Editor Picks


widgeo.net

Tuesday, July 17, 2012

CHHIA LEH THA HRIATNA

                                                                           C. Vanlallawma
            Bible-a Genesis ziaktuin a ziah, Setana(Rulpui) thlemna do zo lova, Evi leh Adama ten chhia leh \ha hriatna thing rah an ei hi mihring zawng zawngin kan chhawm ‘Sual bul’ nia zoram Kohhran heti zozai ten kan inzirtir chhawm zel hi kan chhui hmasa ber ang. Nunna thu aia min chiah buaitu a ni tlat, kal zelna leh puitlinna lamah pawh min pentir thei lotu a ni, paih leh tih danglam ngaihna kan hre tawh si lo. He kan thu nghahchhana hmanga kan thu inzirtir kawng hrang hrangte i han thlir ho teh ang u.
            Engkim siamtu leh dintu kan Nunna Pathian lak ata kan lo hran takna sual bul nia Genesis ziaktuin a tarlan, Evi leh Adama ten chhia leh \ha hriatna thingrah ei a, chhia leh \ha an lo hriat chu sual bul ni anga i pawm chuan, mihring hi chhia leh \ha hre thei lo tur leh hmang lo turin Pathianin a siam i tihna a ni maw?
            Ngaihtuah rawh le, chhia leh \ha hriatna chu ‘SUAL’ tiin i hmang lo ngam em? Rannungte tak ngial pawh hian, an mahni tana chhia leh \ha chu an hria a sin. Chu chu kan Nunna Pathianin a siam dan a ni tlat. I hmuh ngai miah loh rannung bualah kal hnai teh, a nungchang en rawh le! I tihnat hlauin a in saseng Chawn chawn mai ang. Chutiang a nih si chuan, thilsiam zinga chungnung ber mihring hi chhia leh \ha hre hrang thei lo tuirn Pathian chuan min siam ang maw? A chhia leh \ha hriatna hman \anna kha Pathian ngaihah sual a ni thei ang maw? Khai aw, ngaihtuah chiang teh le. Chhia leh \ha hriatna hmang lovin i awm thei em? I awm ngam chiah em? A chhia leh a \ha i hriat theihna hmang ngei khan tualthat lo turin i insum ta a, chu chu  i sualnaah puh i phal em? I chhia leh \ha hriatna hmang ngeia i thil tih a ni si a. Chutiang zelin, rukruk pawh hi a \ha lo tih i hria a, ru lo turin i chhia leh \ha hriatna hmangin i inthunun ta a, i sualna a ni em? I siamtu kan Pathian hi biain a thu te hi kan zir thei ngut na maw chu! Tin, chhia leh \ha pawh hrehrang lo mihring chu thilsiam zawng zawng enkawltu leh an chunga thuneituah kan Pathian hian a rawn dah duh ang em? Felna Pathian, finna Pathian thil tihah chuan a awm lo deuh ang!
            Bible Pathian tlatna leh bawihna hnuai a\angin “Chhia leh \ha hriatna” an lo neih a an hmanna  ringawt kha a ni hlei nem. “Ti suh tih thupek an bawhchhia kha alawm” i la ti fo pek em? Ei suh tih an ei hi an bawhchhiatna a nih ngat chuan, chhia leh \ha reng reng hre suh u tihna a ni tho tho.
            Genesis ziaktu hian Pathian siam mihring hi a nun dan tur a phak tawk loh dan sawifiah nan a hriat phak loh thil sawi lamah a \hahnemngai deuh a ni mai thei. Genesia 3:24-ah chuan ‘ti suh u,’ tih Evi leh Adama ten an tih talhna lai hi hetiang hian a rawn ziak leh si a, “Tin, Lalpa, Pathian chuan ngai teh u, mihring chu a chhia leh a \ha hriain keimahni ang an lo ni ta’ tih a inziak daih mai thung. Mihringin a chhia leh a \ha kan hriat chu kan Nunna Pathian chuan Amah kan annaah min puansak zawk a nih chu. “Aw Lal Isua ang turin” tih hla tui em em a sa \hin te tan chuan Amah Pathian kan anna lai chu tuipui em em awm tak kan nih vei nen. Pathian lak ata kan hranna, sual bul kan tih hlauh zawk si. A inkalh \hin ngawt mai. A ziaktu hian a ziak fiah lo deuh em ni dawn le?
