Editor Picks


widgeo.net

Tuesday, November 6, 2012

KRISTIAN TOBUL

          Kristianna lo chhuah dan leh Kristiante din hmun, engtianga Kristianna hi lo awm nge a ni tih a hmasain kan chhui chhuak ang a. ‘Kristian’ tih hi a bul berah chuan Suala leh Barnaba khan Lal isua thih hnuah Antiokei-ah rawngbawlna neiin Isua chanchin an tlangaupui \hin a. Chutia an tlangauna a\anga anmahni thusawi zawmtu te chu a zawm ve duhlotuten ‘Kristiante hi’ tia an rawn puhna a ni a. Chu an puhna ‘Kristian’ tih chu Isua Krista zuitu, Isua Krista mite tia an hmusitna awka a\anga lo chhuak a ni a. Chu chu Kristian tih bul in\anna hmasa ber chu a ni.
             Chu thu Kristian tih chu lehkhabuah ziah lanin lo awm mahse tuman Kristian kan ni tiin emaw, Kristian pawl tiin emaw hmingah an pu zui chuang lo. Isua leh Apostol-te ral hnua khawvel Kohhran lo ding hmasa ber nia inngai Roman Catholic Church chu, kan hriat \heuh angin khawvel huap Kohhran tia anmahni indahna a lo ni ve a, Roman Catholic Church tia invuahin, khawvelah hma an la ta a. Hetih lai hian Greek Orthodox an tihho pawh khan awmin an insawi ve a. Chungho chuan khawvelah Paula te, Petera te rawngbawlna hnuhma chu an rawn chhunzawm zela in ngaiin an lo tlan ve a nih kha.
              Khawvel Kohhran lo awm hmasa ber kalhmang chu tuna kan hriat ang hian Pope neiin Pope chu Petera hnena thu la chhawngtu leh Petera dinhmun chiaha dingtlang zelah an ngai a ni. Khatiang a nih lai khan, khawvel ram hrang hrangah an rawngbawlna a lo darh zauvin, hmuntin an luah ta a. Chutih hun lai chuan hmuntinah Pope chu an awm thei a ni. Nimahsela, Kum 440 A.D a Rome Khawpuia Pope nia lo awm St. Leo-I-na khan, “Khawvel ram hrang hrangah Pope an awm tur a ni lo, Rome ami chauh hi Pope a ni tur a ni’ tiin a rawn bei ta chat mai a. Chutianga Rome a\ang chauha Pope-a khawvel awp duhna a lo chhuah tak avang chuan khawvel hmun danga Pope reng reng chu pawm an ni ta lo va, Rome khawpui ami chuah chu Pope awm theia ngaih a lo ni ta a ni.
            Chumi chungchanga Bible an tlawhchhan chu hei hi a ni. Lal Isuan Petera hnenah, “ He lungpui chungah hian ka kohhran ka rem chho ang…” tia thu a hlan kha mi pakhat Peter chauh a ni a, a aiawha lo ding leh chu Pope a ni a, pakhat chauh a ni tur a ni, tiin an dah lut ve a. Nimahsela, hei hian a thiltum leh kawh nia lang tlat chu, Roman Catholic Church kan tih ten Rome a\anga khawvel awp duhna a neih avanga sakhaw thua khawvel control theihna tura heng hi an hmalakna a ni. Sakhaw Politics a nih chu.
            Roman Catholic te chuan ‘Kristian’ tih chu an hmingah an hmang chhunzawm hauh lova, chutih lain Roman Catholic ni loten khawvelah hma an rawn la ve leh ta a, kum 383AD lai vel khan Wifeller chuan Damba lui ralah Coth mi an tih zingah khan Isua chanchin a hril \hin a, America leh Europe a\anga Missionary te chuan khawvel hmun hrang hrangah chanchin\ha an tih chu an hril bawk a, chung hun lai chuan kristian tih hi an sawi ri ni turin a lang a, mahse, langsar takin chungah chuan hman a ni.
            Kum 1513 AD-ah khan khawvel Kohhran siam \hatna bul, Reformation an tih kha a lo chhuak ta a, chumi hun lai, 1513AD a\anga 1521 AD thleng khan St. Leo-x chu Pope niin a \hu a, chutih lai chuan German mi, Luther-a khan kohhran siam \hatna a bei vak mai a, chumi avang chuan German ram pawh chu chhim leh hmarah an in\hen ta phuk a, hmar lam zawng chu Luther-a lamah an thle deuh vek a, chhim lam zawng chuan Roman Catholic lam an zawm zui zel a nih kha.
