SAKHAW CHUNGCHANGA INKAWMNA - 15

114. Zawhna    : Chuti lo ni sela, hmasânga kan Zo pipute sakhuaah khân tûna “thil mak,” kan tih ang chi kha a awm ve tho tihna em ni?

     Chhanna      : Awm tehrêng e. kan pipute’n an hlauh tâk an laisuih te kha hloh lo ni sela chuan chuti angah te chuan an ziak ang a, keini tûna chhuan awm mêkte pawh hian Bible ang maia chhiar tûr kan nei ang maw le. Mizo Kristiante ngat phei chuan sakhaw dang lehkhabu hi kan chhiar phak loh avâng pawh a ni ang a, kan hre lo nasa a. An sakhaw lehkhabu thianghlima thil mak inziak a awm ve pawh kan hre meuh lo, hria pawh ni ila, Bible sawi a nih loh chuan kan awihsak lo emaw a ni dâwn a ni. Zofate pipute sakhua an vawn laia an zînga ‘thil mak” kan tih ang chi lo lang tam tak a awm a, tlêm chu han târ lang ila.

                                    Thlacho Chozah (Thlachina Chinzah), Mawhre lal hi Mizorama lal bân khân a nang hman ve a. Thlachina Mawhre lal hian fapa a nei lo a, a awt êm êm a; Dawngua kkuaa awm zâwlnei a râwn a, ani Zo zâwlnei chuan  Palau Patla inthawina nei tûrin a hrilh a Chu chu kel patuai, a nu la pâwl loin inthawi tûrin a lo hrilh a ni. “Palau Patla,” tih chu, “Chung lam tihlungâwina,” tihna a ni awm e. Chutichuan a kel patuai chu hlânin thiam hla a han chham a-

                                    “Aw, Vâna awm Pathian,

                                      Vân chunga awm Pathian,

                                      Vân chung sâng bera awm Pathian,

                                      Vawiinah hian kel patuaiin ka bia a che;

                                      Naute mipa rawn thlâk la,

                                      Leuna rawn thlâk ang che.

                                      Hmelṭha leh sam sei rawn thlâk la,

                                      Thu sawi thiam, finna rawn thlâk ang che;

                                      Chak leh huaisen rawn thlâk ang che,

                                      Puitlingin khawsa dûn ila,”

                          a han ti a. Chuta ṭang chuan a nupui chu a lo rai a, a fa a lo pian chuan mipa a lo ni a, a hmingah Lakher (Mara) Ṭawngin, “Vahai,” an sa a, chu chu, “Ngaihlaia,” tihna a ni. Chuti ang chuan Pathian rawn inlâr thu te, zâwlneiin mi dam lo an tihdam te, mitthi tawh an kaihthawh te, hrilh lâwkna thu an puan te, sawi tûr a awm duah mai.

115. Zawhna    : A nih tak chu maw le. A nih loh leh Kristiane’n Isua tlanna an mamawh nia an inhriatna lai tak, bawhchhe fa an nihna hi a chiang rêng em tih hi mihringin pianpui thlarau kan neih si loh chuan hriat a châkawm tlat.

     Chhanna      : Nia, Isua tlan leh ngai khawpa bawh chhia nia an inhriatna hi “Eden huan” lam thu kha a ni ber ṭhîn a, kha vâng khân meidîla tlâk te an hlau a ni miau si a; thlarau neiin an lo inhre tlat bawk si nên. Mihring khân thlarau an nei a,  bawh chhiatnaah khân lo tlu lo sela chuan Pathian siam mihringte chu thi loin chatuanin an nung reng dawn a lo ni a, chu bâkah hna thawh ngai loin chatuan maiin an eiin an in thei dâwn niin an inruat a lo ni.

                                    Huan lai taka awm chu Nunna Thing leh a chhia leh ṭha hriatna thing a ni tih kan hmu a (Gen.2:9). An awmna huan chhûnga thing rah tinrêng chu an duh duha an ei a phal laiin (Gen. 2:16),  “A chhia leh a ṭha hriatna thing rah erawh hi chu i ei tûr a ni lo: i ei chuan i ei ni la lain i thi ngei tûr a ni,” tih thu pêk a awm tlat a ni (Gen. 2:17). Tichuan rûl khân hmeichhia chu a rawn be ta ni âwm tak a ni, an ziak dân chuan. Rûl nihphung chu kan thu hmasa lamah khan kan sawi fiah tawh kha.