            Paih leh harsa, thudik lo lo hriat hmasak hi a pawi thui thei khawp mai.Isua khan a rawngbawl laia a thusawi reng rengah khan, Genesis ziaktuin a sawi setana, Rulpuia chang a mihringte thlem a, chhia leh \ha an lo hriat takna kha ‘Sual bul’ a ni tih lam reng reng vawi te khat mah zu han sawi miah lova! Engatinge Pathian laka kan hranna sual bul ber mai ni si chu a sawi loh theih; pathianin mihring nuna sual a tih niah a ngai lo a ni ang.
            He thu hian hringnun a nghawng thui em em mai a, sawi thui deuh pawh a ngai ang. Zoram kohhran tam ber hian he thu hi nghahchhanah an hman tlat avangin, ringtu intite pawhin hma an sawn thei lo. Pathian thu zirna hmun leh Camping kan buatsaihnaah pawh sual thu leh a ngaihdam theih dan tur kan buaipui nasa ber fo. Hetianga kan kal zel chuan kum 100 dang pawh kalliam leh \hin mahse ringtute hian A Aw B bak kan pel thei chuang lovang.
            A chhia leh a \ha hre hrang a, a chhia dah bova, a \ha kan hman pawh Pathian thu tling lo nia kan inzirtir zelna chuan kan nun a nghawng chhe chho zel a. Chanchinbu pakhata thuchhuah hi i han tarlang teh ang, ‘Aizawl veng pakhatah pa kum 50 mi chuan sikul naupang kum 7 mi a pawngsual a, naupang natuar \ap bang thei lo chu an han zawt fiah a, a thil tih avang hian police kutah hlan a ni. He pa hi misual a ni lova, zing \awng\ai inkhawm pawh pelh ngai lo a ni. He thil a tih dawn zan pawh hian kohhranah a inkhawm. Amahah hian engemaw thawktu a awm nia thu dawn ani,’
            Thudik lo hriat hmasak kha a pawi kan ti thei tawh em? Kan chanchinbu chhiarah khan 'Amahah engemaw thawktu’ – Hei chiah hi Genesis ziaktuin mihring kawchhunga thil awm lo, setana, pawn lam a\anga mihringte bei \hin leh thlem \hin anga a ziah thu dik anga kan lo pawm tlat tawh khan rah \ha lo a rawn chhuah ta ngei a nih hi. He naupang pawngsualtu han Pathianin a pek chhia leh \ha hriatna fim tak kha hmang sela, a chhia dah bovin a \ha nia a hriat ngei kha hmang sela chuan he naupang kum tling lo tana pawi tur thil hi a thlengin ka ring lo. Pathianin a pek chhia leh \ha hriatna kha hmanna chang a hriat loh leh a hman duh lohna tak kha sual a va ni chiang em! A damchhung hun atana hman tur Pathianin a pek ‘Chhia leh \ha hriatna ngei chu  a hun kal leh zel tur atan tal chuan lo hmang \hin tawh rawh se.
            Mi dangin an lo teh vena kha enge ni kha? A mihring puite chungah engpawh tise, kum tling lo naupang na tuartirin pawngsual mahse - \awng\ai inkhawm leh kohhran inkhawm a pelh loh chuan- em ni kha. A va pawi em! A pawi mang e! Hetiang hian em ni kan kal zel dawn le.
             He kan mihringa bettlat tura kan Nunna Pathianin min pek, a chhia leh \ha hriatna hmang duh lo lui tlat hian kan awm zel ang nge? Chu chhia leh \ha hriatna fim tak hmang chuan chhungkua, khawtlang, kohhran leh kan ram hi kan enkawl ve tawh zawk dawn?
            Aw le, chhia leh \ha hriatna Evi leh Adama ten an lo hman tak leh kei ni ngei pawhin kan hman loh theih loh hi ‘Sual bul’ ni lovin, chhia leh \ha hrethei tura Pathian siamte kan ni tih kan lo hre thei tawh ang. Kan nunna Pathian min neihtir chhia leh \ha hriatna fim tak chuan Lalpa malsawm leilung leh a chhunga cheng thil tinreng te enkawl turin i inbuatsaih ang ule.

