Editor Picks


widgeo.net

Thursday, February 24, 2011

MIRAM THIL PATHIANTHUA NEIHNA CHUAN ZORAM THIL PAWIMAWH A CHIM PIL

Mizoram Dil lian ber, vawiin ni thlenga Mizofate ngaihtuahna a Dil lian ber chu Rih Dil a ni a. Chutih laiin Zoramah chuan Kristian hovin Galili Dil an rawn hung a, Rih dil chu a chim pil ta a. Run lui chu kan Mizo lui lian bera kan lo neih ve a ni a. Chutih laiin Jordan lui (a tui pawh in phak miah loh khawpa lui bawlhhlawh) chu an rawn luantir a, an chim pil tir leh ta a. Kan Mizo khawpui ber chu Aizawl a ni a, chu Aizawl chu Pathian kaihhruainain a lo ding a, a lo thanglian tial tial a. Aizawl khawpui chu Pathianin a din tih lam aiin, “Aw, Jerusalem, kan theihnghilh che chuan ka lei hi ka dangah bet sela, ka hriat reng loh che chuan ka kut hian a thil thiam hi theihnghilh ve rawh se” tihte Aizawl pulpit ngeiah pawh an changthlan ta tlat mai a ni.

            Keini Mizofate hi, mi ram Pathianin a hruai dan leh mi hnam chanchin a Mizo kan enkawl hi Mizoram hian a thatpui thei lo a ni. Israel fate thlalerah an kal a … Petera ten zan khuain len an deng a… tih mai mai te pawh changthlan thaah kan nei zel mai a. Chutiang ka ngaihtuah chuan mi Pathian hmuh danin Mizoram kan enkawl mai mai a lo ni. Lalpa Pathianin min kaihhruaina te, min enkawl dan te hi hmangin kan ram chu kan zirtir tur anih laiin, Israel fate chanchin in kan ram kan enkawl ta daih mai hi kan ram chuan a piansual phah ta rih chu a ni

Sources- Hnam kawngbo hruaikir lehna

KRISTIAN SAKHUA LEH MIZO HNAM SAKHUA DANGLAMNA

MIZO HNAM SAKHUA: Engkimte siamtu Pathian Chungkhuanuah bul tanin Amahah kan innghat tlat a, Amah atang leh Amah vang chauhin thil zawng zawng hi lo awm a ni tih kan hrechiang. Chungkhuanu chauh lo chu rin tur leh biak tur dang reng reng an awm lo.

KRISTIAN SAKHUA: Juda nu Mari fapa Isuaah bul tannin, Isua rin chauh loh chuan vanram kaina a awm lo. Isua chauh chu khawvel mi zawng zawng chhandamna chu a ni. Isua hming lo chuan Pathian pawh biak theih loh, Pathian hnena thil dil dawn pawhin ‘Isua hmingin ka dil e’ ti thei chauh Kristian an ni.

THLARAU KRISTIAN ZIRTIR DAN: Mihring hian thlarau kan nei a, kan thlarauah chuan Pathian lakah thiamlohchang kan ni a, Isua kan rin loh chuan kan thlarau chu hremhmunah Meidilah kan tla ang. Isua kan rin chuan vanramah Isua hnenah kan kal ang an ti a.

THLARAU MIZO HNAM AWMNA:Mihring reng reng hian thlarau kan nei hran lo, kan lo pian hian thlarau kan pianchhuahpui lo reng reng a, mipa chi leh hmeichhe chi infin atanga mihring a lo pian hian, mipa chiah thlarau a awm lova, hmeichhe chiah thlarau a awm hek lo., chi ve ve a infin a, nausen a lo insiam khan thlarau a rawn insiam chawp ve reng reng lo. Mihring rawn awm ruala thlarau lo awm ve a i ngai anih chuan mihring thih rualin a thi ve dawn tho a ni. Mihring thih hnua van a kal thei emaw, hremhmuna tla thei emaw, thlarau kan nei lo hrim hrim. KAN THLARAU NEIH DAN: Chungkhuanu chuan he khawvelah mihringte chu ama aiawh a ding tura a ruat kan nih avangin kan hringnun tisa a thih ni a ranrual anga kan tawp nghal hmiah chu a remti lova, amah anga kan lo chatuan theih nan Kan Pathian Khuanu chuan amah atanga chhuak NUNNA chu min pe ta a, chu Pa atanga chhuak Nunna chu kan thlarau kan nunna chu a ni zawk.