                                    Rul chuan, “Pathianin, ‘Huana thing rah rêng rêng hi in eitûr a ni lo,’ a ti elo maw?” a ti a. Evi chuan, “Ti lo e, huana thing rahte hi  kan ei thei asin: huan lai taka thing awm rah erawh chu Pathianin, “In ei tûr a ni lo, tawh pawh in tawk tur a ni lo, chuti lo chuan in thi ang,” a ti a ni.” a ti a (Gen. 3:1-3). A hma lam thu kan en chuan Pathianin ama anpuia mihring a siam thu kan hmu a ni (Gen. 1:27). Rûl chuan, “Thi teh suh e: in ei ni apang chuan in mit a lo vâr ang a, a chhia leh a ṭha hriain Pathian ang in lo ni dâwn tih Pathianin a hre reng a nih chu,” a ti a (Gen. 3:4-5)

                                    Rûlin Evi hnêna a hrilh dân kan hmuhah khân, “.... a chhia leh a ṭha hriain Pathian ang in lo ni dâwn...,” a ti a nih kha. Pathian anpuia siam an nih tawh si chuan, a chhia leh a ṭha hriaa an lo awm takna mai ni loah chuan mihringah hian a eng lai hi nge Pathian anpui a nihna tak chu ni ang le? Mihring hian hriatna chi 5 kan nei a, chung chu khawiha hriatna  te, tema hriatna te, hnâra hriatna te, mita hriatna te leh benga hriatna te a ni. Mihringah hian tuna kan thil hriat theihna chi 5 hmang khân thil chi hrang hrang an ṭhatna leh an ṭhat lohna te kan hre thei a, an ṭhat dân emaw, an ṭhat loh dân emaw pawh kha a chi hran hranin kan hre thei bawk a ni.

                                    Nausên chu a lo leikâng deuh a, a rawn bawkvak thei a; bati chhit alh teng teng a hmu a, mak tiin khawih a châk a ni. Kang thei a ni tih a hre lo;  a va pan a, a han khawih a, a lo kângin a sa a, a ṭap ta a ni. Khawih nawntir tum mah ila a duh tawh lo. A sa tih a hriatna kha a thinlungah a vawng a. Chuti angin kan thil tawn kha eng nge a nih kan hriatna kha a inkhâwl pung zêl a, kan lo fing ta ṭhîn a ni. Chuti anga thil a chhia leh a ṭha hriatna kha Pathianin mihringah a dah vek avângin thil ṭha leh chhia kan hriat theihna turin hman tûr kan nei a ni. Thuthlung Thar bu lamah chuan, “Chhia leh ṭha hriatna,” tiin dah a ni a, hmun 30 laiah a awm a ni. Thuthlung Hlui bua mi hi sap ṭawngin, “Knowledge of good and evil,” an ti a, Thuthlung Thar bu lama mi chu, “Conscience,” an ti leh a. An sawi dânah chuan Knowledge of good and evil chu Eden huan lai taka awm a ni a, conscience erawh chu mihringin Pathian hnên ata a dawn ni bîkin an sawi a, “chhia leh ṭha hriatna thiang tak,” te an han ti deuh kher a, “thiang tak” an tih hian, “thianghlim tak,” an tihna niin a lang a. Mahse Pathianin thil chhia leh a ṭha hriatna min pêkah hian a thianghlim leh thianghlim lo bik a awm chuang hauh lo. Tin, Eden huan lai taka awm a chhia leh a ṭha hriatna (knowledge of good and evil) leh thuthlung thara mi chhia leh ṭha hriatna thiang (conscience) pawh Pathianin mihringte a pêk an ni ve ve a, a danglamna a awm chuang rêng rêng lo. A chhia leh a ṭha hriatna chu mihring chhûnga awm, mihring taksaa bet a ni mai a, khu mi lai ram khawii lai huanah mah a awm lo. Pathianin mihringa a dah a ni a, Mosia hian a sawi mak a nih loh pawhin a hrilhtute’n an sawi mak mai mai a ni.