Tuesday, July 10, 2012

Sakhua leh Culture


          Sakhua leh culture hi thil hrang daih anga lang leh ngaih theih; mahse, ţhen hran theih hauh loh, inkawp tlat si a ni a. Chuvangin, sakhaw chungchanga mi rilte chuan “Miin a hnam culture a hloh chuan a sakhua a hloh a, a sakhua a hloh chuan a nihna a hloh tihna a ni.” an lo ti ţhin reng a ni.
        Eng ram leh hnam pawh hi a lo din chhuah theihna tur chuan a ram mipuite chu an hnam sakhua leh culture-a an chian phawt a ngai a ni. Enge a chhan kan tih chuan chu ram leh hnam hnuk pui ber anih vang a ni. Khawvel ram changkâng zawkte lo din chhuah ţhinna chhan kan chhut chian duh chuan an hnam culture leh sakhuaa an chian em vang a ni kan ti thei ang. Entir nan- Japan-te khi pumrua leh kimtlangah pawh keimahni ang tho si, eng vanga heti taka changkâng leh hmingthang bik nge an nih? Khawvel thila an lo harh chhuahna a rei tawh vang anihna chen chu awm mah se, a chhan bulpui ber zawk chu an ram leh hnam sakhua leh culture-a an chian em vangin an thlahtute ngaihsan nachang an hria a. Chuvangin, an hunserh ropui ber pawh an thlahtute hriat rengna leh chawimawina hun kum tina an neih ţhin chu a ni. Eng vanga chuti taka an thlahtute chu ngaihlu ta bik nge an nih kan tih chuan, an thlahtute sakhua bak sakhaw dang an nei lo a, chu chu an ram leh hnam din chhuahna bulpui a ni tih an hriat chian em vang a ni. Isua thuthlung,’Tu pawh, ka hnena lo kal chuan a pa emaw, a nu emaw a huat loh chuan ka ziritr a ni thei lo ang(Luka: 14:26),” tih te nen chuan inpersan tak a ni.
       Sakhaw tak chu mihringte phuahchawp mai ni loin,leilung pian hma aţang tawha Chatuan Minung, Chatuan Pa-in khawvel hnam tinte hi nun neiin a lo din/buatsaih vek a, tin, amah nena kan inpawh/inzawm tawn theih nan kan thinlungah chi nung a lo tuh vek tawh a. Chu chu culture kan tih tak chu a ni. Chu tak chu alawm sap ţawnga.’Eternal Faith and Culture,’ an tih leh Hindi-a,’Sanatan Dharma- Sanskriti,’ an lo tih ţhin chu. Chu chu pipu sakhua/hnam sakhua kan tih tak chu a ni.
        Pi pu sakhua chungchangah hian kan ţhenawm Nepal rama Kirat hnamho (tuna Rai leh Lambat intite hi) chanchin tlem han thai lang hlek ila. Khungho khu kan tlang mi-pui, mahni hnam sakhua nghet taka la vuante an ni a. Tun hma B.C. 1500 hma lam aţang tawh khan Nepal ram khu,’Kirat ram’ tih a lo ni ţhin nghe nghe awm e. Tunah hian sakhaw hrang hrang Hindu, Muslim, Buddhist leh Kristin awmna  ram lo ni tain sakhaw dang avanga nek chep lo ni ta an ni. Mahse, tun thlengin an hnam sakhua an la phatsan duh hauh lo a, an fakawmin an entawn tlak hle a ni. Hnam rinawm leh huaisen an nih avangin British-ho pawh khan Mizote min rawn run khan Kirat-ho hmatehhah an rawn hmang nghe nghe a ni awm e.
         A chhan chu British-ho meuh pawh khan khatih hun laia Mizote kha tawh khirh an tih em vang niin an sawi. Chutiang chuan kan pi pute chuan ralthuam ţha nei ve lo chung pawhin huaisen takin an ram chhan an lo tum ţhin a. Mahse ralthuam an inneih ţhat hleih em avang leh an intam hleih em avangin tuk dawlin an lo awm mai chauh zawk a ni. Sal anga sawisak an lo nih hnu pawh khan tlawm nih chu an hreh hle a. Thih thlenga thinlung tlawm ve duh lote an ni hlawm. Entir nan, Lalnu Ropuilianite kha eng vanga tlawm ve duh lo nge ? A chhan chu a ram leh hnam sakhua chu chatuan Pathian pek a ni tih a lo hriat chian em vang a ni tih loh rual a ni lo.
        Pi pu sakhua kan tih hian hman lai, an khawsak dan ang mil zel a an tih dan zawng zawng kha a bo a bang awm loa chhawm nun leh vek tur tihna a ni lo. He khawvel changkanna kal mek zelah hian a ţul dan azira kalpui leh tichangkang zel tur erawh kan ni. Chumi awmzia chu kan thuthlung leh nihphung dik tak chuan kan tih dan phung a kaihruai tur a ni. Entir nan; tlawmngaihna, ţhian chhan thih ngam, sem sem dam dam tih te leh serh leh sang thila ruk ruk loh tur tih te, uire loh tur tih te, nu nleh pa zah te chu kan pi pute chuan an lo zawm ţha em em ţhinin serh sang, thiltih hmangin an lo nun chhuahpui ţhin a ni.
