I RAM HUMHALH RAWH

Kum 2010 kan han chuangkai a, khua a thal reiin mau a lo tam tawh bawk nen, ram a ro vawng vawng mai si a, ram ngaw lah chu kan nei chau ta em em mai bawk si a. Ram lah chu a kang duh em em mai a, a kang chhe nasa ta hle mai, a va han uiawm teh reng em! Kum 2009-ah khan ram a kang nasa hle mai a, khati tak maia ram kan tikang ta duai duai mai kha tihpalh thil chu a ni zozai tawhin ka ring lo a ni.

            Kan ram, Mizoram leh a chhhunga awmte hi humhalh a tulin a pawimawh ta takzet mai a, a chhunga cheng mipuite hian mahni ram hmangaihna thinlung kan put tlan theihna turin engtia hmalak tur nge ni ang tih hi beng sika ngaihtuahin, mut mawh hnar mawha neih a tul ta a ni. Ral atanga ram zau tak mai a han kang a, a han alh eng duai duai mai ka han hmuh phei chuan rilru a na vawng vawng a, a pawi lutuk a, a pawi takmeuh a ni. Ramsa a kan hlum tel thu ka han hriat tel meuh phei chuan rilru a na lehzual a ni. Kei Ramsa a kan hlum tel thu ka han hriat tel meuh phei chuan rilru a na lehzual a ni. Kei ringawt chuan han tihngaihna vak ka hre ve bawk si lo a, ka tih theih tawk chu ziaka chanchin bu lama chhuah mai chauh hi a ni rih si a; tin, ka len velnaah leh khawi lo kalna hmunah te chuan ram tihkan pawi thuizia hi ka theih ang ang chuan ka han sawi uar ve ngial bawk a.

            Tun lai mi tam tak zingah hian mahni chenna ram hmangaih nachang hria leh duat nachang hria hi engzat tak awm ang maw aw? Kristian nia kan inchhal hnu hian kan Zoram kan hmangaihna hi a nep ta tial tial em ni ta mai le, tiin a ngaihtuah theih rum rum pawhin ka hria a ni. Thing leh mau te lah hi kan nawm kan makin kan sat chhiain kan kit thlu duai duai reng mai bawk si a, eizawnna atana kan hman avanga kum tin vah thluk a ngai ziah mai mah tih nak alaiin, ren lo baksakin tul mang hlei loah pawh kan sat thlu mai mai duh ta bawk si a. Kan pi leh pute kha chuan an sakhuana avanga an puithu em em laia thing leh mau kih thluk a tul tlat chung pawh khan, seluphan(se lu tarna ban) bula dah tur talhkuang atana thing an lak dawn pawhin puithiam hoin an kal a, an thing kih tur an kih dawn khan kel lu ro kha puithiam chuan a han sik hmasaktir a, chutah an kit thlu ta thin a, ‘Kha, kan nun chhiat leh kut hlei vanga kit che kan ni lo e, ka kelkhawthangin a sik thluk che a ni e,’ an ti thin a; chuti ang chuan tul lo leh ho mai maiah engmah an kit thlu ngai lo a ni. Sailo lal lai hunah te khan(hmun dang Sailo lalram kher lo Zo hnahthlak lalram dangah pawh a ni ang), ram tikang an lo awm chuan a tikangtu chungah chuan hremna an lek ngei ngei a, salam chawitir emaw an ni thin.