                                    Chutichuan Evi khân a chhia leh a ṭha hriatna thing rah kha a ei ta anga a sawi khân, amaha awm thil ṭha leh chhia hriatna Pathianin a pêk (Pathian anpuia siam a nihna chu) a han hmang ta a, a chhia leh a ṭha hriatna amaha awm a han hman chiah khân a lo fingvâr ta a. Pathian anpuia siam a nihna a lo hre chhuak ta a nih chu. Rûl khân a tihder lo a, thu dik a hrilh zâwk a ni. Pathianin engtin nge a sawi kha? “Ngai teh u, mihring chu a chhia leh a ṭha hriain keimahni ang a lo ni ta,” a ti a nih kha (Gen. 3:22). Mihring chu Pathian anpuia siam a nih ang ngeiin Evi leh Adama anmahnia (mihring) a dah thil ṭha leh chhia hriat theihna an han hman meuh chuan Pathian an anna an hre ta a nih zâwk kha. Engati nge Pathian dân bawh chhia anga puh an nih? Pathian thupêk bawhchhe lo tûra duh tlat si engah nge huan lai (mihring chhung) ah a chhia leh a ṭha hriatna thing a dah? Dah lo sela, an tlu lo mai ang chu! He thil avâng hian Pathian leh mihring chu nuna an inzawmna chat ta hial ang tein an la ngai lehnghal vei nen; chua chhapah Pathianin a fapa mal neih chhun a la chan phah ta hialin an hre leh nghâl, chan hlen tak tak chuang loin. Zofate hi hnam huaisen kan ni a, kan ram leh hnam chhan nân hian kan fate hi kan chan hlen hlen dawn lo tih hre ngat ila, tupawhin râl ramah thi ngei ngei dâwn mah sela sipaiah kan ṭantîr phal vek ang. Sakhaw rin dan mâwl lutuka inkaihhruaina hnuaia awm hi bânsan a hun ta hle a ni. “A hnuhnung hnung phungin seh,” ti ila.

116. Zawhna    : A ngaihnawmin a bengvarthlâk hle mai. Kan Zoram Kristiante pawh hi an sual chhiar sen loh ngaidam tûr hian an ṭawngṭai nasa thei si a, ni rûk chhûngin eirûk tûr zawngin an phe an phe a, chawlhni a lo thlen meuh chuan ngaihdam dîlin thupha an chawi leh a. Pathian fapa Isua chuan sual thûk ber pawh a ngaidam thei a, uire pawh a ngaidam thei, an ti a.

     Chhanna      : Nia, uire pakhat an rawn hruai te kha, “A uire lai tak kan man a, Mosia dânah chuan heti ang mi hi lunga den hlum tûr a ni an ti a (Joh. 8:3-5). Kha hmeichhia uire a ngaihdam thu te kha an sawi lar viau a (Joh. 8:11). Khati ang hmel hriat ngai loh lehnghal, kei pawhin hmeichhe hmel hriat ngai loh uire te chu ka ngaidam ve thei tho alâwm. Tihhlum mai tuma hruai a nih lek phei chuan kan nupuite ngei pawh ni sela, tihhlum thlawt ai chuan ngaihdam kan duh zâwk mahna. Chutih lai kâra hmel hriat ngai hleih loh uire te chu ngaihdam a nuam khawp ang.

117. Zawhna    : Ni e, tute emaw tih dân takah mi nu uire mai mai chu a na lo teih teih em alâwm. A nih leh ei thiang leh thiang lo chungchâng hi engti angin nge i ngaih?

     Chhanna      : Thuthlung Hluiah chuan dên tesep a tam hle a, târlan sen pawh a ni lo ang a, “Vawksa ei leh chaichim sa ei chu an boral tlâng ang,” tih te a awm a, Tin, sa thisen ei loh tûr tih te, sa reh hlum sa ei loh tûr tih te a ni bawk a. Chunglêng sava zîngah chuan sa hel ei chite entîr nân- Mu chi te ei loh tûr a ni a. Ke pali neiloah chuan, sa tin kâk leh irh chhuah ṭhial chi chauh ei tûr a ni a, a tin kâk mah sela a irh chhuah a ṭhial loh chuan ei thiang lo a ni. Tin, a tin a kâk loh chuan a irh chhuah ṭhial mah sela ei loh tûr a ni bawk a. Tuia chêng chi zîngah chuan phuhlip nei lo chu ei loh tûr a ni leh bawk a ni.

                                    Thuthlung Hlui hunah chuan heti angin ei thiang leh thiang lo sawi tam hle mah sela, Thuthlung Thar hunah erawh chuan Kristian tam ber tan ei leh in chungchangah thiang leh thiang lo thliar hranna a awm lo, Thuthlung Hlui lama ei thiang leh thiang lo nei rin dân anga kal chu Kristian zinga mi tlêm te leh Judaism zuitute an ni mai. Thuthlhung Thar hunah hi chuan a zalen tawh a, “Ei a ṭha lo,” titu tân ei loh a, “Ei a thiang,” titu tan ei mai tûr tih ang a ni ber. Chu bâkah chuan, sa ei lo mi leh sa ei theih loh zâwng nei mi an awm a, sa engkim ei thei vek mi an awm bawk a; chuti anga anmahni pumpui leh taksa rem zâwnga awm kha an tih tûr a ni ve tawh mai.