        Tin, sakhua leh culture-a bet tlatte zingah ‘Lengzem hla,’ Hla lenglawng,’ kan tihte hian pawimawhna lian tak an nei a ni tih kan hriat a ţul hle. Mipa leh hmeichhe inkara inngainat tawnna a lo awm theihna tura thuthlung ropui tak leh hnam inpum khatna atana pawimawh tak a nih avangin sawrkar pawh hian hnam inpum khatna atana a pawimawhna hriain Dooodharsan Programme-te siamin, ţhahnem ngai takin ţan a la mek reng a nih hi. Nimahsela, vanduaithlak takin kan ramah chuan Christianity hian a do/kalh tlat avangin kan ţhalai zingah ram hmangaihna hlate thiam tak leh tih tak zeta sa a, mipui awi ţan dek dek apiang chu, A fim hmasa Lalngoin thal zo zel e,’ tih hla ang main Golgotha zun zam chuan an lo phuarvat zel a. Chuvangin, a tira mahni ram leh hnam vei em em ţhin khan an han piangthara ta cheng a, ram leh hnam veina an nei ta miah lo em ni tih turin tehhhmeh an sawi chu an lo iang zo leh si ţhin. Enge a chhan kan tih chuan Chalfilh tlangte ai chuan a hmuh pawh an la hmuh ngai reng reng loh Kalvari tlangte chu an ngaihsan a, Pathian thu nia anhriat tak zawk vang a ni.
        Tichuan, Gospel hla leh Lengzem hla sa ţhinte chu piangthar leh piangthar lo teh nana kan hman tak ţhin avangin Gospel hla sa ţhin chuan Lengzem/Lenglawng hla han sa leh se kan ngainep leh ta vek ţhin a. Chuvangin, sak leh pawh han chak ţhin mah se, mi ngaih dan turte dawnin an insum hram hram ţhin a ni.Hei hi mahni zalenna tihbawrhbanna mai a ni. Engkim mai hian hunbi an nei vek a. Tehrengte pawhin hram hun an nei a, pangparte pawhin vul hun an nei ţhin ang hian hring fate pawh hian kan vanglai hun chuan lengzem leh lenglawng hlate hian kan thinlung luah lai hun a nei deuh vek ţhin. Mahse, kum a lo upat deuh  chuan a lo reh ve leh mai ţhin. Chuvangin, kan ngainat loh vanga sawisel leh khap phei chu siamtu remruat palzutna a ni ve hrim hrim.
       Hetiang hian kan ram sakhua leh culture ber chu sirah hnawl a, Choak Ârawn chang tawn an sawi ang maia foreign sakhaw saphun kan lo nih zawh tak avang hian kan thinlungah mahni ram leh hnam hmangaihna a tla hniam tial tial a, a sawp chu heti hi kan lo ni zo ta a nih hi le! Chuvangin, kan hnam a dam lo a, a rum tak meuh ta a nih hi! He kan ram tlu chhe mek hi tun din leh tumin mi ţhahnem ngaiten theih tawp chhuahin leh eng eng kum puante emaw pawh han nei ţhin mah se, awmzia a nei thui ţhin tak tak si lo a. Amah Pu H.T. Khuma(Fam) titi khawchang, Israel-te Kanan rama pem tum, Pathianin hri ţha lo lentira a hrem dan-‘Damdawi chi tin chi tang, chu chu ei ila a ţha ang’ an tih apiang an ei pawhin an dam thei chuang si lo. Chutah , khatah an tihna apiangah damna zawngin an kawi duah duah zel a. “Pi pu damdawi an ti .. mawngtam thlangra phena sairawkherha perhin a dam ang,’ te an ti thul…’ tia a sawi fiamthute paw kan ang zo ta alawm maw le.
         Awle, tunah chuan heti taka kan ram leh hnam a dam lohna chhan, a kaikuang ber chu enge tih kan lo hre thei tawh turah ngai ila. A hma lama kan sawi tak ang khan mahni sakhua leh culture ber sirah kan hnawl tawh si avangin kan hnam chu tuifinriata lawng pakhat, a khalhtu awm lo, tuifinriat thliin a chhem kual vel mai mai angin kan hnam chuan mu leh mal a nei thei tawh lo a, kan chiai zo ta a nih hi. He hnam dang sakhuaah hian kan hnam hian dam ni hmel a hmu dawn lo a ang hle. Hawh teh u, i ngaihtuah chiang teh ang u. Chungkhuanu’n sakhaw tak min pek kan hnam sakhua leh culture ngei mai chu nek chaua lo awmin ral ţep tawh mah se, i humhalh thar leh teh ang u. He kan hnam sakhua leh culture-ah ngei mai hian kan hnam damna chu a awm si a.

