla thil awm tinreng ang hi a ni a. Thli mamawhtu hnênah thliin A inlantîr a, ruah mamawhtu hnênah ruahin A inlantîr a, ei tûr mamawhtu hnênah ei tûrin A inlantir a, chutiang zêl chuan khawvêla thil awm zawng zawng hmang hian A inlan thîn.

          Ani chuan hmuh loh leh hriat loh pakhat mah a nei lo a, a nihphung pumpui chu mi-tin a khat veka Amah chu hriatna hlawm a ni bawk a, chhûn leh zânin a hliah buai thei lo a, a hriatna chu eng lai mahin a muhil ngai hek lo, engkim ti theitu, thil awm lote awmtîr theitu, thil awm sate pawh tibo theitu chu a ni si a.

MIHRING

          Khawvêla hnam tinte hi engkim siamtu Chungkhuanu siamte kan ni vek a, mi pakhat thlah lo pung chho zêl kan ni lo a. Hnam tinte hi a hrana din vek kan ni a, tawng hrang hrang leh pianphunga nih dan hran nei nuk mah ila, Chungkhuanuin a duh taka a siamte vek kan ni.

          Kan lo chhuahnaah chuan bul hmun khat, Pathian 'Khuanu' atanga chhuak vek kan ni a, hnam thlan bik leh duh bik hnam a siam hrang reng reng lo. Kan zain Chungkhuanu atang chuan ang khat vek kan ni.