            Tin, an eizawnna avanga lo tur an vah thluk pawhin ram tihkan palh an hlau em em mai a, an hal dawnah meilam uluk em emin an sial hmasa te te a, an hal chauh thin a ni. Ram a lo kan palh pawhin a hre hmasa sa kha ram kang thelh turin an tlan nghal vat thin a, tlangau tirh kher nghak loin ram kang chu an thelh mit vat vat zel thin a ni. Tunah chuan ram tihkan hi a pawi tih nachang pawh kan hre lo em maw ni! Mahni khaw ram kang duai duai lai hmu reng siin, tlangauin ram kang thelh tura a tirh pawha chhuah tum reng reng lo hi mi engzat tak awm ang maw le aw? Lo emaw, huan emaw hal dawn pawhin, thatchhiat chhuanlama meilam sial hmasak tul lo tia hal ta mai mai kan tam hmel tawh tlat. Meilam sial hmasa ve tam tak pawh hian ti tha peih tak tak loin, a run dalah chauh kan ti ve hni hne chauh mai a an hmel tlat bawk  Tu tuteemaw phei chu a pawi turzia ngaihtuah hauh loa rampalailenga chhuahvah paha hnim ro hmuh apiang lo hal ta mai mai duh pawh kan tam ta mai a ni. Mawlna hian mihring hi a va lo dah hniam thei dawn tak em! Rilru a nain he mi kawngah chuan pi leh pute hun lai kha a ngaihawm rum rumin ka hre thin a ni.

            Nungcha humhalh duhna rilru pu miah lote hi kan ramah, Zo hnahthlak zingah hian engzat tak awm ang i maw aw ka ti thin. Kan pi leh pute hunah kha chuan sa kah tulna tam tak a awm ve a; khual thate chawhmeh tuihnai han hlui ve te an lo duh a, kut ni vang thlaah sa hmeh theuh an lo mamawh ve bawk a. Tin, sakhua avanga an puithuna chuan thih hnua an thlarau Pialrala nuam taka a awm theihna tur beiseiin thangchhuah nu leh pa nih duhin sa kah tur chia ruatte chu kah kim ngei an duh a, a aihna a la ngai leh a. He ti ang an ni chung pawh hian tul lo leh ho mai maiah an nawm an makin sa kah mai mai an ching ngai lo a ni. Nungcha sawisak te lek phei chu an duh lo em em a, chu ti ahnehin an lo hal avanga mei alh hlaua ramsa tam tak lui lam pana tlanchhiate hi an khawngaihin an lainat a, lo chan khalha lo kah te an remti ngai hauh lo a ni. Tun laiah chuan heng lo hal leh ram kang hlaua lui lam pana ramsa tlanchhiate hi lui lam atanga lo tlan khalha lo kah te an ching hle mai a, a pawi khawp mai a, mawlna a ni, mawlna.

            Kan pi leh pute hunah kha chuan he ti anga lo an han hal te hian nungcha tam tak kang hlum ve turah an ruat a, chuvang chuan lo hal tukah thlaichi ling turin an feh chhuak ve nghal ngawt ngai lo a, ‘Kâng râl nî,’ an ti a, chu mi nî chu nungcha kâng hlum tam takte sûnna nî atân an hmang a, nilêngin awm nî an kham thin a ni. Chu mi nîa feh chhuah luih chu a tha lo a, lung lum te, thing kâng bung tlu te a awm duh a, vânduaina a awm duhin an sawi a, feh chhuah chu thiang loah an ngai a ni. Tin, chu mi nî atanga a tuk thum tukah chuan âr te an keng a, puithiam hoin ram lamah kâng râl inthawina hmang tûrin an kal thin a. Puithiam chuan,

            ‘Chibai..., Khawzîng aw, Pathian aw,

            Ka âr ngo/âr hâng hi lo chhâng ang che;

            Kan nun chhiat vâng leh kut hlei vâng a ni lo e,

            Kan eizawnna avângin chung lêng thla khawngte leh

            Leia fuliafate  kan râl palh a ni e,

            I hnenah thupha kan rawn chawi e,’

tiin ar chu a talh thin a ni.

                                               

            Tin, buh seng a lo hun a, khuang vawi thum chawi tawhte chuan an lo muala buh tha lai chu a mual chawpin nungchate ei atan an hlui a, a mual pumin lak lohin an dah thin a ni. Chuti anga tih chu Chung Khuanu lakah buh leh bala malsawm dawnna leh hmuingilna a ni an ti.