Tuesday, July 3, 2012

MIZO SAKHUA Vrs CHRISTIANNITY


      He kan thupuia ‘Mizo Sakhua’ tih i han chhiara i rilrua lo lang hmasa ber chu “Keini Mizote hian tun hma khan Ramhuai biak tih mai loh chu eng sakhua vak nge maw kan neih le ?” tiin i ngaihtuah a ni mai thei e. Chutia Ramhuai be thin hnama i lo inngai palh a nih vaih chuan i hnamah i chiang lo a, i bo thui tawh hle tih inhria ang che.
       Kan pi pu-te khan Ramhuai an be lo a, siamtu Pathian nung kaihhruainaa khawsa thin an ni zawkin, chu an Pathian chu ‘Chung Khuanu’ tiin an lam thin a. Eng natna  emaw an tawrh erawh chuan Ramhuai hnathawha an ngaih avangin an lak ata kiang turin Pathian hming chhalin hnawh chhuah/um bo dan kawng an lo dap ve mai thin a ni zawk. Eng pawh ni se, tunah hi chuan zaa za Kristian rama inchhal hial kan lo nih tak si avangin Kristianna hian engti ang chiahin nge kan hnam nun a lo khawih tih hi i han chhut phawt teh ang.
        Sawi tam vak pawh ngai loin Kristiante thurin chu Bible thu a ni a. Adama bawhchhiatna avanga mi zawng zawng Pathian nena inzawm thei tawh lo kan nih hnuah Isua tlanna azara amah(Isua) chu Lal leh chhandamtua pawm a, Tuiah leh Thlaraua piangtharte chauh lo chu Pathian nen inrem thei tawh reng reng lo, Hremhmun/Meidil-a kal tur vek nia inzirtirna hi a ni ber a. He Theology hi kan ramah pawh kum za chuang zen zawn kan lo inziritr tawhin zaa za Kristianah kan lo inchhal ta hial a. Tichuan, kan piangthar sup sup a, a thente phei chu vawi sawm chuang piangthar nawn tawhte pawh kan ni hial awm e. Chuvangin, kan ram chu ‘Mi piangtharte ram’ tih hial tur ni awm tak a ni. Mahse, thil mak deuh mai chu India ram state zinga entawn tlak ber ni awm tak si a corrupt berte zinga chhiar tel kan ni ta hial zawk a. Kan thenawm ram thenkhatte phei chuan ‘Rukru hnam’ ang hialah min ngai tate pawh hi thil mak a ni hran lo. Enge a chhan kan tih chuan, mahni sakhua (indigenious faith) hlamchhiaha hnam dang sakhua kan vawn taknain a rah chhuah a ni. Sakhuana leh hnam culture a kal kawp loh chuan ram leh hnam a ding chhuak thei lo niin mi thil chik mite chuan an ngai a ni. Kristianna hian kan culture a kalh tlat avangin kan nun a siam tha lo ni satliah mai loin Kristianna hian kan hnam nun a siam chhe vek zawk a ni.
        Kristian Theology hi Romei emaw, Chhimbal emaw ang a ni a. A thu chuan mawi tak, tha tak; mahse, a taka chang hlei thei lo hi a ni deuh ber mai. Romei leh Chhimbal-te pawh hi ralkhat atang chuan a mawi hle; mahse, a hmunah va kal ila a mawina hmuh tur lo awm leh chuang si lo ang hian mi tu pawh eng anga inti piangthar pawh ni mah se a pianpui zia bak a pel thei tak tak lo tih hi thu dik awm sa a ni. Nungchang tha lo thlak erawh hi chu eng engte emaw vang pawhin thil awm thei chu a ni teh meuh mai. Dik tak chuan kan rama mi nun beidawng kan tihte hi Bible-in a hnawlte nia an inngaih thin vang a ni tlangpui klan ti thei ang. A chhan chu hremhmun kal an hlau a, piangthar hlen thei tak takin an inhre thin bawk si lo. Chu vanga khawlo taka nun hman phah thinte pawh an tam awm e.