            Pathian Khuanu atanga kan dawn kan thlarau kan nunna hi tlan leh chhadam ngai a pek kan ni lova, hremhmuna kal tur a pek kan ni lova, lei lama piang a ni lova, van lama piang Pathian Khuanu atanga kan dawn a ni a, tisa mihring thih hnua Chatuanpa a awm kumkhua tur chu a ni.

MIHRING KRISTIAN ZIRTIRNA: Mihring lo piang reng reng hi chhe lailetder, thatna reng reng nei lo an ni a, a lo piantirh atang hian Pathian laka thiamlohchang chatuana hremhmuna tla tur boralfa chu a ni an ti a.

MIHRING ZOFATE  DINNA: Mihringa kan lo piang hi Khuanu remruata lo piang vek kan ni a, misual chhe lailetdera lo piang kan ni lova, chatuan Lal remruat ang zawka piang kan ni.Setana pian tir kan ni lova, ramhuai pian tir kan ni hek lo. Kan lo pian khan Pathian Khaunu remtih leh remruata lo piang kan nih avangin Pathian thu kan ni nghala, Pathian Khuanu kut ami kan ni nghal zawk a ni.

KRISTIAN CHUAN: Juda tlangval Mari fapa Isua khu kan nunna a ni an ti a, Isua chu lei leh van Lal a ni an ti a, Isua chu mitin thinlungah lalber rawh se an ti a. Lal Isua chu kan engkima kan engkim a ni an ti.

ZOFATE CHUAN: Engkimte siamtu Chungami, Chungkhuanu hi kan nunna a ni a, Amah hi lei leh van Lal a ni a, Amah chu kan nun kawng hruaitu a ni a, Amah chu englai pawhin kan hnenah a awm a, min thlahthlam ngai lo. Amah chauh lo chu Pathian dang reng reng an awm lo.

            Aw zofa Kristiante u, hmeichhe hrin reng reng hi Pathian ah chuan i be lul lo ang u, min siamtu ngei hi i biain amah chauh hi i ring ang u. Mihring Pathiana nei hnam chu an boral dawn si a.

Sources- Hnam kawngbo hruaikir lehna

TI HIAN KAN NGAIHTUAH THIN

Ti hian duh thu kan sam thin a. Khawvel a hnam tin te hian mahni hnam sakhua theuh hi be ta ila chuan,he khawvel hmun hrang hrang a sakhuana avanga buaina leh thihna lo  thleng thinte hi a awm lo tur tiin.

            Khawvela hnam tin te hi Pathianin a tir atanga hnam nunphung leh zia neia min din theuh kan ni a. Chuvangin Pathianin min din ang ngeiin kan hnam zia angin Pathian kan be tur a ni. Kan hnam sakhua ni lo kan vawn te, midang mahni sakhua a awm thalai te kan sakhua a hruai luh kan tum thin avang hian buaina tam tak kan tawk thin a ni. Hmun dangah Pathian thu hrila kan vak chhuak anih pawhin in Hnam zia ang ngei hian Pathian hi fak ang che u. Khuanu’n hnam nunphung leh zia neiin a din che u a, in hnam nunphung leh zia ang ngeia Pathian in fak hi Pathian thu a ni e tiin. Hnam dang zia a Pathian kan biak hian  keimahni hnam kan hmusit tihna a lo ni.

KAN RAM LEH SAKHUA SAP SALAH HRUAILUH A NI

         Kan hriat angin, kan mizo Lalten thingpui huan sap an zuk thah a. Mary Winchester an zuk man mai atang khan, sapho rilruah chuan misuala ngaihin kan hnam chu a awm ta a. Hun a kal a, Mary winchester la let leh turin kum 1871 khan an lo thawk a. Chumi tum chuan an hlawh chham thak a. kum 1887 ah an lo chhuak leh a,chutah chuan kan mizo lalte nen remna saui an tan ta a ni. Chutia remna saui an tan tak hnu chuan, hun a kal hlek a, sap ho chuan mizoram chu hneh ta a inngaiin min rawn awp ta a ni.  
           