            Kan pi leh pute’n kan ram an lo hmangaihzia hi chik taka ngaihtuah chungin kan ram tan hian eng nge ka tih ve theih ang tih hi kan inzawhna ni fo sela a va tha em! Ram tikangtute pawh hi hriat chian an nih chuan man chhuah a, an phu tawka hremna pek ngei ni sela a tha ngawt ang. Kan sawrkar chak tak pawh hian kum thar leh tur atan hian hmalain ram ngaw kan neih that leh theihna turin leh,an ramah nungcha chi hrang hrangte an lo tam leh theihna turin zirtirna tha tawk pek pahin dan khauh tak siam sela, chu dan kengkawh tur chuan a thawktute lam pawh indaih thei turin buatsaih thei sela a va duhawm dawn em!

            Kan pi leh pute khan ramhuai te, thing bul leh lung bul te bia angin kan lo puh thin a, Sapho dawihlo kan ei vang mai a ni a; ramhuai chu mihringte tinatu leh mihringte chunga harsatna thlen thintu a nia an hriat  avang chauhin an hlau a, mihringte an tihbuai lohna turin leh harsatna thlen tawh lo turin a changin tlawn lungawi an tum a, a changin vau chhuah an tum a, inthawina te an hlan thin a ni zawk. Judaho pawhin ramhuai tam tak awmin an ring ve tho a, chungte chuan mihringte an tina thin a, mihring kawchhungah te lutin mihringte chungah harsatna an siam thin niin an hriat ve tho kha. Saphoin ramhuai leh thing bul, lung bul bia angin min puhsak mah sela chuti ang an be awzawng lo. Sapho khan min hmangaih tak tak emaw i ti lo ang u, min hmangaih tak tak lo a ni. Hawrawp A  Aw B min pek pawh khan an han zirtir a, an thiam hnuah chhiar an zirtir leh a, “Mingo an fing ber a, an huai ber,” tih thu te kha anmahni hnam(Mingo hnam) ngaihsan dan min zirtir leh fang a lo ni a, kan hmasawn tak tak chu an duh hauh lo.

            Kan pi leh pute chuan SAKHUA an lo nei ve reng a, Judahoin, “Jehova,” a, tih chu an Pathian chungnung berah an ruat a, a hnuaiah chuan vantirhkoh tam tak awmin an ring ang bawk khan kan pi leh pute chuan Chunga Pathian chu an bia a, a hnuaiah chuan Khuanu te, Khuavang te, Lasi te, Vanhrika te awmin an ngai a, chungte chu malsawmna thlen thintute niin an ruat ve thin a, an be thin a ni. Kan pi leh pute chuan engkim siama dintu Pathian tak ngat a ni an biak ve ni. Judahoin an Pathian biaknaah serh leh sang an ngahin an puithu em em thin ang bawk khan, kan pi leh pute chuan an Pathian biakna kawngah khan serh leh sang an ngahin an puithu hle thin a ni. Pathian tak, “Chunga Pathian” an biakna avanga serh leh sang an ngah leh an puithu em emna chuan an tu leh fate a kaihhruai tha a, chuti anga an tu leh fate puithunaa an enkawl seilente chuan tleirawl sual pawh an nei ngai hek lo. An puithuna chuan a thunun tlat avangin an lo puitlin thlengin nun dan mawi leh duhawm chu an rawn nun chhuahpui ta a ni. Tun lai anga mi sual leh hnawksak, chhungte tibuai leh timangang an awm ngai lo. A ram pum huapin mi pahnih emaw sawi tur tinga an lo awm a nih pawhin chuti ang mi chu pasalthahoin an zilh a, an sim loh chuan, “An chu thlah tam hmain tihhlum tur,” an ti a, tumah mi sual an awm tam hman ngai lo.