            Chu Reformation chu khawvel ram hrang hrangah a darh ta chum chum mai a. Kum 1522 AD-ah chuan Switzerland ramah an bei zui a, 1523 AD-ah chuan John Calvin-a chuan nasa takin a bei bawk a. Lehkhabu te siamin Protestant chu Geneva-ah a lo ding chho ta a ni. France-ah an bei zui zel, chutiang zelin 1523-ah Dutch \awngin Luther-a thuthlung thar lehlin a ni a, khatiang a an han beih khan German ram reformation kha sakhaw thuin a in\an a, politics in a chawhpawlh ta a, France chu sakhaw thuin a ni tluanchhuak a, ram dang dang chu sakhaw thu leh politics a in kaihkawp nghal zel a.
            England-ah chuan politics thil ngialngan ngat mai a ni thung. Tichuan England Kohhran chu Protestan-ah an lut ta vek a. Kum 1540-ah thurin an \an a, 1552-ah an zova, 1553-ah zir turin an chhuah ta a ni. Roman Catholic a\anga protest tute lo tlan chhuak zawng zawng te kha an za vaiin, kohhran tenau lo awm ve te nen ‘Kristian’ tiin an rawn lam ta a ni.
            Roman Catholic khan tun Bible kan tih ang hi Bu 81 an pawm a, mahse, Reformation a\anga lo chhuak Kristian inti ho zawng zawng hian Bu 66 an la hrang a, chu chu ‘Kristian Bible’ tiin an dah ta a, chu chu khawvel kohhran lo kal dan leh Kristian lo zik chhuah dan a ni.         
            Sawi tawh angin English ho ngat phei khu chu, Rome a\anga Roman Catholic awm duh lova, politics thil ngialngan ngat hmanga, Roman Catholic a\anga Protestan-ah an chhuak puk a, an mahmni thurin te din chawp a, hmala an ni tih kan hriat chian tawh ang kha an dinhmun chu a ni a. He Kristian kan tih tak hi American leh English ho chuan chak takin khawvelah hma an lakpui ta a. Hetia khawvela hmalak duhna an neih avang hian ‘Kristian’ tih hming chu an chawi arh chho ta hluai mai a ni. Hun a lo kal zel a, Roman Catholic te pawh khan “Keini hi Kristian bulpui chu kan ni a, Kristian bul\antu kan ni e,” tiin, Kristian nih chu an rawn chuh ve leh ta a ni. Tunhma a mite hmuhsitna awka, hmingah pawh an put duh loh, Bible-ah pawh hmun khatah chauh lang ve zeuh chu a hming putu nih an in chuh ta a nih chu.
            Protestan Kristian inti hote chuan Kristian ni lote chu chhandam ni lo tur leh vanram pawh kallo turin an zirtir \hin a, chutiang an zirtirna chhan ber chu Roman Catholic te kha nasa taka an er vangin leh nasa taka an beih avangin Roman Catholic chu thiamloh chantir a, chhandam pawh ni zolo tura miten an ngaihna tura an nawrna hmanrua a ni. Kristian lo reng reng chu vanram kallo tura an zirtirna pawh chu, chu thu avang chauh chu a ni. Sakhaw politics bawk a nih chu.
            America leh England te khu an ram ro inrel danah chuan, Democracy inthlang ram an ni a. Poitics leh sakhaw thu inkaihkawp thlapin khawvel an bei a. Communist ram reng reng chu ‘Pathian Do’ tiin an puh thlap a. Anmahni Sakhua, Kristian lo reng rengte chu boralna Hremhmunah kal vek turin an rawn zirtir tlang chho tan gar ngar mai a. Chu chu khawvela Kristian sakhua an rawn hman chhoh dan tlangpui chu a ni.       

1 comment:

  1. Khawngaihin engtin nge blog neitu hi ka contact theih ang le

    ReplyDelete