            Kum 1894-ah Mizo fate bei turin missionary an lo chhuak nghal a. Missionary te leh bawrhsapte tangrualin Mizoram chu an bei tan ta a ni. Politics-ah min control tak hmiah avangin, Mizoram chuan politics khel thei loin kan awm tan ngar ngar a. Thil pakhat chhinchhiah tur awm chu kum 1894 January ni 5 atanga tannin, chumi kum tawp lamah chuan A AW B min siam sak kha a ni. Kan ram Bible te leh chanchintha rawn thlen a, rawn puang inti si khan, zirlaibu min siamsak hmasa berah chuan, “Mingo an fing bera, an huai ber” tih chu an rawn ziak tir tan ta mai a, chung chu missionary te hnathawh a ni.

            Hun a lo kal zel a, kum 1959-ah tuna Holy Bible kan tih hi min pe ta chauh a. Kum 65 min awp hnuah anih chu. A chhan chu sapho hian kan ngaihtuahna thluak leh kan rilru reng reng hmin vek anih hnuah Bilbe min pe chauh a ni tih a ti lang chiang em em a ni.

            Missionary ten min rawn beih khan Mizote chu Thingbul, Lungbul, Ramhuai bemi ah min puh a, chumi rual chuan Kristianna thu an rawn tlangau pui ta char char a. Chu Kristian zirtirna chu kan ramah chuan a zawmtu te an lo awm ve zel a, chutia a zawmtu te chuan “Vanram chu nuam tak a ni a, Isua i rin chuan Vanram in kal ang a, in rin loh chuan Hremhmunah in kal ang” tiin zirtirna an rawn pet a nghauh nghauh a. Theihtawpa bei an nih avangin Zofate Sakhua chu Kristianna chuan a chim pil ta a ni.

Sources- Hnam kawngbo hruaikir lehna

Dawn kir ve la, Zofa leng nun,                           Kan ram pan nan lamtluang a thui,
Hun tam, kum tam aţang renga;                         Mahse kir zai kan rel thei lo;
Khuanu leng ruat kan ram pan nan,                   Kan tum ram, chhawrpial run nuam chu,
Chhaktiang ram hla, kawlvalenchham.               Zate’n kan thlen hma loh hi chuan
                                                           
                                        Sappui lungfing arţial fin te’n,
                                        Thingbul, Lungbul, Ramhuai biaa;
                                        Mi lu la hnam tiin min sel,
                                        Khuanu leng Pathian  nung kan bia.

Vangkhaw him nan ral kan rel a,                       Thinlai lungna a dam nan e,
Tual that hnam reng kan ni si lo;                        Khuanu leng Pathian nung biaa;
Zawl leh huai reng pawh kan chawi lo,              Vangkhaw chhan nan raldo kan ni,
Khuanu leng Pathian nung kan bia.                    Khawvel hriatah I puang ang u.

ISUA PATHIAN A NI LO

Chung Khuanu chu pakhat chauh a awm a. Kan hmuh theih leh hmuh theih loh, thil awm zawng zawng hi Amah atanga lo awm vek a ni.

            Chung Khuanuin he khawvel a din tirh ni aţang leh vawiin leh hun lo awm tur zawng zawngah pawh Pathian dang a din belh ngai lova, a din belh dawn bawk hek lo. Thil engkim mai hi Ama aiawha a hmante hi Amah Pathian anga biak leh rin tur an awm rêng rêng lo, eng hunah mah an awm dawn bawk hek lo.

            Hmeichhe chhul keuva lo piang zingah Pathian anga  biak leh rin tur an awm reng reng lo. Mihring aţanga lo piang chhuak rêng rêng hi mihring vek an ni a, thiltihtheihna nasa tak pawh nei mah se Pathian anga biak tur an ni chuang lo. Pathianin a thiltihtheihna a hmantir mai zawk a ni.

            Isua pawh Pathian a ni lo a, Mari fapa mihring Isua tho a ni. Judaho zinga rawngbawltu a ni a, mihring dang aia danglamna reng reng a nei lo. Kristiante’n Isua an rin dan te, Hindu-in Rama an rin dan te, Muslim-in Mohammed-a an rin dan te, Buddhist-te’n Buddha an rin dan te hi mihring pangngai aia danglam bik, Pathiana chhuak ni bik, anmahnia Pathian nihna awm bik tlata ngaihna an nei ţheuh a, an inpawmsak lo ţheuh a, an za hian keimahni ang mihring pangngai vek an ni a. Pathian anga cheibawl tur an ni lo.

