Editor Picks


widgeo.net

Thursday, July 21, 2011

MIZO SAKHAW DIN THAR LEHNA KAWNG

Kan hnam sakhua, Mizo sakhaw din thar lehna kawng sawi tur hian a hmasain engnge kan mamawh? engtianga kalphung siam tur nge? eng chu nge sakhua a nihna tak tak leh a lanchhuahna te chu? tih te hi kan ngaihtuah fo a ţul awm e. Hetianga kan han sawi mai hian Chung Khuanu a nunna kan neih na thu lama fiah lohna emaw, Khuanu nen kan inkara buaina lam emaw a ni lo. Chu sakhaw tak chu mimal pakhat emaw, mi tlemtein emaw a an hriatthiam theih leh an nunpui theih, tlemte  hnena pek leh a inpuanna bik chauh sakhua leh Pathian thu ni lovin chu sakhaw vuantute zawng zawng thunun zo, hriatfiahna tak tak an neih hma pawh a an nun humhim zo leh kaihruai tha zo sakhua leh Pathian thu, kalphung tha leh dik nei sakhua chu kan din chhuah a, hnam mipui hnena kan tuh a, hman nghal theih leh a kawng kal zawh nghal theih tura kan siam chhuah hi a tul tak meuh tawh a ni.
                                               
            Engvanga hetianga sawi ta mai nge kan nih? Pathiana kan nun thuah lah kan fiah em em in, hnam thutlung Pathian thu a nihna lah kan tlangau aţangtein kan hrefiah em em si a? kan ti maithei. Mahse a chhan chu sakhaw hrang hrangte hi han thlir ila, a bikin Mizoram sakhaw kohhran hrang hrangte hi han thlir ta ila. Za a za deuhthaw Kristian an ni a, Mizoram chu Kristian state ti khawpa hriat lar a ni. Chutah Kristian zirtirna te chu han en leh ila, nun kaihruai tha zo khawpa tha zirtirna thu te a lo ni ve leh hlawm si a. An zirtirna hi a tak takin nunpui ta sela Zoram hian heti em em hian chhiat a tawk lovang. A chhan chu Kristian ram, ram kalphung tha leh dik, a zuitu hnam mipui tha leh dik tak tak te pawh an awm ve tho. Mahse chu an zirtirna tha tak si chu an kalphungin a zir lo nge an nunpuiin, an that pui thei si lo. That pui chu sawi loh anmahni mai bakah, ram leh hnamin a chhiatpui zawk a ni si a. Thatpui tura an beih nasat dan te han thlir ila, thatpui a, a nihna ang taka nunpui theih a, ram leh hnam siam that nana hman chu an duh ve em em tih chu an beih nasat dan atang hian a lang tho si. Mahse an thei si lo. Engnge a chhan ni ang le?
                                               
            Kan hnam sakhua nih loh vang a ni kan ti liam awm e. Hei hi chu a bulpui ber chu a ni ngei mai. A chhan chu an sakhaw thil zawng zawng chu Israel ramah a awm a, sakhuana an hman chhuah dan leh Pathian thu an dawnsawn dan leh sakhaw kalphungte chu Israel leh sap ram kalphungah a awm a. An sakhaw lehkhabu ah te kan ram leh hnam enkawlna tur leh kan hnam thil engmah a chuang ve lova, mahni hnam hmangaihna atangin Pathian a hmangaih theih lohva, kan hnamzia leh nihna hmangin Pathian thu lah a awih theih hek loh. Pathian mithianghlim, Pathian pasaltha ni tur chuan kan ram leh hnam thlawh khûm a khawi ram a mite emaw tana nun hlan ngam te a tul tlat si a ni. Chuvangin an sakhuana leh an kalphung atang chuan kan ram enkawl that theih a ni lova, kan hnam hi Pathain thuin hmangaih theih a ni hek lo. Kan hnam nun chu dikna, rinawmna leh tlawmngaihna in tuam vel mah se Kristianna atang chuan kan hnam sakhua leh zia zawng zawng te chu ram thim, Setana lalna ram a ni tlat a ni.
                                               