        Tin, Bible thu hi belh chian dawl lo(confussion) a tam hle. Hei vang hian Kristiante zingah pawh kohhran(denomination) tam tak a awm phah reng a. Chu bakah, Bible thu hi amah leh amah a inkalhna(contradict) tam tak hmuh tur a awm. Entirnan, tlem te han tarlang hlek ila; Isua chu ‘Remna Lal’ tih a ni a (Isaia 9:6), mahse, amah Isua ngeiin,”Lei chungah rem lentir tura lo kal emaw min ti suh su, rem lentir tura lo kal ka ni lo a, do lentir tura lo kal ka ni zawk,”(Luka 12:51-59), Matthaia 10:45-36), tiin a sawi a. Hetiang hian thu inkalh sawi tur tam tak a awm. Chu bakah, Bible-in Adama mihring hmasa ber anga a sawi pawh hi belh chian dawl lo a nihzia chu kan chhut thei tehuh awm e. A chhan chu a hnu lawkah ama(Adama) Fapa-in khawchhak lama nupui a han neih thu kan hre leh lawi si a. Tin, Nova lawng pawh hi ramsa zawng zawng nupa tuak khat tehuh dahna tur atan a len tawk loh zia chu kan hre tehuh awm e.
            Chuvangin, a ring lo tu tan chuan Chhura thawhthu phuah belhte nena ang khat leka ngaihchi a nih hmel e. Mahse, Bible-in an thluak a suksak tawhte reng reng chuan political party ruih chilh an sawi “Vawkpui pawh nise ka vawt tho tho ang” an ti e an tih ang deuh hian khaw dang an hawi thei tawh thin lo. Thluak suk tawh an nih avangin Bible thu belh chian dawl lo sawi pawhin finfiahna nei chuang lo pawn Bible-a inziak a nih hrim hrim chuan thu dik, Pathian thawkkhum nia ngaiin sawiseltu nih phei chu rapthlak tak nia ngaiin an khur hial thin a ni. Eng pawh nise, tun tumah hi chuan chutiang lampang chu kan sawi tum ber ni loin Mizo sakhua leh Kristian sakhua khaikhin hi ka tum ber chu a ni zawk. Bible thu hi chu Israel-te chanchin ziahna a ni deuh ber a. Tin, amah Isua pawhin “Israel hnam beram bo tan lo chuan tirh ka ni lo,” a lo ti reng a. Chuvangin, Kristianna hi kan hnam sakhua a ni lo tihah hian kan chiang tlang turah ngai ila. Chuti chung pawha kan la chiang tehu lo cheu a nih pawhin keini Mizote hian Kristiana kan lo inchhalna chu kum 112 vel awrh a ni a. Chumi hma zawng chuan mahni hnam sakhua nei kan ni tih hi chu kan pha thei lo ang a. Kristian sakhua erawh chu foreign sakhua kan lo tawm ve mai zawk a ni tih pawh kan hnial thei lo ang. Amaherawhchu, a hma lama kan sawi tak ang khan mahni sakhua pawh hre tawh lo khawpa hnam bote kan lo nih tawh hlawm avangin kan hnam sakhua chu eng chiah nge a nih hrilhfiah fe a ngaih dawn tak avang hian a lungchhiatthlak angreng hle a ni. Eng pawh nise, kan sakhua chu kan nihna(identity) a nih tlat si avangin Mizo hnahthlak tawh phawt chuan ngaihthah theih a ni lo ang.