            Isua pian hmaa mihring zawng zawng te khan anmahni siamtu Khuanu nunna  chu an nun nan  an hmang vek a. Evi leh Adamate hun hmaa mihring thi tawh zawng zawng pawh khan Pathian nunna chu an nun nan an hmang vek a ni. Kan pi leh pu te, Isua leh Bible reng an hriat hmaa thi tawh zawng zawng pawh khan anmahni siamtu Pathian nunna chu an nun nan an hmangin khawvel an lo hmang ral tawh a. Isua pawh khan amah siamtu Pathian nunna a chan bak nunna dang a nei chuang reng reng lova, mihring dangin Pa aţanga chhuak nunna an dawn ang bawk a dawng ve tho a ni.

            Kristiante bumtu ţawngkam lian ber chu hei hi a ni;”Kei hi kawng leh thutak leh nunna ka ni. Keimaha kal lo chu tumah Pa hnen an thleng ngai lo” tih Isua sawi hi a ni.

            He ţawngkam avang hian Isua chu ring a, amah chu pawm a, amah vuantute chuan Pathian khawpui, vanram kal tur niin an inring a. Pawm lova, ring bawk lotu chu hremhmunah an kal dawn a ni an ti hial a ni.

Amah Isua hi kawng a ni lova, thutak a ni    lova, nunna a ni bawk hek lo. Amah vekin vawi tam tak a sawi a,”Mihring fapa ka ni a, engmah ka tithei lo. Pa chu keimahah a nung a, a thil a ti zawk ţhin a ni” a ti a.Pa nunna amaha awm hi kawng leh thutak leh nunna chu a ni a, Pa nunna, Pain mihringte min pek hi Isua te nena kan vân kalna kawng chu a ni.”Keimahin engmah ka tithei lo. Pa keimaha nung reng chuan thil a ti zawk ţhin a ni’ a ti a. Mahnia engmah tithei lo kha kawng a ni thei lo a, thutak a ni thei lo a, nunna a ni thei hek lo. Pathian, Khuanu chauh hi chatuana nung chu a ni a,  Amaha chhuak nun neitute chauh hi chatuan nun neitute kan ni. Nangmah ngei pawh kha Khuanu siam i ni a, a nunna chu nangmah a pe che a (Isua hre mah la, hre lo mah la) nangmaha chhuak nung awm chu i tan kawng leh thutak leh nunna chu a ni si a.

            Mizoramah Mizo niin i lo piang a, i ram chu Mizoram a ni a, i mihring chu Mizo niin i awm a, nangmah siamtu  Chungkhuanu chuan Amah aţanga chhuak nunna hlu tak chu Mizoramah, Mizo hnenah a pe che a. Nang leh Pathian chu pumkhat niin in inzawm reng tawh a. Isua te, Rama te, Buddha te hmanga Pathian biak a ngai reng reng lo. Zana i muthilh lai te, hna rim taka i thawh lai te, Office i kal lai te, i infiam lai te; englai pawhin Chung Khuanu chu i hnenah a awm reng a, koh chawp a ngai lova, Amah chuan engkim hmang hian min be reng zawk a ni.

            Chung Khaunu chu leilung pian tirh aţangin a nunna hmangin kan hnam Zofate hnenah a awm reng a, englai mahin min kiansan lo.

            Hnama min dintu, chênna tur ram min petu chunga mi Chung Khuanu chauh chu biak leh rin tur chu a ni e. Amah lo chu Pathian dang reng reng an awm lo.

Sources-Mizo hnam mipui hnena lehkhathawn

Sakhua leh Culture

            Sakhua leh culture hi thil hrang daih anga lang leh ngaih theih; mahse, ţhen hran theih hauh loh, inkawp tlat si a ni a. Chuvangin, sakhaw chungchanga mi rilte chuan “Miin a hnam culture a hloh chuan a sakhua a hloh a, a sakhua a hloh chuan a nihna a hloh tihna a ni.” an lo ti ţhin reng a ni.