            Tichuan a chunga kan sawi atang khian sakhaw inzirtina chu tha hle mah se a kalphung leh sakhuana hman chhuah danin a zir chuan si loh chuan mi zawng zawng huap, hnam nun pumpui tana thatpui theih a nih loh zia chu kan hrethiam mai awm e. A nih leh hnam sakhua vuantu inti te chu kan lo lang ta chenga. Kan thu leh hla lah chu tha em em mai, ram leh hnam damna tling, a hmu fuh veka te tan chuan mihring nun kaihruai tha zo zirtirna tha a ni takmeuh mai. Amaherawhchu keini pawh hi kan ti teh ang. A tute emaw tan chauh a nunpui theih, thatpui theih leh hriatthiam theih kalphung hi a la ni ve em aw tih hi kan ngaihtuah ngai em? Mizo sakhua chu mitlemte te tan chauh ni lovin hnam pum pui leh a sakhua vuantu te zawng zawng kaihruai tha zo leh chhandam zo a ni a. An hrechiang emaw, hrechiang lo emaw an sakhuana chuan a humhim zo a , nunphung tha lo lakah a te ber atanga a lian ber thlengin a hum zo a ni si a. Chutiang sakhaw dik leh kalphung tha nei let leh tura hmalak chu Lalhnam, Mizo sakhua tundin leh tum te kalphung, hmalak dan leh hawi lam hi a ni ve tawh em tih hi inzawt ta ila; kan nitin khawsak phung; kan inthenawm khawvenna leh hna kan thawhna kawng tinrengah te, kan thil chin duhdan zawng zawngah te, sakhua kan hman dan kalphungah te, pawl kalphung kan rem dan leh pawl tana kan tha leh zung kan pek dan zawng zawngah te hian kan sakhaw tanna kan inpekna leh kan sakhua kan ngaihdan te, kan sakhuain kan nuna nghawng a neih dan te chu chiang takin a lang thei awm e. Tuna kan kalphung leh hmalak mek dan en hi chuan chu kan sakhua chuan kan nunah nghawng tha a nei tlemin Mizo sakhua tundin leh duh tak takna chu a la awm meuh lo em mi aw? tih theih niin a lang. Inlehsan theih leh pemsan theih sakhaw kalphung kan la keng tlat a, sakhaw dang vuantute thiltih ropui deuh leh lar deuh te a lo awm emaw, keimahni pawl(society) thila lungawiloh deuna te kan neih emaw in tamtak chuan sakhaw dangah kan inlehsan leh mai thin. Pawl/kohhran danga kan inleh hian keiniah chuan kan sakhua thlengin kan phatsan a ni si a. Lal thu an la hmu chiang lo emaw, hriattir an la ni ve lo emaw kan tih leh mai thin dawn em ni? A ni thei lo. A hma lama kan sawi tawh ang khan hnam sakhaw diktakah chuan an hrechiang emaw, hrechiang lo emaw, a kalphung thatna leh dikna khan an sakhaw laka an nun peng bo tur kha  a humhim zo ngei ngei tur a ni. Chu chu thil awm thei a nih zia chu chu kan pi leh pu te hunah khan kan hmu thei tlat a ni. Anni chuan sakhuana/Pathian thu hi a sawi a sawi vak vak leh haw hawin an kalpui ve lova, an inkaihhruaina a ni hek lo. An inkaihhruaina tak tak zawk chu puithuna, serh leh sang, thiltihin a ni. Tuna kan sawi lar em em ‘nun’ nihna hian a ni an inkahhruai ni. “Hriatitir i nih hunah ila hre thiamin i nunpui ve mai ang,” tih lamin an inkaihruai lova, “Hei hi chu tih tur a ni lova, a thiang love” emaw, “Heti hian tihtur a ni e, malsawmna a ni” tiin an inkaihruai vek zawk a. Chu chu puithuna a ni a, serh leh sang, thiltihin an chilh leh thlap thlap a, an palchhe ngam ngai lova, tuma palchhiat chi lah a ni hek lo. Palchhe lui te tan chuan an khawvel chu tuarnain a khat tlat a ni. Chu hnam nun, sakhaw kalphung chuan ‘Zonun zemawi’ hi a siam chhuak tlat a ni.
                                               