                                    Engpawh ni sela, Thuthlung Hlui hun lai anga sa ei thiang leh thiang lo thliara puithuna atthlâk tak hmanga sakhua vawn tum ai chuan, tûn laia kan thil ṭha lo chin ṭhin ruih theih thil, a ina in emaw, a eia ei emaw, a hnima hnim emaw; a inchiuna chi emaw te hi tih bo dân ngaihtuah zâwk ta ila; tin, a zuk chi - biri, cigarettes emaw, zozial emaw te leh a hmuam chi - sahsah, tuibur leh khaini te lakah hian thianghlim tûra inthiarfihlim te hi tum ṭheuh zâwk ila mihring taksa tâna ṭha a ni zâwk awm e.

118. Zawhna    : A dik hle mai, a dik thlâwt a ni. Thil ṭûl loah hian kan lo inham buai nasa ṭhin âwm hle hian ka hre ta. Heti ang ei thiang leh thiang lo chungchângah te pawh hian Thuthlung Hlui dânte kha puithuna atthlâk mai mai zâwng a lo ni thei dâwn khawp mai.

     Chhanna      : A ni asin! Thuthlung Thar hunah chuan puithuna atthlâk taka hman a ni tawh lo deuh a, Paula pawhin, “Pathian ram chu ei leh in lam thu a ni si loa,” a lo ti ve rêng a ni (Rom 14:17).

119. Zawhna    : A nih leh ni serh bik neih chungchâng hi sawi leh ta ila; Kohhran ṭhenkhatin sabbath (Inrinni) chu chawlhni angin an serh a, a ṭhen (a tam zâwk) chuan Sunday an serh a. Tin, Isua pian champha (Krismas) te, a thih champha (Good Friday) te, a thawh lehni champha te an lo lâwm a, heng hi engangin nge i ngaih ve?

     Chhanna      : Kristian tam berte hi chuan an ngaizam thiam angreng viau mai. Tirhkoh Paula khân, “Mi pakhatin ni khat hi ni dang aiin a ngaihlu bik ṭhîn a,  mi dangin ni zawng zawng hi inang ṭheuhin a ngai ṭhîn a ni. Mi tin mahni rilruah inhre chiang rawh se,” a ti mai a (Rom 14:5).

                                    Tin, tirhkohho hun lai khân “Pathianni,” tia Zofate’n Kristianna aṭanga an lo phuah Sunday leh inrinni, Judahoin “Sabbath,” an tih hi an lo “serh,” kan ti dâwn nge? an lo hmang kawp ni awm tak a ni. A hnu lamah erawh chuan mi tlem te tih loh chuan Sunday hi Chawlhni atân an hmang vek ta a ni. Tin, Good Friday te, Palm Sunday te leh Easter Sunday te hi Pathian thupêk emaw, Isua thupêk emaw an hmu pawh a ni lo a, tlai khaw hnua an hman chhoh leh a ni. Isua pian ni te, a thih ni te leh a thawh leh ni te hi an la hria a, an la chhinchhiah avânga hmang pawh an ni hek lo; hman ṭhaa an hriat vânga hmang mai an ni ber awm e.

                                    A bikin Isua pian ni anga an hman phei hi chu, “December ni 25 Krismas” an ti a; hman laia Ni Pathiana betute an lal fapa Tamuj-a pian ni a ni a, Kohhran Thianghlim (Dr. Biakmawia Pawlte) phei chuan, “babulon thurûk,” an tihsak nghe nghe a ni. Isuan, “Ka pian ni te, ka thawh leh ni te serh rawh u,” a ti hauh lo nain, serh an chak a ni ang e.

120. Zawhna    : Chuti ni se Inrinni(sabbath) chu serh tûrin thupêk an hmu em ni kha?

     Chhanna      : Thuthlung Hluiah chuan thupêk chu an hmu alâwm, “.. Chawlhni chu thianghlim reng tûrin serh rawh,” tih a ni (Deut. 5:12; Exo. 16:23; 20:8; 31:13).  Pathianin khawvêl a siam khân a ni ruk niin a siam zo a, a ni sarih niin a châwlin an ziak a (Gen. 2:2)

                                    Chutichuan he, “Chawlhni,” an tih, “Inrinni(sabbath)” hi tun thleng hian Judaisn zuitute leh Kristian zînga tlêm te Seventh Day Adventist Kohhrante hian an la serh a, hêng mite bâkah Mizo zînga, “Bet Israel” invuahte hian an serh bawk a ni. Heti anga chawlhni chu serh tûra hriattîrna chu Thuthlung hlui buah chuan a tam mai a ni.