                        Eng ram leh hnam pawh hi a lo din chhuah theihna tur chuan a ram mipuite chu an hnam sakhua leh culture-a an chian phawt a ngai a ni. Enge a chhan kan tih chuan chu ram leh hnam hnuk pui ber anih vang a ni. Khawvel ram changkâng zawkte lo din chhuah ţhinna chhan kan chhut chian duh chuan an hnam culture leh sakhuaa an chian em vang a ni kan ti thei ang. Entir nan- Japan-te khi pumrua leh kimtlangah pawh keimahni ang tho si, eng vanga heti taka changkâng leh hmingthang bik nge an nih? Khawvel thila an lo harh chhuahna a rei tawh vang anihna chen chu awm mah se, a chhan bulpui ber zawk chu an ram leh hnam sakhua leh culture-a an chian em vangin an thlahtute ngaihsan nachang an hria a. Chuvangin, an hunserh ropui ber pawh an thlahtute hriat rengna leh chawimawina hun kum tina an neih ţhin chu a ni. Eng vanga chuti taka an thlahtute chu ngaihlu ta bik nge an nih kan tih chuan, an thlahtute sakhua bak sakhaw dang an nei lo a, chu chu an ram leh hnam din chhuahna bulpui a ni tih an hriat chian em vang a ni. Isua thuthlung,’Tu pawh, ka hnena lo kal chuan a pa emaw, a nu emaw a huat loh chuan ka ziritr a ni thei lo ang(Luka: 14:26),” tih te nen chuan inpersan tak a ni.

                        Sakhaw tak chu mihringte phuahchawp mai ni loin,leilung pian hma aţang tawha Chatuan Minung, Chatuan Pa-in khawvel hnam tinte hi nun neiin a lo din/buatsaih vek a, tin, amah nena kan inpawh/inzawm tawn theih nan kan thinlungah chi nung a lo tuh vek tawh a. Chu chu culture kan tih tak chu a ni. Chu tak chu alawm sap ţawnga.’Eternal Faith and Culture,’ an tih leh Hindi-a,’Sanatan Dharma- Sanskriti,’ an lo tih ţhin chu. Chu chu pipu sakhua/hnam sakhua kan tih tak chu a ni.

                        Pi pu sakhua chungchangah hian kan ţhenawm Nepal rama Kirat hnamho (tuna Rai leh Lambat intite hi) chanchin tlem han thai lang hlek ila. Khungho khu kan tlang mi-pui, mahni hnam sakhua nghet taka la vuante an ni a. Tun hma B.C. 1500 hma lam aţang tawh khan Nepal ram khu,’Kirat ram’ tih a lo ni ţhin nghe nghe awm e. Tunah hian sakhaw hrang hrang Hindu, Muslim, Buddhist leh Kristin awmna  ram lo ni tain sakhaw dang avanga nek chep lo ni ta an ni. Mahse, tun thlengin an hnam sakhua an la phatsan duh hauh lo a, an fakawmin an entawn tlak hle a ni. Hnam rinawm leh huaisen an nih avangin British-ho pawh khan Mizote min rawn run khan Kirat-ho hmathehah an rawn hmang nghe nghe a ni awm e.

                        A chhan chu British-ho meuh pawh khan khatih hun laia Mizote kha tawh khirh an tih em vang niin an sawi. Chutiang chuan kan pi pute chuan ralthuam ţha nei ve lo chung pawhin huaisen takin an ram chhan an lo tum ţhin a. Mahse ralthuam an inneih ţhat hleih em avang leh an intam hleih em avangin tuk dawlin an lo awm mai chauh zawk a ni. Sal anga sawisak an lo nih hnu pawh khan tlawm nih chu an hreh hle a. Thih thlenga thinlung tlawm ve duh lote an ni hlawm. Entir nan, Lalnu Ropuilianite kha eng vanga tlawm ve duh lo nge ? A chhan chu a ram leh hnam sakhua chu chatuan Pathian pek a ni tih a lo hriat chian em vang a ni tih loh rual a ni lo.

               Pi pu sakhua kan tih hian hman lai, an khawsak dan ang mil zel a an tih dan zawng zawng kha a bo a bang awm loa chhawm nun leh vek tur tihna a ni lo. He khawvel changkanna kal mek zelah hian a ţul dan azira kalpui leh tichangkang zel tur erawh kan ni. Chumi awmzia chu kan thuthlung leh nihphung dik tak chuan kan tih dan phung a kaihruai tur a ni. Entir nan; tlawmngaihna, ţhian chhan thih ngam, sem sem dam dam tih te leh serh leh sang thila ruk ruk loh tur tih te, uire loh tur tih te, nu nleh pa zah te chu kan pi pute chuan an lo zawm ţha em em ţhinin serh sang, thiltih hmangin an lo nun chhuahpui ţhin a ni.