       Awle, tunah chuan kan sakhua(Mizo sakhua) chu a theih ang anga sawi fiah kan tum tawh dawn avangin,”Keini Mizote hi Adama thlah kan ni ve lo” tih atangin lo tan ila a tha ang e. A chhan chu khawvel kalphung hrim hrimah inthlah chhawng reng reng chu inchhunna chhete tal a awm ngei ngei thin a.Entirnan, English leh Negro-te chu thlahtu thuhmuna ngaih theih chi zawng an ni ngang lo a ni. Chutiang zelin khawvelah hian hnam chi hrang tam tak kan awm a ni tih kan hria a. Chutichuan, keini Mizote pawh kan lo chhuahna chin chiah hriat chian theih ni rih lo mah se, Chung Khuanu’n a duh taka a siam, hnam hlawm khata tha taka a duan leh ze tha tak neia a lo serh hran liau liau kan ni tih zo hnahthlak zawng zawngte hian i hre chiang mawlh teh ang u. Tin, Chung Khuanu chuan kan pi leh pu te kha a remruat ang zela lo kaihruain, kham rang chhengchhe tak tak leh sa kawlh te tawn tlang zelin, tuna kan ram, tuma la luah  ngai loh, ram thianghlim ‘Khuanu ramri kham sa’ ngei mai chu a lo hlan ta a. Tichuan kan pi pu te kha chuanin an ram luah chin chu an hre chiangin, an hmangaih a, an humhalh tak zet a ni tih kan hria.
       Tin, a hma lama kan sawi tak ang khan siamtu Chung Khuanu chuan kan pi pu te hnenah lung phek hmangin emaw, lehkha ziakin emaw thu lo thlung lo mah se an thinlung phekah nghet takin a lo ziahsak avangin, a theory-in lo sawi tam vak lo mah se a tak (practical) in an lo nun chhuahpui thin a. Entirnan, kan pasaltha Vana pa te, Taitesena te leh midang dangte nun lo kaihruaitu kha kan pi pu te Pathian, Chung Khuanu ngei chu a ni si a. Chuvangin,”Abrahama Pathian, Isaka Pathian’ tih ai chuan “Vana pa Pathian, Taitesena Pathian” tiin kan hnam chuan kan Pathian, Chung Khuanu chu au thin awm tak kan ni zawk e.
        Tin,  kan pi pu te khan an Pathian thu chu a thuin an chhiar tam vak lo kan tih tawh kha, an chhiar chhun tehnkhat ‘Sem sem dam dam, ei bil thi thi’ tihte leh serh leh sang thila an lo chhiar ve thin tehnkhat ‘Uire loh tur’ tih te, ‘ruk ruk loh tur’ tih te chu an zawm thain, chutiang tih chu thil thiang loa an ngaih tlat avangin kawngka kalh pawh a ngai lo, an awm lo a ni tih an hriat nan thingfak emaw kawngkharah an tung mai chauh a ni. A him tawk em em tho mai.
       Chutichuan , keini Mizote pathian chu ‘Chungkhuanu’ a ni a, tin, a thupekte chu enge kan tih chuan ‘Zonunmawi’ kan tih hian a huam kim hle a ni. Chuvangin , Chung Khuanu’n min lo duan dan anga kan hnam nun ze mawia inthuam a, kan lo par chhuah a, kan ram leh hnam kan hmangaih bawk a liama kan tana Pathian thu a awm thei lo a ni. Tichuan, Pathian thu i lo la vawn nu hram hram thin ‘Tlawmngaihna’te kha foreign atanga i dawn emaw/te i lo ti ang e. I Pathian, Chung Khuanu ngeiin i thinlung pheka a thuthlung a lo ziah sak che a ni e. chungte chu vawng nung zel la, Adama thlah i nih ve loh avangin hremhmun kal chu hlau bawk suh la, i Zonun mawi kha par chhuahtir chungin, a bik takin thalai i nih phei chuan, i lunglen zawng takte a nih lem loh phei chuan ‘Ka sual rit tak phurh leh lei ninawm hi’ tihte emaw, ‘Kristian kal fimkhur rawh hlauhawm a hnai’ tih angrengte zawng sa duh kher suh . ‘Bawihte …. Dawn lungrukah nghilh ni i awm dawn lo’ tiha tih tak zeta zai i vawr a nih pawhin i Pathian pawhin a dem lo ang che.
           