            Tichuan thil lang chiang tak chu Kristian zirtirna tha tak chuan kan hnam a siamtha zo lova, siam tha zo lo mai ni lovin hnam nun tichhetu a ni zawk tlat. Ka hnam thil a nih loh avangin. Chutah Lalhnamte thuthlung leh zirtirna tha em em mai, hnam hnuk khawih phak, ram leh hnam damna tling, hnam sakhaw tak thuthlung leh zirtirna tling phak pawh chu a nawlpuiin kan la thatpui hleithei lova, kan nunah nghawng tha a la nei hleithei lova, kan la vuan nghet hlei thei lova, kan la pemsan zauh zauh reng mai chu a nih hi! Hei hi engnge a chhan kan zawn chhuah a kawng tha zawk kan dap vat loh a, tuna kan kalphung ang renga kan kal hi chuan Mizoram Kristian kalphung ang bawk hian zirtirna tha tak nunpui hleih theih si lovin haw haw sakhuaah kan lut leh ang a, kan ram leh hnam tuarna hian dam ni hmel a hmu chuang lovang.
                                               
            A nih leh engtin nge ni ang? Hetia kan sawi avang hian tuna kan kalphung zawng zawng hi paih vek tur tihna em ni? Ni love. Kan mimal nun mai bakaht tuna pawl kan nihna zawna kan hmalakna hi nasa zawka kalpui zelin kan sakhaw thuthlung leh zirtirna te hi nasa taka inhrilh a, inzirtir chungin sakhuana tak tak zawk chu mimalah, chhungkuaah, hnamah puithuna, serh leh sang, thiltihah a lantir tur a nih angin Mizo sakhaw kalphung, kan pi leh pu te hunlaia a kan hmuh tawh ang khan kalphung hi kan rem chho zel tur a ni. Vawilehkhata tih vek theih a ni lo. Amaherawhchu hemi lam hawi hian he pawl(Nunna Lalhnam) hian he hnam hi ke a pen pui hret hret zel tur a ni. Serh leh sang leh puithuna tel lo hi chuan mihring nun hi a kal ngil rei thei tak tak ngai lo tih chu kan hnam kal tawh dan atang hian chiang takin a hmuh theih a ni. Pemsan theih sakhua kan neih tak hi!
                                               
            Chuta kan hriat tur pawimawh hmasaah chuan pawl nihna awmzia leh sakhuana hi kan hre hrang tur a ni. Tuna kan inzawmkhawmna pawl Nunna Lalhnam pawl hi va sakhuapui chi a ni lova, sakhuana lah a ni hek lo. Hnam sakhaw a dinchhuah theih nana thawk tura pawl inthlungkhawm(society) mai kan nihna hi kan hrechiang tur a ni. Tichuan he pawl tana kan thawh nasat leh nasat loh a te, kan inpek dan a zir zel te in pawl thiltum hlawhtlinna leh hlawhchhamna chu a innghat zawk a ni. Chuvangin chu pawl chakna tur leh a thiltum hlawhtlinna tur chuan theihtawp kan chhuah zawk tur a ni. Chutiang ang rilru kan put phak phawt chuan he pawl hi lo kehchhiain, pawl kalphungah lungawi lo mah ila, kan sakhuanaa banna tur leh pemsanna tur engmah a awm ngai lovang. Pawl kan sakhuapui tlatna hian sakhua min phatsan tir a, hnam min phatsantir zawk thin a ni.
                                               