                        Tin, sakhua leh culture-a bet tlatte zingah ‘Lengzem hla,’ Hla lenglawng,’ kan tihte hian pawimawhna lian tak an nei a ni tih kan hriat a ţul hle. Mipa leh hmeichhe inkara inngainat tawnna a lo awm theihna tura thuthlung ropui tak leh hnam inpum khatna atana pawimawh tak a nih avangin sawrkar pawh hian hnam inpum khatna atana a pawimawhna hriain Dooodharsan Programme-te siamin, ţhahnem ngai takin ţan a la mek reng a nih hi. Nimahsela, vanduaithlak takin kan ramah chuan Christianity hian a do/kalh tlat avangin kan ţhalai zingah ram hmangaihna hlate thiam tak leh tih tak zeta sa a, mipui awi ţan dek dek apiang chu, A fim hmasa Lalngoin thal zo zel e,’ tih hla ang main Golgotha zun zam chuan an lo phuarvat zel a. Chuvangin, a tira mahni ram leh hnam vei em em ţhin khan an han piangthara ta cheng a, ram leh hnam veina an nei ta miah lo em ni tih turin thehhmeh an sawi chu an lo iang zo leh si ţhin. Enge a chhan kan tih chuan Chalfilh tlangte ai chuan a hmuh pawh an la hmuh ngai reng reng loh Kalvari tlangte chu an ngaihsan a, Pathian thu nia anhriat tak zawk vang a ni.

                        Tichuan, Gospel hla leh Lengzem hla sa ţhinte chu piangthar leh piangthar lo teh nana kan hman tak ţhin avangin Gospel hla sa ţhin chuan Lengzem/Lenglawng hla han sa leh se kan ngainep leh ta vek ţhin a. Chuvangin, sak leh pawh han chak ţhin mah se, mi ngaih dan turte dawnin an insum hram hram ţhin a ni.Hei hi mahni zalenna tihbawrhbanna mai a ni. Engkim mai hian hunbi an nei vek a. Therengte pawhin hram hun an nei a, pangparte pawhin vul hun an nei ţhin ang hian hring fate pawh hian kan vanglai hun chuan lengzem leh lenglawng hlate hian kan thinlung luah lai hun a nei deuh vek ţhin. Mahse, kum a lo upat deuh  chuan a lo reh ve leh mai ţhin. Chuvangin, kan ngainat loh vanga sawisel leh khap phei chu siamtu remruat palzutna a ni ve hrim hrim

                        Hetiang hian kan ram sakhua leh culture ber chu sirah hnawl a, Choak Ârawn chang tawn an sawi ang maia foreign sakhaw saphun kan lo nih zawh tak avang hian kan thinlungah mahni ram leh hnam hmangaihna a tla hniam tial tial a, a sawp chu heti hi kan lo ni zo ta a nih hi le! Chuvangin, kan hnam a dam lo a, a rum tak meuh ta a nih hi! He kan ram tlu chhe mek hi tun din leh tumin mi ţhahnem ngaiten theih tawp chhuahin leh eng eng kum puante emaw pawh han nei ţhin mah se, awmzia a nei thui ţhin tak tak si lo a. Amah Pu H.T. Khuma(Fam) titi khawchang, Israel-te Kanan rama pem tum, Pathianin hri ţha lo lentira a hrem dan-‘Damdawi chi tin chi tang, chu chu ei ila a ţha ang’ an tih apiang an ei pawhin an dam thei chuang si lo. Chutah , khatah an tihna apiangah damna zawngin an kawi duah duah zel a. “Pi pu damdawi an ti .. mawngtam thlangra phena sairawkherha perhin a dam ang,’ te an ti thul…’ tia a sawi fiamthute paw kan ang zo ta alawm maw le.

                        Awle, tunah chuan heti taka kan ram leh hnam a dam lohna chhan, a kaikuang ber chu enge tih kan lo hre thei tawh turah ngai ila. A hma lama kan sawi tak ang khan mahni sakhua leh culture ber sirah kan hnawl tawh si avangin kan hnam chu tuifinriata lawng pakhat, a khalhtu awm lo, tuifinriat thliin a chhem kual vel mai mai angin kan hnam chuan mu leh mal a nei thei tawh lo a, kan chiai zo ta a nih hi. He hnam dang sakhuaah hian kan hnam hian dam ni hmel a hmu dawn lo a ang hle. Hawh teh u, i ngaihtuah chiang teh ang u. Chungkhuanu’n sakhaw tak min pek kan hnam sakhua leh culture ngei mai chu nek chaua lo awmin ral ţep tawh mah se, i humhalh thar leh teh ang u. He kan hnam sakhua leh culture-ah ngei mai hian kan hnam damna chu a awm si a.