I ram leh hnam hmangaih la, i hnam nun ze mawi, i hnam sakhua humhalh rawh

Mahni hnam tih dan aia hnam dang tih dan ngaisangtu hnam chu Hnam Boral a ni.
- M.K. Gandhi

Sunday, July 1, 2012

DIKNA TAN NGAM


  • Mahni dikna leh thil dik tan ngam hi kan Pathian duhzawng a ni a. miin dikna a tan avangin tuar tur nei mahse, a tuarnaah chuan hlawhtlinna leh hlimna a nei tho tho thin a ni.
  • Mahni dikna leh  thil dik pawh tan ngam lo nih hi mi rinawm lo, dikna nei reng reng lo an ni zawk.
  • Thiante nen in kal tlan laia thil dik lo tihpui an tum che chuan, "thil dik lo chu a tha lo" in ti ngam tur a ni.
  • Sikul naupang dang nena in kal hovin, anni chuan sikul tlanbo turin sawm che mah se, "Chutiang thil dik lo ka ti ngai lo" i ti thin tur a ni.
  • Sikul in kal tlai palhin zirtirtute'n, "Engvanga lo kal tlai nge i nih?" an tih che chuan i kal tlai chhan dik tak i sawi mai tur a ni. Dawt sawiin, "Ka lu a na emaw, ka pum a na emaw" i ti tur a ni lo.
  • Dik taka chhana pawisa chawi a tul a nih pawhin i chawi mai ngam tur a ni.
  • Pawisa chawi lova dik lova awm aiin pawisa chawia dikna a tha zawk.
  • I thian miin dik lo taka an puhin a dikna i hriatpui si chuan i tan ngam tur a ni.
  • Nangmahin tuarna nei phah dawn mah la, dikna chu tan ngam rawh.
  •  Miin lang chhuak leh mai tur, thil dik lo tihpuia an sawm che pawhin, i Pa vana miin a hmu reng che a ni. Dikna chu tan tlat ngam ang che.
  • Khawvelah hian i dik tlat chuan nangmah pawh i huaisen ang.
  • I nu leh pa leh i naute mit hmuhah thil dik tak ti thin ang che.
  • Kawng engkimah an rin i lo ni ang a, nangmahah an hahchawl thei dawn a ni.