            Tunah chuan, “Kristian tamna ram,” kan inti a, kan induhin kan indahsang a, Sap kan ngaisang a, kan pi leh pute mawlna leh an puithuna kan hmusit a, puithuna atthlakah kan puhsak lai hian, Kristian zirtirnaa lo thangliante zingah hian sualna chi hran hran a va tam ve le! Puithuna atthlakin a kaihhruai ve loh kan tu leh fate hian khawtlang an va tibuaiin chhungkua an va timangang nasa ta ve le! Kristian naupangte hlir a ni lo em ni laiking ni lum ai lai inthemthiam ching thinte kha? Kristian nula leh tlangvalte hlir a ni lo em ni rukrukl te, tualthah te, uire te, ruihhlo te thinte kha? Kristian mi hlir a ni lo em ni khawtlang leh chhungkua chawhbuai ching thinte kha? A nih loh leh, “Sualna tihpun a la nih tur thu ziak a ni reng alawm,” tih chu kan chhuanlam leh mai dawn em ni? Kristian thurin buah chiah hian sualna tihpun a nih tur thu ziak a ni a, a pung ta zel reng bawk a, Kristian tamna ramah hian sualna chi hran hran a tam bik zel reng a ni, kan sawi seng lo ang.

                                               

            “Chanchin Thain kan ramah ramhuai a um bo ta,”

tiin kan sa tlut tlut thin na a, um bo ahnehin a tam tual tual zawk a ang tlat mai. Chuvangin he kan ram, Kristian state ve hi Nazaret Isua tehkhinthu sawi nen kan inang chiah zawkin a lang. Isua chuan, “Ramhuai bawlhhlawh chu mi kawchhung ata a chhuahin, chawlhna zawngin tui awm lohnaah te a vak a vak a, chawlhna reng a hmu lo a. Tin, ‘Ka chhuahna inah khan ka va lut leh mai teh ang,’ a ti a. A va kal chuan chu in chu ruaka, phiah faia cheimawiin a hmu a. Chu veleh a kal leh a, amah aia sual zawk ramhuai dang pasarih a rawn hruai a, chu inah chuan an awm ta reng a. Chu mihringa awmze hnuhnung zawk chu chu a hmasa ai khan a lo tha lo ta zawk a ni,” tih thu a sawi a ni.

            Chuvangin keiin ka tehnaah chuan puithuna atthlak nia kan lo ngaih tawh thin thununna hnuaia Zofate an awm lai khan an nun dan a thianghlim a, a mawiin a duhawm a, sualna a awm lo a. Khawtlang tana mi hnawksak an awm ngai lo a, chhungte chawhbuai ching an awm lo a, an taimain an intodelh a. Miin ka neih hi ring sela, mi neih sa ei chu a zahthlak, tih hi an rilru puthmang a ni thin. Tunah chuan Kristian tamna ram invuah hialin kan changkang a, kan intifing a, mahse sualna a tam a, dawihlo ching kan tam a, chhungkua leh khawtlang tihbuai ching kan tam a, kan dawihzep a, kan thatchhia a, kan intodelh hek lo a, mi chawmhlawm ni chungin kan intichangkang ve ringawt a ni ber mai. Mahni thawh chhuah sa ei tum loin mi thawh chhuah sa eia inchheklen kan tum a, mi neih ei ila, thawk mang loin Sawrkar ta ei ila, tihna rilru pua eiruk ching kan tam ta si. Thlahrang leh ramhuai hlau a bang chuang si lo a, hlauh loh ahnekin sa hlauhawm a bo tawh hnuin hlauhawm a pung tual tual zawk si.

            Kristian ni chunga zawlnei Isaia sawi, “Tlang thianghlim, intihnatna reng awm lohna thlen tumte hi “Milem bia,” tia kan hmuhsitte hian intihnatna reng awm tawh lohna tlang thianghlim chu min thlen khalh tep chu a ni e. Ram ngaw thiata ramsate leh savate kan la veh chhung chuan Tirhkoh Paula sawi, thilsiamte’n Pathian fate lo lan hun nghakhlel taka an thlir, “Pathian fate,” a tih hi chu kan la ni lo tih a chiang hle a ni, kan hnenah thilsiamte an zalen loh em em danah hian. “Ngai teh u, Pain min hmangaihna chu a va nasa em! Pathian faahte min vuah tak hi,” tih thu Johana lehkhathawna mi hi chhiar chhiar mah ila, a changtu kan la ni phak lo tihna a nih chu!