                                                                                                                                                               V.L. Pêka, Chhakchhuak

Friday, February 11, 2011

KAN RAM LEH SAKHUA SAP SALAH HRUAILUH A NI.

             Kan hriat angin, kan mizo Lalten thingpui huan sap an zuk thah a, Mary Winchester an zuk ma mai atang khan, sap ho rilruh chuan misuala ngaihin kan hnam chu a awm ta a. Hun a kal a, Mary winchester la let leh turin kum 1871 khan an lo thawk a. chumi tum chuan an hlawh chham thak a. Kum 1887 ah an lo chhuak leh a, chutah chuan kan mizo Lalte nen remna saui an tan ta a ni. Chutia remna saui an tan tak hnu chuan, hun a kal hlek a, sap ho chuan mizoram chu hneh ta a inngaiin min rawn awp ta a ni.

             Kum 1894 ah Mizo fate bei turin missionary an lo chhuak nghal a. missionary te leh Bawrhsapte tangrualin  Mizoram chu an bei tan ta a ni. Politics ah min control tak hmiah a vangin, Mizoram chuan politics khel thei loin kan awm ta ngar ngar a. Thil pakjhat chhinchhiah tur awm chu kum 1894 january ni 5 atanga tanin, chumi kum tawp lamah chuan A AW B min siamsak kha a ni a. Kan ram Bible te leh chanchintha rawn thlen a, rawn puang inti si khan, zirlaibu min siamsak hmasa berah chuan, "Mingo an fing bera, an huai ber" tih chu an rawn ziak tir tan ta mai a, chung chu missionary te hnathawh a ni.

            Hun a lo kal zel a, kum 1959 ah tuna Holy Bible kan tih hi min pe ta chauh a. Kum 65 min awp hnuah anih chu. A chhan chu Sap ho hian kan ngaihtuahna thlauk leh kan rilru reng reng hmin vek anih hnuah Bible min pe chauh ani tih a ti lang chiang em em a ni.

            Missionary ten min rawn beih khan Mizote chu Thingbul, Lungbul, Ramhuai bemi ah min puh a, chumi rual chuan Kristianna thu an rawn tlangau pui ta char char a. Chu kristian zirtirna chu kan ramah chuan a zawmtu te an lo awm ve zel a, chutia a zawmtu te chuan "Vanram chu nuam tak a ni a, Isua i rin chuan Vanram in kal ang a, in rin loh chuan Hremhmunah in kal ang" tiin zirtirna an rawn pe ta nghauh nghauh a. Theihtawpa bei an nih avangin Zofate Sakhua chu Kristianna chuan a chimpil ta a ni.

Sources - Hnam Kawngbo Hruaikir Lehna

Sappui lunfing artial fin te'n,
Thingbul, Lungbul,Ramhuai biaa:
Mi lu la hnam tiin min sel,
Khuanu leng Pathian nung kan bia.

ZOFATE HI EVI LEH ADAMA THLAH KAN NI LO

          Kan chenna khawvel hi engtia rei nge a nih tih hi chhui phak rual a ni lova, rin thilthu pawha dah ngaihna awm lo khawpa rei chu a ni, mihringte lo awm awm tan hun pawh hi engtia rei nge hriat rual a ni hek lo.
         
           Kristiante lehkhabu Bible-a ziak mi hmasa bera a sawi Evi leh Adama te hi Bible kum chhut mite chuan B.C. 4000 hun lai mi chauh an nih hi an tarlang chiang em em a, tunah A.D. 2007 chauh a la ni bawk si a. Chuvangin Evi leh Adama te upat zawng chu tun hma kum sangruk pasarihvel bawr mi chauh kha an ni.

           Kan chhak Myanmar-ah khian tun hma kum nuaili khan mihring an lo cheng tawh a, tun hma kum sangruk vel khan buh an lo ching tawh a ni tiin 'Mizo Chanchin' tih B. Lalthangliana (M.A Hist. Mandalay Unversity) ziakah khan kan hmu a. Evi leh Adama te pian kum vel khan Myanmar-ah chuan buh an lo ching tawh a nih chu.