            Kan sakhua, Mizo sakhua nihna tak leh a lanchhuahna tak zawk chu mimalah, chhungkuaah, ram leh hnamah a ni zawk a ni. Tichuan kan sakhua chu mimal sakhua, chhungkaw sakhua leh ram leh hnam sakhua a lo ni tihna a nih chu. Thilnung tinrengte hi Chung Khuanu’n awm tura a dinte an ni a. Nihphung nei vekin a din a. An nihphung tur ang taka an awm theih nan nunna a pe a. Chu an nihphung anga an awm a an nunna chu siamtu Chung Khuanu nena an inzawmna an ‘sakhua’ chu a ni. Chutiang chiah chuan mihringte pawh kan ni. Mihring ni a a dinte chu thilnung dangte anga tla darh mai mai lova, inlungrual tak leh thilsiam dangte tana chawlhna tlinga ding tura a dinte kan nih avangin hnam niin min siam a. Chenna ram min pe bawk a. Chenna ram leh hnam mil zel chuan nihphung leh zia min pe vek bawk a ni. Chu hnam nihphung leh zia anga hnamtinte kan awm a, kan parchhuahna zel chu siamtu Khuanu nen kan inzawmna leh kan in biakna ‘sakhua’ chu a lo ni leh ta a. Chu siamtu Khuanu min pek  kan hnam zia leh nihphung anga kan awm reng a, amah siamtu Khuanu chu kan hriatrenga, hnamtin hnena a pek a thuthlunga kan din reng theihna turin hnamtinte chu kan hnamze mil zelin serh leh sang, puithunain min thuam vek a ni.  Chutiang zawng zawng khaikhawmna hming leh nihna chu ‘hnam sakhua, hnam culture’ a lo ni ta a ni. Chu hnam sakhua/culture hawisana, bawhchhhe hnam a piang chu hnam dazat, hnam boral an lo ni thin. Bawhchhe lova, an changkan dan ang leh an hmasawn dan ang mil zela tihmasawn a, her rem thiam hnamte chu hnam ropui an lo ni thin a ni.
                                               
            Tichuan kan hnam sakhua chu mimal sakhua, chhungkaw sakhua, ram leh hnam sakhua a nihna  ang taka hungchhuak leh tur pawh chuan a nihphung leh awmzia te kan zir ngun peih a kan hmalakna zel tur te kan hriat chian a kan ngaihtuah fo hi a pawimawh hle awm e. A tlangpui i lo thlir leh teh ang.

1. Mizo sakhua chu mimal sakhua a ni. A hmalama kan sawi tawh ang khan Siamtu’n nihphung leh zia min pek ang te zawm a, nunpui reng thei tura min pek hmanrua serh leh sang leh puithuna chi hrang hrangah chuan mimal hman chi, chhungkuain a hman chi, chi bilin a hman chi leh hnam pumin a hman chi te a awm thliah thliah a. Chuta mimalin a hman chi ang te chu kan hnamin a lo hman tawh angin kan thuthlung ang mil zawng leh kan khawvel hmasawnna leh eizawnna te, nunphungte nena inhmurem thei zawng zela kan hman chhuah leh mai hian hnam sakhuaah kan ding a, kan nihna kan nunpui mai a lo ni.