           Khawvela nunna lo awm tan hun leh lo awm dan hi mithiamte chuan an chhui na sa em em a, 'Organic evolution Theory, ngaihdanah chuan kan chenna khawvel hi kum tluklehdingawn sangruk-a upaah an pawm tih "Hriatna ril" ziaktu K. Pachhunga (M.Sc, Lecturer Lunglei College) chuan a tarlang a.

            'India mite chu tun hma kum singkhat liam tawhah khan Andaman thlairkarah an lo pem lut tawh a ni' tiin Indian History-ah kan hmu a. Chuti a nih chuan Evi leh Adama pian hma kum sangli vel khan Andaman panna tur lawng an lo siam tawh a ni.

             Kum 1981 khan Java thliarkarah luruh an hmuchhuak a, Dutch mi niin an hria a. Tun hma kum maktaduai khat leh nuainga vela rei ni tawhin an hria.

             Mizo mipuite'n mihring hmasa ber chu Evi leh Adama nia an ngaih tlatna leh mihring zawng zawng thlahtua an ngaihna chhan hi hriatna baihvai taka kan awm laiin kan aia hanm fing hmasa saphovin Bible hi Pathian thuah min pawmtir a. Chuta lo inziak chu dik vekah min ngaihtir tlat a, an thu a kawi a ngila kan zawm vek avangin Evi leh Adama chu mihring hmasa ber leh khawvel mi zawng zawng thlahtu angah khaw dang hawi lo tawpin kan ngai hmiah mai a ni.

              Evi leh Adama  bawhchhiatna pawh khawvela thihna lo awm chhanahte kan ngai vek a, an tihsual pawh khawvel mihring zawng zawng sualna lo awm chhanahte kan ngai vek a, he ngaihdan mawl tak hian Mizo mipui thinlung chu a luah nghet em em a.

              Judate thlahtua an ngaih Evi leh Adama te pian hma hian khawvelah mihring an thi tam em em tawh a an ruhrote pawhin khawvel a luah rem rum a. Evi leh Adama te avanga  thihna hi lo awm a ni reng reng lova, sualnate pawh an bawhchhiat avanga lo awm a ni hek lo.

               He khawvela mihringte hi mi pakhat thlah lo pung chho zel kan ni lova, hnam tinte hi a tir atangin siamtu Khaunu din vek kan ni a. Kan tawng theuhte hi min pek theuh a ni.

             Keini zofate pawh hi a tir atangin kan pathian chung Khuanu din hnam kan ni a, min thlahtu chu Chunga Mi Chung Khuanu chu a ni a. A kutchhuak khawvela lo awm hnam chu kan ni. Evi leh Adama thlah kan ni lo chauh ni lovin Sap te, Negro te,Vai te thlah kan ni hek lo. Mihringte a din tirh laia a tir atanga Chung Khuanu din hnam kan ni fel nalh tih i hre chiang ang u.

             Min dintu Chung Khuanu leh a din zofate leh Zofate chenna ram Zoram, Pathian min pekah hian kan Pathian thu chu a awm famkim vek a, kan hnam hi Pathian kutchhuak kan nih avangin Pathian thu kan ni a. Kan ram hi kan chenna tura Pathian min pek a nih avangin kan ram hi Pathian thu chu a ni bawk a. Chuvangin kan hnam pawi khawihtu chuan Pathian pawi a khawih a, kan ram pawi khawihtu chuan Pathian pawi a khawih a ni.

             Zofate hi Evi leh Adama thlah kan nih loh avangin an tihsual mawh kan phur lova, Evi leh Adama thlah Judate zinga rawngbawl tura zin vel "Israel hnam hnenah lo chuan tirh ka ni lo" titu Mari fapa Isua kha zofate  nen inzawmna leh inlaichinna pakhat mah kan nei lo. Min chhandamtu a ni hek lo. Kristian ni ta Mizo mipuite'n min chhandamtuah kan pawm mai zawk a ni. Mahse min chhan damtu a ni si lo.

Sources - Mizo hnam mipui hnena lehkhathawn, 2007

MIZO HNAM SAKHUA

Engkimte siamtu Pathian Chungkhuanuah bul tanin Amahah kan innghat tlat a, Amah atang leh amah avang chauhin thil zawng zawng hi lo awm a ni tih kan hrechiang Chungkhuanu chauh lo chu rin tur leh biak tur dang reng reng an awm lo.