2. Mizo sakhua chu chhungkaw sakhua a ni. A hmalama kan sawi tawh angin sakhaw tak, sakhaw kalphung dikah chuan sakhaw thuthlung leh zirtirnate chu a taka hmang chhuak a vawng reng thei tur chuan puithunain a kaihhruai a, serh leh sangin a zui a ngai a. Chutiang anga chhungkaw inhuhona siam tha leh a kan sakhaw thuthlung anga ke kan pen leh theihna tur chuan chhungkua a bul kan tan a, kan sakhaw serh leh sang te chu chhungkuaah puithu tak leh urhsun takin kan kalpui leh tur a ni ang. Chhungkuaa bul kan tan an loh chuan ram tân, hnam tân a hlutna a langchhuak thei tak tak ngai lovang. Chhungkua hi mihring nun inchherchhuahna bultanna a ni si a. Chutiang ang nei let leh a, chhungkua a bul tan tur chuan a hmasa ber leh a pawimawh berah chuan nu leh pa, chhungkaw khaidingtu te an pawimawh hle. Hei chu sawi ngai lovin kan hre vek awm e. Tin, thlalaite pawh an pawimwhna a bang chuang lo. Entirnan, kan sakhua kalphungah  chhungkaw bul tanaah chuan miin nupui a lo neih a, an inpui atanga indan a lo duh chuan ‘sa’ a phun thin a. Chumi awmzia chu amah chu lo indang ve ta in, chhungkaw inenkawlna, chhungkua ni tura mawhphurhna awm zawng zawng chu a koah a nghat ve ta a, amahin sakhaw kawng kal, chhungkuain a hman chi pawh a lo ti ve thei ta tihna a ni. Mizo hnama chi bing hrang hrangte hian ‘Sakung’ kan tih hi koh dan hrang hrang an nei hlawm a, a hming danglam mahse, a tum leh awmzia chua in ang vek a ni . Hemi kan han tarlan pakhat ringawt pawh hi thalai mipa nupui neia, indang mai tur leh chu kawng rawn zawh tur te chuan tun atanga kan hman nghal mai hi kan tih tur a ni tih kan hriat a pawimawh hle. Chutiang zel chuan kan sakhaw kkalphunga chhungkuain serh leh sang hman tur a neih ang te chu puithuna nen, urhsûn takin kan hmang leh ngei ngei tur a ni. Tun atanga bul kan tan nghal hi a pawimawh hle. Hetiang anga a hl;utna leh a pawimawhna ang taka kan hman chhuah leh theih ni niah Mizo sakhua, chhungkaw sakhua tak tak, mitin hruai tha zo sakhua chu kan hungchhuak leh ang a. Ram leh hnamah rah tha pawh a chhuah nghal ngei ang.

3. Mizo sakhua chu ram leh hnam sakhua a ni. Chenna tur ram min pe a, hnama min dintu chu Chung Khuanu a ni a. Mihring ni a min din a, Amah atanga chhuak chatuan nun min pek mai piah lamah mihring nihna puitling keng turin chenna tur ram min pe a, hnam hrang hrangin min din a. Tichuan siamtu Khuanu leh a siam mihringte leh an chenna ram leh an nihna hnam chu inzawm tlat, pum khat, then hran theih loh(Chungkhuanuah chuan) a lo ni ta a ni. Chu pum khat an nihna chu Mizo sakhua, sakhaw tak chuan serh leh sang leh puithuna hmangin a lanchhuahtir a, a humhim tlat thin a ni. Chu chu hnam sakhua a nihna diktak chu a ni. Chu nihna leh kalphung chu kan dinchhuahpui leh hun hunah hnam sakhaw diktak chu kan hungchhuak leh ang a, a takin hnam nun diktak Siamtu min pek ngai chu a parchhuak leh ang.
                                               
            A tawp lamah chuan hnam sakhua tungding leh tur chuan tunlai mila kan sakhua hi kalpui tum ngawt chi a ni lova, kan sakhaw mil zawk hian tunlai nunphung leh zia nena hmer rem a, kan sakhaw thuthlung zawkin tunlai kan tum tur a ni ang. Chuti a nih loh chuan kan sakhua chu khawvel nun phung danglam ang zela danglam mai mai thei, sakhaw thuthlunga kaihhruai ni lova, khawvel nun inher velina a tihdanglam mai mai theih, nunphung mumal nei lo a lo ni ang a. Ze nghet kan nei thei ngai lovang. Chuvangin a hmalama kan sawi tak zawng zawngte tungding leh a, hnam sakhaw tak, Chung Khuanu thuthlung anga kan ram lelilung luah leh tur hi chuan kan hnam sakhaw kalphung, serh le sang te kan hriat chian a, kan zir chian a, tih tak tak hma kan lak a pawimawh hle.

No comments:

Post a Comment